بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه با در نظر داشتن مفاهیم روانشناسی محیطی، ضرورت توجه به این مقوله در طراحی فضاهای داخلی درمانی در جهت دستیابی به یک فضای مطلوب برای بیماران را بسیار مهم می باشد. فضاهای شفا بخش باعث کاهش تنش و بازگشت سلامتی جسم و روح انسان می شود. این فضا ها به دلیل نزدیک شدن به طبیعت باعث می شود که باعث تعادل و بازآفرینی روان انسان می شود. هدف این تحقیق شناسایی باغ های شفا بخش و تاثیر آن در روان انسان در دوره درمانی است. چرا که این باغ ها با نزدیک کردن انسان به طبیعت زمینه رها شدن فشار های درمانی برای انسان می شود.
تحقیق حاضر با رویکردی نظری و تئوری و روش توصیفی تحلیلی به گردآوری داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به تجزیه و تحلیل مولفه های فضاهای فیزیکی و طبیعی در مراکز درمانی می پردازد. می توان گفت با ایجاد چنین باغ هایی باعث می شود که بیماران سلامت جسمی خود را زودتر از زمان خود به دست آورند.
توجه به ایجاد وجود انواع باغ های شفا بخش و طراحی مراکز درمانی در چنین باغ هایی باعث کاهش تنش های جسمی و روانی در محیط است. مراکزی که با توجه به رویکرد باغ های شفا بخش طراحی می شوند به دلیل نزدیکی با به عناصر طبیعت می تواند فرصتی را برای ایجاد حس تجدید قوا و رهایی از تنش های ، جهت دستیابی به سلامت و رها شدن از بیماری فراهم کند.
- 1مقدمه:
مراکز درمانی با هدف درمان بیماران و بهبود سلامتی افراد جامعه احداث و به بهره برداری می رسند. بنابراین در اکثر موارد، کیفیت درمان این مراکز مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و صرفا از جهت بهداشت و عدم آلودگیًمتاسفانه کالبد فیزیکی بنا صرفا و ارتباطات عملکردی و فیزیکی فضاهای موجود ارزیابی می شود؛و احساس رضایت کاربران مجموعه - بیماران و کارکنان - از فضا و جنبه های ادراک دیداری و بصری موجود و تاثیر آنها بر رفتار بیماران اهمیت چندانی ندارد.
اما بر مبنای تعریف سازمان بهداشت جهانی ، سلامتی یک مسائله چند بعدی است و علاوه بر بعد جسمی، دارای ابعاد روحی-روانی و اجتماعی است. باید توجه داشت که ابعاد مختلف سلامتی و یا بیماری بر یکدیگر اثر گذاشته و تحت تاثیر یکدیگر قرار می گیرند - مطلبی و همکاران، . - 36 :1393 بیمارستان به عنوان مکانی که فرایند مراقبت و درمان انسان بیمار - که بخشی از جسم یا روان او آسیب دیده - در آن انجام می گیرد از اهمیت خاصی برخوردار است؛ ودر معماری آن،محوریت انسان و پاسخگویی به نیازهای او ،در الویت است - لنگ، . - 123 :1383
درحالیکه مراکز درمانی در کشور ما و همچنین در بسیاری از نقاط جهان، به گونه ایی طراحی و ساخته می شود که فضا و محیط آنها نه تنها نقش مثبتی در جهت اهداف درمانی و شفابخشی ایفا نمی کند؛ بلکه با افزایش تنش و استرس، تأثیرات منفی زیادی به همراه دارد. یکی از راهکارهای مهمی که در دهه ی گذشته، در راستای ارتقاء کیفیت محیط مراکز درمانی بکارگرفته شد؛ ایجاد ارتباط بیماران با طبیعت در این مراکز می باشد - مردمی وهمکاران، - 152 :1392
پژوهش های روز افزون بیانگر تاثیر مثبت ارتباط با طبیعت و فعالیت در آن بر سلامت و تندرستی است.بیشتر شواهد غیر تجربی نشان می دهد که حضور در فضای باز، در باغ و یا محیط های طبیعی ، همه حواس را درگیر کرده و فرد را به رابطه باطبیعت تشویق می کند.در قرن های گذشته، از قرون وسطی تا قرن بیستم، طبیعت سبز، نور خورشید و هوای تازه عناصر اصلی ارتقا دهنده سلامت وتندرستی در نظر گرفته می شدندارتباط میان منظر طبیعی و سلامت برای مدت طولانی در فرهنگ ها و جوامع مختلف مورد توجه وده است - . - cooper.2000:61
