بخشی از مقاله
چکیده
پژوهشی که در پیش رو دارید به منظور طراحی برنامه درسی مبتنی برآموزش بینش شهروندی در دوره ابتدایی در سال تحصیلی 95-96انجام شده است. روش انجام این تحقیق کاربردی از نوع زمینه ای است. جامعه این تحقیق را از دو گروه تشکیل می دهند که عبارتند از: -1 کلیه معاونان پرورشی دبستانهای منطقه 5 شهر تهران در سال تحصیلی95-96 -2 کلیه معلمان ابتدایی دبستانهای منطقه 5 شهر تهران که در سال تحصیلی 95-96 مشغول به تدریس هستند.
جهت برآورد حجم نمونه در این پژوهش از فرمول تعیین حجم ککراین 4در دو حالت حجم جامعه معلوم - جامعه مشاوران - و حجم جامعه نا معلوم - جامعه معلمان - استفاده شده است و به منظور اینکه هر جامعه به اندازه تعدادش در نمونه نماینده داشته با شد از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده گردیده است.تعداد نمونه گروه اعضای معاونان پرورشی 55و تعداد نمونه معلمان 105 نفر می باشد.
ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته است که شامل 64 گویه می باشد برای اطمینان از روایی پرسشنامه تحقیق در موقع تنظیم آن طوری عمل شده است که سوالهای تشکیل دهنده پرسشنامه معرف محتوای عبارتهای انتخاب شده برای موضوع مورد پژوهش باشد. از اینرو ابتدا با بررسی ادبیات تحقیق و با استفاده از راهنمایی های اساتید راهنما و مشاور پرسشنامه طراحی گردیده، سپس مفاد و گویه های پرسشنامه به طریق دلفی در اختیار 10 تن از صاحبنظران با تجربه در زمینه علوم تربیتی و روانشناسی ،حقوق و جامعه شناسی - به ویژه آشنا با فرهنگ شهروندی - قرار گرفت حاصل دقت نظر آنها در حک و اصلاح محتوای عبارتها لحاظ گردید و بدین طریق پرسشنامه نهایی طراحی و آماده شد
پایایی پرسشنامه نیز بر اساس آلفای کرونباخ محاسبه شد. که برای همه مؤلفه های پرسشنامه از 0,7 بزرگتر است و همچنین آلفای کرونباخ کل پرسشنامه 0,83 تشخیص داده شد. به منظور توصیف داده ها از آمار توصیفی - فراوانی و در صد - و برای تحلیل داده ها از آمار استنباطی - آزمون خی دو - استفاده گردید. نتایج پژوهش حاضر بیانگر این است که دانش،مهارت و نگرش مورد نیاز در زمینه بینش شهروندی - مسئولیت پذیری،قانونمداری، مشارکت "روابط بین فردی" ، حرمت نفس، - از دیدگاه هر دو گروه مورد تایید قرار دارد بر همین اساس نیز نسبت به طراحی مدل برنامه درسی مبتنی برفرهنگ شهروندی در مقطع ابتدایی منطقه 5 تهران اقدام به عمل آمد و رویکرد برنامه درسی مبتنی بر آموزش بینش شهروندی معرفی گردید و سپس سرفصلها و مواد درسی آن پیشنهاد شد.
مقدمه
»شهروند« مرکب از دو کلمه » شهر« به معنای جامعه انسانی و »وند« به معنای عضو وابسته به این جامعه است. در مورد اصطلاح »شهروند «، توضیحات مفصلی ارائه میشود.که پرداختن به آن از حوصله این نوشته خارج است اما مسلم اینکه، به صرف جمع شدن افراد در مکانی خاص و تشکیل اجتماع انسانی، شهر به تبع آن شهروند به وجود نمی آید. به عبارت دیگر، اجتماع انسانی شرط لازم شهروندی محسوب می شود، ولی شرط کافی نیست، افراد زمانی لقب شهروند به خود می گیرند که حقوق و تکالیف خود را بشناسند و به آن عمل کنند. در این صورت، شهر تشکیل شده و شهروند معنا و مفهوم پیدا می کند.
