بخشی از مقاله
1 چکیده
مطلوبیت فضاهای شهری به معنای ایجاد بستری متعادل و با کیفیت برای بهره وری همه اقشار جامعه از جمله، زنان است. امروزه نقش زنان در اجتماع و حضورشان قابل قیاس با با دهه های گذشته نبوده و تفاوت چشم گیری در میزان مصرف فضاهای شهری میان زنان و مردان وجود ندارد، اما آیا این فضاها ویژگی های یک فضای مطلوب برای زنان را دارند؟ چه عناصری می توانند در فضاهای شهری به کار رفته و موجب ارتقای کیفیت این فضاها بشوند؟ این پژوهش با بررسی ادبیات حوزه جنسیت و شهر به استخراج مؤلفه های مطلوب زنان در فضاهای شهری پرداخته و در جستجوی کشف عناصری با عنوان عناصر زنانه در شهر است.
استفاده از این عناصر زنانه در فضاهای مردانه و یا جنسیتی - پیش زمینه برخی فضاهای شهری موجود - ، موجب ایجاد تعادل نسبی و ارتقای کیفیت حضور زنان در فضاهای شهری می گردد. روش انجام این پژوهش به روش کیفی و تحلیل محتوا بوده که در دو جهت صورت می گیرد. تحلیل ادبیات حوزه جنسیت و شهر و تحلیل آثار زنان. این آثار از حوزه ادبیات و یا هنرهای تجسمی استخراج می شوند. تحلیل آثار زنان این امکان را میدهد که عناصری که به صورت فطری در ذات زنانه هنرمند وجود دارد بازشناسی شده و به عنوان مؤلفه ی زنانه معرفی گردند.
از میان این عناصر، مؤلفه هایی که امکان به کار گیری در فضاهای شهری و یا معماری را دارند معرفی می شوند تا با به کارگیری شان در بستر مردانه ساخت شهر، تعادل جنسیتی به فضاهای عمومی شهر بازگردانده شود. طبیعت و عناصر طبیعی از جمله این مؤلفه ها هستند که با معرفی شان به عنوان یک مؤلفه زنانه، قابلیت ایجاد یک فضای شهری متعادل را دارد. این مطالعه نشان می دهد که با بهره گیری از چنین عنصری - طبیعت - در فضاهای عمومی شهر می توان بستری برای حضور با کیفیت تر زنان ایجاد نمود و آنها را در بهره وری متعادل در فضاهای شهری یاری کرد.
.2 مقدمه:
فضای شهری بستری است که فعالیت ها و رفتارهای انسانی در آن شکل گرفته و روابط اجتماعی میان انسان ها ایجاد می شود .تعامل با فضا و ادراک آن که امروزه نظر بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب کرده است در زمنیه جنسیت و فضا خود را بیشتر و پر رنگ تر مطرح می سازد. ارتباط و تعامل با فضا فارغ از جنس و سن و سطح تحصیلات و ... به کیفیت بالا باید برقرار گردد. اما در همین راستا محدودیت هایی وجود دارد که به زنان اجازه حضوری آزادانه در فضاها را نداده و آنها را متعلق به فضای خانگی می داند .
در حالیکه به نظر می رسد غالب فضاهای شهری امروز، مردانه طراحی شده اند، اما زنان به عنوان استفاده کنندگان اصلی فضای شهری از بهره وری مطلوب از آن محرومند. برای ایجاد محیطی مناسب برای زنان باید به شناخت مناسب از مؤلفه هایی رسید که حامل ویژگی های زنانه هستند که با افزایش و یا تقویت آنها در فضا بتوان میحیطی مطلوب تر برای زنان در شهر ایجاد کرد. در این راستا پس از تعریف فضای شهری و ابعاد گسترده آن در جامعه مدنی، به عوامل محدود کننده حضور زنان و ارتباط مفهوم جنسیت و فضا پرداخته و با ارایه راهکارهایی به عنوان مؤلفه های زنانه عواملی برای ارتقای کیفیت فضای شهری معرفی می شوند .
.3 ادبیات تحقیق:
1-3 فضاهای عمومی شهری
کلمه «عمومی« از واژه لاتین Populus به معنی مردم گرفته شده، و معانی گسترده ای دارد. واژه های معادلی که در فرهنگ آکسفورد بدان اشاره شده عبارتند از: متعلق به مردم بودن، تعلق داشتن یا تمایل داشتن به یک جمعیت یا ملت و یا در نظر داشتن منافع آنها، کاری یا چیزی که برای یا توسط اعضای یک اجتماع منسجم محلی انجام شده یا در دسترسی قابل استفاده بودن یا سهیم شدن تمامی آن اجتماع. - مدنی پور، - 132 :1391 پس از آشنایی با مفهوم واژه عمومی، به فضاهای عمومی خواهیم رسید که عرصه تجلی روابط اجتماعی است.
اینگونه فضاها در مقیاس شهری به عنوان عرصه نمایاندن و رویت پذیر شدن ذهنیت اجتماعی جدید اهمیت ویژه ای دارند. فضاهای عمومی مکانی برای "دیدن و دیده شدن" مردم هستند و اهمیت بسیاری در تحلیل زندگی اجتماعی دارند. در واقع فضاهای شهری می توانند با تغییر الگوهای رفتاری افراد، نوع و میزان روابط اجتماعی را تغییر دهند. فضاهای عمومی مکانی برای رفع نیازهای روزمره و زندگی عمومی در شهرها هستند. این فضاها در طول زمان و بر اساس شرایط اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی تغییر می یابند.