همچنین محققان ایده گسترده تری از سلامت و تندرستی را بررسی کردند و پژوهش های بی شماری در خصوص فواید درمانی ارتباط با طبیعت - مانند استفاده از باغ های درمانی - منتشرکردند . - Erickson.2012:89 - اصطلاح باغ های درمانی برای توصیف منظر با توانایی دستیابی به شفای ذهن، جسم و روح استفاده می شود و بر ارتقاء ابعاد جسمی، روانی، عاطفی، فکری، روحی و اجتماعی از تندرستی متمرکز است - . - Velarde.2007:199
منظر با رویکرد درمانی - چشم انداز شفابخش - را اولین بار گسلر در سال1991در کتاب جغرافیایی فرهنگی بهداشت و درمان به بررسی چگونگی تأثیرمحیط در فرد پرداخته وعواملی چون طبیعت، محیط ساخته شده و فضای سبز را در سلامت روانی فرد موثر می داند - نیلی،. - 168 :1392هدف اصلی این مقاله ارائه طراح هایی در مورد باغ های شفا بخش و تاثیر آن در محیط های درمانی داردو ارائه راه کارایی در ایجاد این باغ ها در مراکز درمانی می باشد.
- 1-1اهمیت و ضرورت تحقیق:
روان و سلامت روان انسان امروز که در کوران تنش های روحی و روانی ناشی از تنوع و پیچیدگی روابط اجتماعی و نا موزونی در الگوی ارتباط جمعی به سر می برد از اهمیت خاصی برخوردار است بر همین اساس است که سازمان بهداشت جهانی و روان پزشکان بالینی، استرس و بحران های عصبی را اصلی ترین علت بیماری های جسمی انسان می دانند به بیان دیگر استرس حاصل از بحران محیطی منشأ اصلی اغلب بیماری های جسمی انسان معاصر است.
محیط طبیعی می تواند موجب باز آفرینی روانی و کاهش استرس های فرد باشد، نیاز فطری انسان به نزدیکی با طبیعت و لذت بردن از آن انگیزه پیوند انسان با طبیعت است. پیشرفت این ارتباط را می توان در باغ های شفابخش جستجو کرد، باغ شفا بخش مفهومی است که امروزه در معماری منظر عمومیت یافته، از یک سو وابستگی انسان، طبیعت و بهداشت روان واز سوی دیگر تجربه های تمدن های پیش را در باغ سازی روشن می سازد.
- نیلی و همکاران، . - 168 :1391امروزه استفاده از طبیعت در مراکز درمانی کشورهای توسعه یافته، روزبه روز رونق بیشتری یافته و شاهد ایده های گوناگونی از طراحی باغ بعنوان جزء مهمی از فضاهای درمانی هستیم؛ اما متأسفانه در کشور ما معماری بناهای درمانی با نگرشی کهنه دنبال می گردد که خاصیت شفابخشی طبیعت نقشی در آن نداشته و شاید بعنوان عاملی غیرضروری تلقی می گردد - مردمی و همکاران، . - 50 :1393
- 2-1 پیشینه تحقیق:
مروری بر ادبیات شفابخشی مناظر درمانی در طول20 سال اخیر نشان می دهد این مناظر فقط کاربرد زیباشناختی ندارند، بلکه به دلیل پیوندی که با انسان برقرار می کند موجب شفای جسمی و روانی فرد می شود این ویژگی منظر درمانگر است که فضایی جهت استراحت، بازسازی روحی و جسمی و القای احساسات سالم به فرد را فراهم می کند. الریخ با تاکید براولین مطالعات خود دریافت که استرس یا فشار روانی یک حالت درونی است که می تواند ناشی از خواسته های فیزیکی یا موقعیت های اجتماعی باشد که بالقوه زیان بار ، غیرقابل کنترل یا فراتر از استعداد سازگاری فرد می باشد - Ulrich, . - 1991:203
اریکسن بر اساس تحقیقات علوم رفتاری و رشته های مرتبط با سلامت به بیان و جمع بندی تعاریف باغ های ترمیمی پرداخته و درنهایت چهار بعد اصلی در طراحی این باغ ها را بیان می کند.یولریچ و همکاران - - 2004 با بررسی 130 مقاله علمی در زمینه آلودگی صوتی در بیمارستان ها، گزارش کرده اند آلودگی صوتی به عنوان عامل بزرگ استرس زا برای بیماران و کارکنان بیمارستان بشمار می آید .
