بخشی از مقاله
چکیده
گونه های مرتعی از جنبه های مختلفی حایز اهمیت میباشند. این گونه ها از طرفی در مبحث حفاظت خاک و کنترل فرسایش مهم بوده و همچنین به عنوان یکی از گونههای مرتعی میباشند. مطالعات بومشناسی فردی منجر به فراهم آمدن اطلاعات پایه و اساسی در مورد گونههای مرتعی میشود که برای مدیریت صحیح و اصلاح مراتع ضروری است. هدف از این مطالعه مقایسه رویشگاه درمنه کوهی - Artemisia aucheri - و درمنه دشتی - Artemisia sieberi - شهرستان ابر کوه واقع در استان یزد از لحاظ تعدادی از پارامترهای بیوفیزیکی میباشد.
بدین ترتیب ابتدا مدل رقومی ارتفاعی منطقه تهیه و نقشه های مورد نیاز از روی آن تهیه شد. سپس با استفاده از آنالیز فضایی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی، دامنه تغییرات هریک از پارامترهای مذکور در محل رویشگاه هریک از گونه ها بدست آمد.
بر اساس نتایج ، درمنه کوهی در دامنه ارتفاعی 3500B1700 از سطح دریا و مناطقی با شیب های بین صفر تا 180 درصد رویش دارد. درمنه دشتی دردامنه ارتفاعی 3500B1200 از سطح دریا و اراضی دشتی و تپه ماهوری، و شیب های صفر تا 140درصد رویش دارد. درمنه دشتی در شهرستان ابرکوه پراکنش گستردهتری نسبت به درمنه کوهی دارد و سطح وسیعی از منطقه را در بر میگیرد. درمنه پراکنش بالایی در سطح جهان و در کشور ایران دارد و یکی از گیاهان با ارزش مناطق بیابانی است که پراکندگی جغرافیایی آن در سراسر ایران بجز نواحی غربی - کوه های زاگرس - است. از نتایج این تحقیق می توان در جهت مدیریت و توسعه رویشگاه های گونه مذکور استفاده نمود.
مقدمه
مراتع از نظر اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی از اهمیت ویژه تی برخوردار هستند و در صورتی که به طور صحیحی مدیریت و بهره برداری شوند، می توانند نقش مهمی در شکوفایی اقتصاد هر کشور ایفا کنند . مدیریت و بهره برداری صحیح از مراتع مستلزم شناسایی خصوصیات گونه های اصلی تشکیل دهنده و تعیین عوامل موثر بر پراکنش آنها می باشد.
گونه های درمنه - جنس - Artemisia از عناصر اصلی نواحی ایران و تورانی هستند و از این جنس 34 گونه در ایران وجود دارد. این جنس از نظر ایجاد پوشش گیاهی یکی از با اهمیت ترین جنس های گیاهی است و گونه های متنوع آن از پست ترین نقاط ایران تا ارتفاعات 4000 متری رویش دارد و در اغلب موارد جوامع یکدستی ایجاد میکند.
گونه ها و زیر گونه های مختلف جنس Artemisia معمولا جهت طبقه بندی گروه های گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد ، زیرا گونه های این جنس هر کدام شاخص شرایط محیطی ویژه ای هستند
زارع چاهوکی [3]در بررسی عوامل محیطی موثر بر پراکنش تیپ های رویشی مراتع پشتکوه استان یزد دریافت که پراکنش تیپ های Ar.sieberi و Ar.aucheri تحت تاثیر عوامل ارتفاع از سطح دریا ، شیب و بافت خاک قرار می گیرد ، به طوریکه گونه Ar.aucheri از ارتفاع 2400 متری به بالای منطقه بر روی اراضی نسبتا شیبدار و در خاکهای با بافت سبک و سنگریزه دار گسترش دارد، در حالی که گونه Ar.sieberi در محدوده ارتفاعی 2100 تا 2400 متری بر روی اراضی نسبتا مسطح با بافت متوسط و خاکهای دارای املاح زیادتر از رویشگاه Ar.aucheri مشاهده می شود. وی با انجام آنالیز تطابق کانونیک - - CCA بر روی اطلاعات محیطی - پوشش گیاهی ،عامل پتاسیم خاک را به عنوان معرف رویشگاه Ar.sieberi و عوامل سنگریزه و شیب منطقه را به عنوان خصوصیات معرف Ar.aucheri در منطقه مورد مطالعه معرفی کرد.
با توجه به آنچه ذکر شد و نظر به اینکه گونه های جنس Artemisia از عناصر اصلی پوشش گیاهی مراتع کشور است ، این تحقیق جهت بررسی عوامل موثر در استقرار و پراکنش گونه های Ar.sieberi و Ar.aucheri در منطقه ابرکوه یزد انجام شد تا با شناخت عوامل موثر در پراکنش این گونه ها و بررسی ارتباط بین پوشش گیاهی و عوامل خاک و توپوگرافی بتوان برای اصلاح و احیای مراتع و بهره برداری بهتر از رویشگاه های طبیعی استفاده کرد و راهکارهای مدیریتی را براساس این روابط اتخاذ نمود.
مواد و روش ها
موقعیت جغرافیایی
شهرستان اَبَرکوه یکی از شهرستان های استان یزد در مرکز ایران است. این شهر توریستی و باستانی در میان سه شهر تاریخی ایران زمین اصفهان، یزد و شیراز می باشد بطوریکه بطور تقریبی در میان مثلث این سه شهر واقع می باشد . ابرکوه در ناحیهای کویری واقع شده و به دلیل شرایط آب و هوایی و نامناسب بودن خاک، شهرها و آبادیهای کمی اطراف آن وجود دارد. در 20 کیلومتری شرق این شهرستان کویرنسبتاً وسیع ابرکوه واقع شدهاست و مرتفعترین نقطه شهرستان تپهای به ارتفاع 2378 متر است که در شمال غربی شهرستان قرار گرفتهاست. مختصات جغرافیایی ابرکوه: 31 درجه و 7 دقیقه و 44 ثانیه شمالی و 53 درجه و 16 دقیقه و 57 ثانیه شرقی میباشد.
شکل -1نقشه استان یزد
درمنه Artemisia
در گویش بیابان نشینی " ترخ " نامیده می شود. جنس درمنه بیش از 400 گونه در سطح جهان دارد. درمنه گیاهی چند ساله است که در ایران دارای 34 گونه می باشد و یکی از گیاهان با ارزش مناطق بیابانی ایران است که پراکندگی جغرافیایی آن در برگیرنده سراسر ایران به جز نواحی غربی - کوه های زاگرس - است.