مفهوم “شهروند” در طی دوران مختلف تاریخی درکشورمااستفاده نشده است. به عبارت دیگر آنچه در لفظ و کلام یا به صورت حقوق رسمی موجود نبوده است در هنجارهای اجتماعی دوره های مختلف تاریخی جود داشته است که قدیمیترین الگوی آن نیز از تعلیمات زرتشتی الهام گرفته شده بود.یکی از مسائل مهمی که در رابطه با مفهوم شهروند و شهروندی وجود دارد این است که چگونه می توان آن را تعلیم و آموزش داد تا بر اساس آن شاهد اجرای صحیح آن در جامعه و شناخت وظایف و تکالیف مبتنی بر آن بود.
در این رابطه صاحب نظران مدرسه را بهترین مکان برای آموزش و تعلیم این مقوله می دانند. آنها معتقدند چون مدرسه بعد از خانه دومین محیطی است که کودکان و نوجوانان قسمت اعظم وقت خود را در آن سپری می کنند، و نقش مهمی در رشد شخصیت و انتقال دانش و مهارت های زندگی به آنها دارد، در نتیجه آشنایی با شهروند و شهروندی نیز از جمله مهارتهایی است که در مدرسه باید آموزش داده شود و دانش آموزان رده های مختلف تحصیلی باید حقوق، تکالیف و مسئولیتهای شهروندی را در مدرسه فرابگیرند.
به عبارت دیگر گنجاندن مطالب مهم و ضروری در مورد حقوق شهروندی براساس اصول و قواعد در برنامه درسی و کاربردی ساختن آنها توسط نظام آموزش و پرورش حاکم بر هر کشوری، افراد متعهد و مسئول و آگاه را پرورش خواهد داد که خواهند توانست نظام نماینده - شهروند را - که نظامی عادل و قانونمند است - بنا نهند؛ نظامی که افراد جامعه در آن حق آزادی، حق مشارکت، حق انتخاب و.… را داشته باشند.
برخی از صاحب نظران نیز ضرورت آموزش شهروندی را پرورش قابلیتهایی در فرد که با افراد دیگر جامعه همزیستی اجتماعی سالمی پیدا کنند می دانند. در واقع فرد با آموزشهایی که در زمینه حقوق شهروندی از طریق نظام آموزشی و مدارس دریافت می کنند به فردی مستقل که دارای حس مسئولیتهای اخلاقی و اجتماعی رشد یافته ای باشد تبدیل شود و عضو سودمندی برای جامعه گردد. به همین دلیل آشنا شدن با این حقوق و ضرورت آموزش آنها به شهروندان، مزایای زیادی می تواند داشته باشد. بنابراین آموزش حقوق شهروندی در مدارس ضرورت پیدا خواهد کرد.
مفهوم بینش شهروندی
بینش همان چشم انداز و دورنگری است و در شرایط حاضر یکی از مهم ترین و راهبردی ترین کلید واژه های شهروندی است که بر هر فردی لازم است تا در پرتو آن و از روی قصد و آگاهی یا این مفهوم مهم و کاربردی در قرن 21 آشنا شود و به کار ببرد و نه تنها در حیطه ی دانش و مهارت بلکه در نگرش و باور خود تبدیل کند ، از آنجا که مفهوم بینش شهروندی به سبب تکثر آرای موجود در ادبیات تحقیق و چالشهای نظری به اشکال گوناگون ظاهر شده است متمایز کردن این اصطلاحات ضروری به نظرمی رسد .
بی شک هیچ یک از این اصطلاحات کامل نبوده و واجد مزایا و معایبی هستند که به برخی از آنها اشاره می کنیماساساً، شناخت ، عاطفه و انگیزش سه شیوه کنش وری ذ هن آدمی اند. شناخت شامل کنشهایی نظیر حافظه، استدلال ، قضاوت و تفکر انتزاعی است ؛ عاطفه دربرگیرنده هیجانها، حالتهای خلقی، ارزیابی ها و دیگر حالتهای احساسی است و انگیزش که در قلمرو شخصیت قرار دارد شامل کشش زیست شناختی یا رفتار آموخته شده جستجوی هدف است. - نیکو گفتار، 1385،ص - 26 باتوجه به دلایل علمی شناخت و عاطفه در مجموع بینش شهروندی را تشکیل می دهند .
