بخشی از مقاله
مقدمه
حفظ اکوسیتمها برای بقای بشر و سایر موجودات زنده در گرو آب است که این آب به لحاظ کیفی می بایست دارای ویژگیهای کیفی و معیارهایی مشخص باشد و اگر تأمین چنین آبی امکانپذیر نباشد، این فعالیتها بیاثر میباشد ]علیزاده، .[1377 در خصوص مصارف آبهای زیرزمینی میتوان آبهای زیر زمینی را به سه گروه عمده شرب، کشاورزی و صنعتی تقسیم بندی کرد، که هر یک معیارهائی خاص خود جهت مصرف را د ارند.
در کشور ایران، منابع آب زیرزمینی به عنوان یکی از مهمترین منابع تأمین آب مورد نیاز برای بخشهای کشاورزی، شرب و صنعت از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. کشاورزی با اختصاص سهم 95 درصدی و برداشت بیش از 80 درصد آن از منابع آب زیرزمینی نقش عمدهای در تغییرات کمی و کیفی آبخوانها دارد ]احمدی و صدقآمیز، .[2007 در مطالعات هیدروژئوشیمیایی، نواحی با کیفیت مناسب آب زیرزمینی با اهداف شرب، کشاورزی و صنعت مشخص میشود.
احمد و همکاران - 2002 - کیفیت آب زیرزمینی دو دشت را با استاندارد سازمان بهداشت جهانی طبقهبندی و مقایسه کردند . عبدی - 1386 - با استفاده از اطلاعات فیزیکو-شیمیایی آب زیرزمینی حوضه زنجانرود به پهنه بندی کیفی با روش kriging در محیط GIS و بر اساس طبقه بندی شولر و طبقه بندی ویلکوکس پرداخت. ایشان نتیجه گرفتند که، با توجه به نقشههای به دست آمده میتوان به راحتی وضعیت کیفی آب زیرزمینی را از لحاظ شرب و کشاورزی مورد بررسی قرار داد.
رضایی و همکاران - 1389 - تغییرات مکانی چند شاخص مهم کیفیت آب های زیرزمینی در سطح استان گیلان با استفاده از زمین آمار و با داده های شاخص کیفیت آب شامل EC، Na و SAR نمونهبرداری شده از 135 حلقه چاه مربوط به شهریور سال 1386 انجام دادند. پهنهبندی خواص کیفی نشان داد میزان هدایت الکتریکی آب های زیرزمینی در اکثر مناطق استان پایین است و از نظر شاخص SAR کیفیت آبهای زیرزمینی استان در مجموع مناسب است .
صاحبجلال - 2012 - ابتدا با استفاده از کریجینگ نقشه های مکانی EC ، SAR، Cl و B آب زیرزمینی 76 چاه در دشت بهادران را رسم کرد. سپس بر اساس معیار FAO کیفیت آب را از نظر خطر شوری، نفوذ و سمیت کلر و بر بررسی کرد . برای بررسی محدودیتهای نفوذ از همپوشانی نقشههای EC و SAR استفاده کرد. نقشهی EC نشان داد، 48 تا 52 درصد منطقه دارای محدودیت شدید تا متوسط برای آبیاری از نظر شوری میباشد .
علاوه بر آن نقشهی نفوذ نشان داد، 66 درصد منطقه از نظر محدودیت نفوذ مشکلی ندارند اما 23 درصد دارای محدودیت شدید میباشند. گاوس و همکاران - 2003 - آلودگی آبهای زیرزمینی بنگلادش را از نظر عناصر سنگین مورد بررسی قرار دادند . آنها برای برآورد غلظت آرسنیک و تهیه نقشه ریسک خطر از روش کریجینگ گسسته استفاده کردند .
نتایج نشان داد که در منطقهی مورد مطالعه 35 میلیون نفر در معرض غلضت بالای آرسنیک 50 - میلی گرم بر لیتر - و 50 میلیون نفر در معرض غلضت 10 میلی گرم بر لیتر قرار دارند. آنبازهاگان و نییر - 2004 - با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی تغییرات مکانی عناصر شیمیایی آب زیرزمینی را در دشت پانول بررسی کردند.
مواد و روشها
موقعیت منطقه محدوده مورد مطالعه با مساحت حدود 880 کیلومتر مربع در استان آذربایجان شرقی در شمال غربی ایران و در حد فاصل طولهای جغرافیایی ً43 َ,48 ْ,45تا ً41 َ,22 ْ,46شرقی و عرض ً10 َ,50 ْ,37تا ً7/8 َ,13 ْ,38 شمالی و در حوضه آبر یز دریاچه ارومیه قرارگرفته است . در این تحقیق از داده های هدایت الکتریکی و نسبت جذب سدیم 47 حلقه چاه انتخابی کیفی مربوط به سال 91 استفاده شد. شکل - 1 - موقعیت جغرافیایی چاههای انتخابی کیفی را نشان میدهد.
شکل -1 موقعیت جغرافیایی چاههای انتخابی کیفی
برای تحلیل کیفیت آب کشاورزی از جداول - 1 - و - 2 - استفاده شد - علیزاده، . - 1363 با توجه به این جداول، آبها از نظر شوری با نمایه EC در چهار کلاس - گروه - و از نظر زیان حاصله از سدیم با نمایه SAR نیز در چهار کلاس قرار میگیرند.
جدول -1 کلاسهای شوری
جدول -2 کلاسهای نسبت جذب سدیم
برای تهیهی نقشههای میانیابی EC و SAR از امکانات نرمافزار Arc GIS نسخه 9/3 استفاده شد.
بحث و نتایج
با توجه به کلاسبندی جدول 1 نقشه میانیابیEC و با توجه به جدول 2 نقشه میانیابی SAR تهیه شد. نقشه میانیابی EC نشان داد میزان شوری آب زیرزمینی در کل سطح منطقه بیشتر از 2250 میکروموس بر سانتیمتر است. به همین دلیل نقشه میانیابی EC آورده نشده است.
در کل آب زیرزمینی منطقه از لحاظ شوری جهت مصارف کشاورزی نامناسب میباشد و در کلاس C4 قرار میگیرد . حجم اضافی سدیم کیفیت آب را برای کشاورزی نامطلوب میسازد. نقشه میانیابی SAR - شکل - 2 نشان داد که در 70 درصد از مساحت منطقه، نسبت جذب سدیم آبهای زیرزمینی کمتر از 10 و در 30 درصد آن بین 10 و 18 میباشد. یعنی تعداد 7 حلقه چاه در کلاس S2 و 40 حلقه چاه در کلاس S1 قرار میگیرد. در کل میتوان گفت کیفیت آب زیرزمینی آبخوان دشت تبریز از لحاظ زیان حاصله از سدیم عالی و خوب میباشد.
شکل -2 نقشه میانیابی SAR