یافته های این مطالعه نشان داد در مراکز درمانی، با کاهش آلودگی صوتی رضایت بیماران از خدمات ارائه شده افزایش، کیفیت خواب آنها بهبود و فشار خونشان کاهش یافت؛ همچنین کارکنان اثربخشی و کارایی عملکردی بالاتری داشتندمکری - - 1997 در دو بررسی که از بیماران پرسیده شده بود به هنگام ناراحتی و استرس کجا را انتخاب می کنند؛ مشخص شد که اکثر بیماران به طبیعت بیرون ساختمان پناه می برند.
دلفان و همکاران - - 1390 در مقاله ای با عنوان طراحی و ایجاد باغ های شفابخش با استفاده از گیاهان دارویی بومی ایران به این نتیجه رسیدند که برای تاثیر شفابخشی یک باغ رعایت تعادل بین حواس پنجگانه باید در طراحی مورد توجه قرار گیرد.نیلی و همکاران - - 1391 به مؤلفه هایی جهت طراحی باغ های شفابخش اشاره شده که در آنها عموما ارتباط منظر با حواس انسان است؛ در این مطالعات بر اساس مرور ادبیات به بیان مشترکات باغ ایرانی و باغ های شفابخش پرداخته شده است. در مطالعه مردمی و همکاران درسال - 1393 - باغ ایرانی و باغ های شفابخش مورد قیاس قرارگرفته است؛ وی نه ویژگی باغ های شفابخش را استخراج کرده و با نظرسنجی متخصصین، میزان انطباق باغ ایرانی با هر یک از مؤلفه ها را بیان می کند.
امیری وهمکاران - - 1395در تحقیقی تاثیر معماری سبز در روند بهبودی بیماران در بیمارستانهای سبز با محوریت طبیعت به بررسی نظریه های مرتبط بین منظر و سلامت ، سعی بر آن است تا رویکرد شفابخشی طبیعت و میزان تاثیر آن در روند بهبودی بیماران مورد بررسی قرار گیرد تا این گامی باشد برای حرکت به سوی معماری پایدار و طراحی بیمارستانهای سبز.منتظرالظهور و همکاران - - 1394 در تحقیقی باعنوان طبیعت در معماری فضاهای درمانی تاثیر محیط بر درمان به این نتیجه رسیدند که رنگ سبز و بنفش بیش از قرمز و زرد، تاثیرات مثبت بر انسان دارند.
همچنین حضور گیاهان در فضا علاوه بر جذب آلودگی و میکروب ها ، تولید اکسیژن و رطوبت در هوا میکند.سعدیان و همکاران - - 1394 درمقاله ای باعنوان تبیین میزان تطابق الگوی منظر باغ ایرانی و باغ های چهارگانه درمانی به این نتیجه رسیدند که درصورت بکارگیری الگوی منظر باغ ایرانی به عنوان باغ های چهارگانه درمانی؛ می بایست امکان ایجاد فرصت تعاملات اجتماعی در باغ ها، امکان مداخله و مشارکت کاربران در انجام فعالیت های باغبانی درمانی و ایجاد راحتی در انجام این فعالیت ها توسط طراحان و با نوآوری های متعهدانه تقویت شود.
- 3-1روش انجام تحقیق:
تحقیق حاضر با رویکردی نظری و تئوری و روش توصیفی تحلیلی به گردآوری داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به تجزیه و تحلیل مولفه های فضاهای فیزیکی وطبیعی در مراکز درمانی می پردازد.
- 4-1یافته های تحقیق:
- 1-1-4 شفا و شفابخش
Heal از یک کلمه آنگلوساکسونی Healen نشات می گیرد و به فرآیندی که در آن همه چیز رو به سلامتی ذهن و جسم است اشاره دارد، شفا بخشی خاصیتی است.
