بخشی از مقاله
بررسی خصوصیات خاک رویشگاه گونه Bromus tomentellus در مراتع شهرستان دلفان استان لرستان (مطالعه موردی: شمال شرق شهرستان دلفان)
چکیده
هدف از این تحقیق بررسی خصوصیات خاک رویشگاه گونه Bromus tomentellus در منطقه شمال شرق شهرستان دلفان بود . برای این کار پس از انتخاب رویشگاه گونه مذکور و منطقه شاهد، در هر سایت، نمونهبرداری به صورت تصادفی- سیستماتیک در طول سه ترانسکت انجام گرفت. نمونههای خاک از عمق 0-30 سانتیمتری برای تعیین خصوصیات خاک نظیر بافت، شوری (EC)، اسیدیته گل اشباع (pH)، درصد اشباع (SP)، درصد کربن آلی (OC)، درصد ازت کل (N)، فسفر (P)، پتاسیم (K)، درصد رس، سیلت و شن به آزمایشگاه منتقل شدند تا ارتباط این عوامل با استقرار گونه Bromus tomentellus مشخص گردد. نتایج نشان داد که خصوصیات خاک در دو منطقه مورد مطالعه در مورد برخی از پارامترها نظیر شوری، اسیدیته، کربن آلی، پتاسیم، درصد سیلت و شن دارای اختلاف معنیدار هستند. بنابراین پارامترهای مذکور نقش تعیین کنندهای در پراکنش گونه Bromus tomentellus در منطقه مورد مطالعه دارند.
واژههای کلیدی
Bromus tomentellus، خصوصیات خاک، مراتع، شهرستان دلفان
مقدمه:
اکوسیستمهای مرتعی با تأثیرپذیری از دو بخش زنده و غیرزنده، که خاک و پوشش گیاهی دو عنصر مهم و تعیین کنندهی آنها هستند، به هر گونه تغییر به وجود آمده واکنش نشان داده و احتمالاًکلیهی عناصر دیگر نیز به درجاتی تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. به لحاظ تأثیر عوامل مختلف اقلیم، توپوگرافی، سنگ بستر و عوامل زیستی بر روی پوشش گیاهی و خاک و با توجه به روابط ویژه این عوامل با یکدیگر در محیطی خاص، ساختار پوشش گیاهی شکل میگیرد. بنابراین، شناخت چگونگی وقوع تغییرات در اکوسیستم مرتعی و اجزای آن بهویژه گیاه و خاک، بهعنوان مهمترین ابزار جهت اتخاذ تدابیر صحیح مدیریتی در امر حفاظت، احیاء، اصلاح و توسعه و بهرهبرداری اصولی از مراتع بوده و دستیابی به راهکارهای علمی و عملی بهینه برای اعمال مدیریتی اصولی و صحیحتری را در آن ممکن میسازد .[14] با توجه به پراکنش گونه Bromus tomentellus در عرصههای مختلف کشور، منطقه و اهمیت آنها در مدیریت مراتع ضروری است، تا نسبت به شناسایی و شناخت عوامل اکولوژیک مؤثر بر آنها اقدام گردد، تا دانش لازم برای استفاده از این گونهها در اصلاح مراتع و مدیریت آنها تولید شود .[2]
مطالعات بیشماری در ارتباط با خصوصیات رویشگاه و تأثیر آنها بر پراکنش گونهها و جوامع گیاهی در نقاط مختلف جهان و همچنین در ایران صورت گرفته، بهطور مثال؛ [12] در بررسی ارتباط انتشار گونه Salvia rosifolia با خصوصیات شیمیایی خاک نتیجهگیری کرد که بین میزان فسفر، نیتروژن و پتاسیم با گسترش گونه رابطه معنیداری وجود دارد. همچنین در مطالعهای دیگر، [10] به ارتباط بین پراکنش گیاهان با تغییرات شوری و رطوبت خاک در یک حوضه نیمه خشک مدیترانهای پرداختند. آنان ترکیب فلورستیک و فراوانی گونهها را در ارتباط با خصوصیات خاک نظیر؛ رطوبت، pH، پتانسیل اکسیداسیون، هدایت الکتریکی و یونهای محلول را مورد بررسی قرار دادند. نتایج تجزیه و تحلیل چند متغیره نشان داد که پوشش گیاهی رابطه مستقیمی با رطوبت و شوری خاک در منطقه دارد بهطوری که خاکی که در آن گراسهای استپی (با غالبیت (Lygeum spartum و هالوفیتها حضور دارند دارای رطوبت کمتر از بیست درصد و EC کمتر از 30 دسیزیمنس بر متر و گونههای Phragmites australis، Sarcocornia fruticosa و Arthrocnemum macrostachyum گونه