- رضازاده و محمدی به نقل از - Pasagullari & Doratti, 2004: 22 - فضاهای شهری بستری برای فعالیت های متعدد نیز هستند. این فعالیت های متفاوت در تعریفی دیگر در سه دسته قرار می گیرند از جمله ،فعالیت های ضروری و اجباری، فعالیت های انتخابی و فعالیت های اجتماعی جامعه مدنی در سه عرصه عمومی، دولت و خصوصی تعریف شده است که در میان آن عرصه عمومی ممترین عرصه در بروز حیات مدنی در جوامع مختلف است.
ارکان مختلف این جامعه مدنی شامل کثرت گرایی، گفتمان، مشارکت، قانون مداری و فردباوری می باشند. - حبیبی ، - 1378 این کثرت گرایی را به عنوان رکن اصلی جامعه مدنی می توان تلقی کرد چراکه در جامعه مدنی هر فرد به دور از تمایزات جنسی، سنی، سطح تحصیلات و ... باید بتواند از عرصه های عمومی شهر استفاده کرده و در آن با آسایش و آرامش حضور یابد .
- هزارجریبی ، - 1390 فضاهای عمومی شهری نقش مهمی در خلق احساس تعلق به مکان دارند که خود باعث توسعه و ارتقای مفهوم جامعه مدنی می گردد. - دوآنی ، - 161 : 2000 در مفهوم اجتماعی بودن فضاهای عمومی ، دسترسی - فیزیکی و بصری - ، عدالت - سهم بردن همه اقشار اجتماعی از فضا - و امنیت روانی و ایمنی مطرح شده اند. - کارمونا ،2003 و دی، - 2000 بنابراین یک فضای عمومی برای استفاده عادلانه ، می بایست از اجتماع پذیری بالایی برخوردار باشد که همان ویژگی کثرت گرایی جامعه مدنی را تاکید می نماید.
1-1-3 فضاهای باز شهری
فضای شهری جزئی از ساخت شهر است که از کلیت هماهنگ و پیوسته برخوردار بوده و از حیث فیزیکی دارای بدنه ی محصورکننده است. این فضا باید واجد نظم و زیبایی باشد و برای فعالیتهای شهر سازمان پیدا کند. - پاکزاد، - 1390 به طورکلی فضاهای بازی که به عنوان نقاط عطف در میان بافتهای متراکم ساختمانی، به ویژه در بافتهای مسکونی در مقیاسهای مختلف و به دلایل مختلف مانند تعدیل تراکم، ارتقای فرهنگ، تنوع و تغییر در فرم فیزیکی بافت و از این قبیل به وجود می آیند و نیز فضاهای بازی که در مقیاس شهر، به عنوان نقاط عطف شهری منظور می شوند،را جملگی میتوان فضاهای شهری معرفی کرد.
- جعفری و زهتابیان، . - 2 :1385 همچنین مفهوم فضای شهری با رجعت به نظرات کامیلوسیته، گدس، مامفورد و سایر فرهنگ گرایان و طرفداران آمایش انسانی در شهر که در زنده نگهداشتن مفهوم و اثر فضای شهری خدمت بزرگی کرده بودند، متکی بر این استنباط است که: فضای شهری بخشی از ارگانیسم زندگی شهر است که با شرایط اجتماعی، اقتصادی و فنی در حال تغییر ، مرتبط است. از طرف دیگر فضای شهری یک محیط اجتماعی دارد که دربردارنده ی مجموعه ای از روابط میان مردم است ، بنابراین فضای شهری، عنصر اساسی ساخت شهر است که با قلب و کانون راهبردهای اجتماعی مربوط میشود.
- پارسی، - 43 :1381 تنوع تعاریف در باره مفهوم فضای شهر، که در طول سی سال گذشته با مقوله طراحی شهری پیوند خورده است، بیانگر طبیعت تعریف نشده آن است. - شورچ 1999، الین 1996، مودن 1992، برادبنت 1990، گاسلینگ و میت لند - 1984 و نیز معنای چند لایه ی آن را معرفی می کند. - مدنی پور، - 1997 وی همچنین یادآور می شود که طراحی شهری به عنوان مدیریت فضایی تنها ابزاری برای دستیابی به اهداف است. مدنی پور از وظایف طراحی شهری به »امکان استفاده همه شهروندان« و »نو آور« بودن و »فضایی« بودن را پیشنهاد می کند. - همان: - 370
از دوران یونان باستان تا قرن بیستم، شهروند اروپایی مهمترین و مردمی ترین رویدادهای جمعی خود را در میدان برگزار می کرد. واژه ی یونانی آگوراورومی فوروم، به معنای تجمع شهروندان بود. پلازا و انواع فضاهای مشابه در میان اقوام اروپایی، خواه انگلیسی، آلمانی یا فرانسوی و مانند اینها قلب تپنده ی شهر و محل گردهمایی و تعامل اجتماعی بود. - پاکزاد، . - 113 :1386
از سوی دیگر سابقه ی فضاهای باز شهری در ایران به فضاهای باز وسیعی برمیگردد که دارای محدودهای محصور یا کمابیش معین بودند، در کنار راهها یا در محل تقاطع آنها قرار داشته و دارای کارکردی ارتباطی، اجتماعی، تجاری، ورزشی، نظامی یا ترکیبی از دو یا چند کارکرد مزبور بودند و میدان نامیده میشدند. - سلطان زاده، 1370 - 82: فضاهای باز از عوامل عمده ای هستند که در تعیین هویت شهر نقش اساسی داشته و باعث گردهمایی و ملاقات ساکنان هر محدوده ی شهری می شوند.
