بخشی از مقاله
چکیده
سیاه خروس - قره خروس - از رده پرندگانAves، راسته ماکیان سانانGalliformes ، تیره Tetraonidae می باشد. نام علمی آن، Tetrao mlokosiewiczi,Taczanowski, 1875 بوده، ولی در سال های اخیر آن را Lyrurus mlokosiewiczi ,del Hoyo and Collar 2014 نامیده اند. در زیستگاه های جنگلی کوهستانی با آب و هوای معتدل سرد زندگی می کند.. این گونه در ایران از کمیابترین پرندگان است. فقط در منطقه حفاظت شده ارسباران - شمال آذربایجان شرقی - زندگی میکند.
زیستگاه این پرنده در حدود 12 هزار هکتار داخل منطقه حفاظت شده ارسباران و 20 هزار هکتار خارج از منطقه حفاظت شده است. این پرنده در ارتفاعات بالای 1800 متر جوجه آوری میکند، به همین سبب بجز فصل بهار که نمایشات جفت گیری آن ها در فضاهای باز جنگل قابل رویت است دیدن آن ها به سختی امکانپذیر است. این گونه نمایشات جنسی را در محدوده ای کوچک بنام Lek انجام می دهد Polygamous است. 6 تا 11 تخم می گذارد، دوران تفریخ 21 تا 25 روز است. جوجه ها Precocialهستند.
.1 مقدمه
تا دهه 1330 چنین تصور میشد که سیاه خروس قفقازی تنها در کوهستان های قفقاز و شمال شرقی ترکیه یافت میشود، .ولی درسال 1349 شایعات وجود یک پرنده قابل شکار سیاه رنگ در جنگل های کوهستانی ارسباران در شمال آذربایجان شرقی قوت گرفت، برای اولین بار در تیر ماه سال 1352 مدیر کل وقت محیط زیست آذربایجان شرقی موفق به دیدن سیاه خروس در منطقه ارسباران گردید، و طی گزارشی وجود این پرنده را در دره "کلن"Kalan و "دوغرون"Dughroun منطقه حفاظت شده ارسباران تائید کرد.[6] در حال حاضر سیاه خروس در حوزه های آبخیز رودخانه های ایگلنه چای و مردانقو چای در داخل و خارج از منطقه حفاظت شده ارسباران حضوردارد؛ و این در حالیست که علیرغم حفاظت پرنده در محدوده حفاظت شده ارسباران، این گونه منحصر به فرد در خارج از منطقه حفاظت شده بدون پوشش حفاظتی به همراه معضلات مختلفی همچون تعلیف بیش از ظرفیت مراتع و حتی قطع درختان جنگل ها، شکار و غیره با آینده ای نا مطمئن به حیات خود ادامه میدهد.
قدیمیترین مطالعات مربوط به سیاه خروس در جهان توسط Lorenz در سال 1887 و Noska در سال 1895 انجام یافته است. Averin از سال 1935 تا 1938 پراکنش، مشخصات زیستگاه، زیستگاه، جمعیت، رفتار، زادآوری، تغذیه پرنده را در مناطق میشکنسکی تا قفقاز علیا و سفلی بررسی کرد. Densentive .و Gladikov در سال 1952 ساختاراجتماعی و رفتار پرنده، را بررسی نموده اند. در سال .1971خان محمداف در کتاب ماکیان اطلاعاتی در اراتباط با پراکنش پرنده در جمهوری آذربایجان و بیولوژی آن ارائه داده است در سال 1977، Potapov ، و Pablova مشخصات زیستگاه، رفتار پرنده، تغذیه و سازمان اجتماعی این گونه را مطالعه کردند.[11] در ایران اطلاعات دقیقی از وضعیت آن در دست نیست.
هر چند مطالعاتی توسط گروه پرنده شناسی سازمان حفاظت محیط زیست بطور منقطع از سال 1350 تا کنون انجام یافته است کرد.[3] ولی، همچنان وضعیت جمعیت و نیاز زیستی این پرنده ناشناخته مانده است. آخرین تحقیق در باره این گونه طرح مطالعات سیاه خروس در منطقه ارسباران توسط کارشناسان محیط زیست آذربایجان شرقی در سال 1380 انجام شده است. [3] ولی تاکنون نتایج اندک این مطالعات در حفاظت گونه بکارنرفته و همچنان گونه در خطر انقراض قرار دارد. تیره سیاه خروس پرندگان خشکی زی هستند که پاهای آن بدون پر، و در ساق دارای سیخک، بالهای کوتاه و گرد هستند. پرواز آنها سنگین، مستقیم و پر سر و صدا است.
منقاری کوتاه و سخت و قوی دارند؛ نیم نوک بالایی آن بلندتر است در بعضی گونههای این تیره نر و ماده هم شکل هستند، اما نرها با داشتن سیخک مشخص میشوند، پلی گاموس - چند زنی - هستند کرد.[11] در بعضی دیگر از گونهها بین پرنده نر و ماده در رنگ پرها، شکل کاکل وجثه پرنده اختلاف وجود دارد؛ بنابراین جنس نر و ماده در طبیعت از هم قابل تشخیص هستند. سیاه خروس ارسباران چنین حالتی دارد.
.2 روش بررسی.