غالب خاکهای شور و مرطوب هستند. در ایران نیز در زمینه ارتباط بین پوشش گیاهی و عوامل محیطی مطالعاتی صورت گرفته، به عنوان مثال: [7] در مطالعهای به بررسی عوامل محیطی مؤثر بر پراکنش تیپهای رویشی مراتع کچیک مراوهتپه پرداختند و نتایج آنها نشان داد که عوامل جهت جغرافیایی، مقدار شیب، اسیدیته، هدایت الکتریکی، بافت و آهک خاک بهترتیب با میزان همبستگی 0/98، 0/96، 0/93، 0/89، 0/82 و 0/81 بیشترین تأثیر را در پراکنش گروههای اکولوژیک منطقه دارند. در مطالعهای دیگر [3] در مطالعهای به بررسی اثر برخی عوامل محیطی بر خصوصیات رویشی گونه Stipa barbata در مراتع استپی ندوشن یزد پرداختند و به این نتیجه رسیدند که از بینمتغیّرهای خاکی، بافت، اسیدیته، نسبت جذب سدیم، نسبت کلسیم به سدیم، آهک و درصد سنگریزه بیشترین تأثیر را بر تاج پوشش، تراکم و تولید گونه استیپا دارند و اثر متغیرهای توپوگرافی بر خصوصیات رشد گونه مورد مطالعه معنیدار نمیباشد. گونه Bromus tomentellus از جنس Bromus، قبیله Bromea، زیرخانواده Poidea و خانواده Poaceae میباشد .[5] این گیاه دارای ریشههای قوی با ساقههای شکننده و در قاعده زانودار یا برافراشته با برگهای خطی و نوکدار است که قسمت اعظم برگها در پایین ساقه مجتمع بوده و روی خاک را میپوشاند. این گونه از اهمیت خاصی در حفظ و احیای مراتع برخوردار میباشد علوفه این گیاه از ارزش بالایی برخوردار بوده و حتی میتواند جایگزین یونجه در رژیم غذایی دامهای اهلی شود .[6] هدف این تحقیق بررسی خصوصیات خاک رویشگاه گونه Bromus tomentellus میباشد تا بتوان اطلاعاتی در مورد خصوصیات خاک رویشگاههای این گونه در شهرستان دلفان بهدست آورد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه با مساحت تقریبی 3000 هکتار در دامنههای شمالی کوه گرین، در شمال شرق شهرستان دلفان 30") 34˚ 2' تا 34˚ 3' 00" عرض شمالی و 48˚ 16' 15" تا 48˚ 17' 40" طول شرقی) واقع شده است (شکل .(1 شهرستان دلفان در شمال غرب استان لرستان قرار دارد. بیشترین ارتفاع منطقه مورد مطالعه 2920 متر و حداقل ارتفاع آن 1680 متر از سطح دریا است. متوسط بارندگی سالانه دلفان حدود 490 میلیمتر و میانگین دمای سالانه آن 11/8 درجه سانتیگراد، به طوری که میانگین دمای حداقل سالانه آن 4/8 و حداکثر 18/9 درجه سانتیگراد میباشد. با توجه به نمودار آمبروترمیک (شکل (2، فصل خشک
منطقه از اوایل اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر شهریور ماه ادامه دارد. بارندگی بیشتر در زمستان صورت میگیرد که این ویژگی به شرایط آب و هوای مدیترانهای شباهت دارد. بر اساس سیستم اقلیمی دومارتن شهرستان دلفان دارای اقلیم مدیترانهای و بر اساس تقسیمبندی آمبرژه این شهرستان دارای اقلیم ارتفاعات (سرد کوهستانی) است.
از نظر پوشش گیاهی شهرستان دلفان به دو بخش جنگلی (نیمه جنوبی) و مرتعی (نیمه شمالی) تقسیم می گردد. بر اساس پژوهشهای انجام گرفته توسط هانری پاپو، دلفان در ناحیهی رویشی ایرانی – تورانی واقع شده است و بر اساس میزان بارندگی و معدل درجه حرارت دارای سه زیر ناحیه نیمه استپی، جنگلهای خشک و کوههای مرتفع است، در دو زیرناحیه نیمه استپی و کوه-های مرتفع اغلب مراتع دیده میشود. مناطق شمالی دلفان به دلیل همجواری با مناطق سردسیر شمالی از لحاظ پوشش جنگلی ضعیف، اما به دلیل برخورداری از خاک حاصلخیز و آب کافی بهترین گونه مراتع در این قسمت به ویژه در ارتفاعات و دامنههای رشته کوه گرین دیده میشود.
شکل .1 موقعیت منطقه مورد مطالعه در ایران و استان لرستان