.1,2 منطقه ارسباران
منطقه حفاظت شده ارسباران در محدوده حوزههای اکولوژیک ایلگنهچای و کلیبرچای در موقعیت جغرافیایی 38o55'N 46 o51' E طول شرقی در استان آذربایجان شرقی قرار دارد، از شمال به رود مرزی ارس ، از جنوب به ارتفاعات شهرستان های تبریز و سراب و از شرق به مرز استان های اردبیل و آذربایجان شرقی و از غرب به شهرستان های جلفا و مرند محدود می شود. میزان بارندگی در جنگل های ارسباران حدود 300 تا 750 میلی متر و متوسط حرارت سالانه در ارتفاعات کوهستانی 5 درجه و در حاشیه ارس 17 درجه و درصد رطوبت نسبی در بالاترین رقم خود در خرداد ماه % 85 گزارش شده است کرد3]، 5 و.[6 طبق مطالعات کارشناسان اداره هواشناسی تبریز، %80 رطوبت ارسباران غربی و مدیترانهای و %20 آن شرقی و خزری است.
بخش شرقی منطقه ارسباران از رطوبت بیشتر برخوردار بوده و در نتیجه تراکم پوشش گیاهی آن بیشتر است. وضعیت اقلیمی منطقه براساس فرمول دومارتن در فرم گسترده نیمه مرطوب معتدل با تابستانهای خشک و خنک است کرد.[5] منطقه جنگلی ارسباران در گذشته نه چندان دور دارای وسعت چشم گیری بوده که به علت قطع یکسره جنگل برای تامین ذغال وسعت زیادی از این جنگل از بین رفته است.گونه های گیاهی ارسباران : بلوط اوری ، بلوط سفید ، ممرز ، کرب ، کرکو ، کیکم ، سرخدار ، بارانک ، گیلاس وحشی ، آردوج ، بنه ، تیس ، ملچ ، اوجا ، ذغال اخته ، قره غات ، ال ، پرمی باشند. ارسباران به دلیل شرایط اقلیمی خاص آب و هوایی ، دارای 1072 گونه گیاهی و 97 گونه چوبی است.
منطقه حفاظت شده بامساحت 80654 هکتار، حدود 56 درصد این ناحیه را شامل می شود؛ جزء 11 ذخیره گاه بیوسفر ایران در برنامه انسان و کره مسکون - - M&B یا اندوختگاه های زیست سپهر یونسکو ثبت شده است. ارسباران از نظر تنوع زیستی بسیار متنوع بوده و یگانه زیستگاه یکی از نادرترین پرندگان ایران به نام سیاه خروس است. ارسباران با مساحتی 80654 هکتار در سال 1352 حفاظت شده، ودر سال 1355، بعنوان ذخیرهگاه زیستکره اعلام شده است. این منطقه در تاریخ 29اسفند سال 1393 در فهرست میراث طبیعی کشور به ثبت رسیده است. طی مصوبه شماره 370 شورای عالی محیط زیست - کمیسیون زیر بنائی دولت - مورخ 31/2/1391 به پارک ملی ارتقا می یابد کرد .[5]
.2,2 روش مشاهده پرنده
بررسی این گونه به دو روش انجام شده است. ابتدا اطلاعات موجود از کتابخانه ها، اینترنت و گزارشات موجود جمع آوری شده است. اطلاعات میدانی طی دو بازدید در سال 1362 و در سال 1394 از منطقه ارسباران و مشاهده مستقیم گونه در زیستگاه هاس ارسباران جمع آوری شده است.
.3 نتایج
.1,3 مشخصات ظاهری پرنده
طول پرنده 40 تا 55سانتی متر، وزن آن 1005-820 گرم، متغییر است. در جنس نر پرهای بدن سیاه رنگ با جلای سبز آبی و براق است. گردن و جبه و پرهای زیر بغل و پوشیرهای زیرین و دم سفیدو، در هنگام پرواز کاملاً مشخص است. بخشی از چپرهای قرمز، wingbar سفید، دم دو شاخه، شاهپرهای کنار دم درازتر و به طرز خاصی به سمت پایین پیچ خورده است 13 ]و .[5 زیر بالها سفید و گرد با انحنای به درون ، 2 لکه سفید روی شاخهها و یک لکه قرمز تاج مانند بالای هر کدام از چشمها دیده میشود. رنگ چشمها قهوهای است. منقار اندکی به سمت پایین - با انحنای کم رو به پایین - خم شده و سیاه است. ساق پاه ها و پا قهوهای تیره هستند.
طول بالهای در این پرنده 65-80cm و طول عمر آنها تا 12 سال است16] و .[15سیاه خروس ماده کوچکتر از نرطول بدن 37-42سانتی متر است . قهوهای مایل به خاکستری پر و بالی به رنگ خرمایی و قهوهای روشن با راه راه عرضی تیرهی - سیاه - بسیاری دارد. و دم با وجود دراز بودن شکل دم نر را ندارد و به نظر میرسد که در هنگامی که بسته است شاخهدار است. و انتهای دم مستطیلی شکل، و زیر تنه خاکستری رنگ است و قرمزی بسیار کوچک و غیر واضح بالای چشمش وجود دارد وزن سیاه خروس ماده 784-750 گرم است.[11] جنس نر جوان سیاه خروس قهوهای تر و کدرتر و از نظر ظاهری بسیار شبیه به جنس ماده با پر و بال توسی- قهوهای است. شکل - 1 - سیاه خروس نر را نشان می دهد.