آموزش شهروندی
آموزش شهروندی عبارت از رشد و پرورش دادن ظرفیتهای افراد و گروه ها برای مشارکت و تصمیم گیری و عمل آگاهانه و مسئولانه در زندگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی است. این آموزشها شامل حقوق انسانی، رشد مستمر و همه جانبه، اخلاق و ارزشها، صلح و مسالمت جویی، برابری اجتماعی و حرمت نهادن به تفاوتهاست. - ولف: - 1999 بعلاوه آموزش شهروندی مهم است چون افراد جامعه باید یاد بگیرند که به نحوی موثر در بهبود بخشیدن به امور گوناگون جامعه محلی و ملی و جهانی مشارکت کنند. تربیت شهروندان فعال و مسئول کمک بزرگی به پیشرفت فردی و اجتماعی و حفاظت از طبیعت و محیط زندگی است.
این آموزشها می تواند توسط خانواده و مدرسه و رسانه های همگانی و نهادهای اجتماعی صورت گیرد، اما مسئولیت اصلی آن بر دوش نظام آموزش و پرورش است که باید به گونه ای عملی و در جریان ارتباطهای دانش آموزان با یکدیگر و با سایر افراد و گروهها از آنان شهروندانی فعال و مسئول بسازد. از آنجا که ادراک افراد از حقوق و مسئولیتهای شهروندی متفاوت - و گاهی متعارض - است، همه ی افراد نیازمند آموزش شهروندی برای کنش و واکنش مسالمت آمیز در برخورد با تفاوتها هستند.
این آموزش ها می تواند در برگیرنده راهبردهای گفت و گو، مصالحه، آگاهی یافتن از فوائد تفاوتهای فردی و اجتماعی، رشد ویژگیهای درونی پذیرش تفاوتها و آگاهی از تعارض های تهدید کننده حقوق انسانی - مانند نژاد پرستی، تبعیض جنسی، برتربینی گروههای معین اجتماعی و فرهنگی و تعصبات فرقه گرایانه - و ضرورت مقابله با آنهاست.از آنجا که شهروندی یک فرایند مر بوط به تمام عمر است. همه افراد در تمام طول زندگی خود نیازمند آموزشهای متناسب با شهروندی در مراحل گوناگون زندگی هستند. دانش آموزان نیز نیازمند آن هستند که در زمینه های اخلاقی، رشد اجتماعی و دانش و درک درست از جهان آموزش ببینند، در تمام تصمیم گیریهای مربوط به خودشان در خانه و مدرسه و جامعه مشارکت کنند و به عنوان یک شهروند، به صورتی فعال در مناسبات اجتماعی متناسب با احوال خودشان قرار گیرند
ضرورت آموزش حقوق شهروندی با ذکر مولفه های حقوق شهروندی می توان به ضرورت آموزش حقوق شهروندی در مدارس پی برد. برخی از مولفه های حقوق شهروندی موارد زیر را شامل می شود:
-1حرمت نفس حلقه ی گمشده ی بینش شهروندی و عنصر پنهان در برنامه درسی و زندگی اساس حرمت نفس بر این ده پایه گذاشته شده است و به همین جهت که موضوع بسیار مهم و اساسی است.امروزه می دانیم که اصولا بزرگترین گرفتاری انسانها در جنگ و جدال و اشکالات فردی و خانوادگی،اجتماعی و حتی بین المللی از همین مسئله حرمت نفس بوجود می آید و مطرح می شود
1-1تقدس
معنی این است که حقوق انسانس سلب نشدنی و انفکاک نا پذیر است.به طور مثال کسی نمی تواندآزادی من را بگیری.کسی نمی تواند حق انتخاب من را سلب کندو کسی نمی تواندحرمت و حیثیت من را مورد حمله قرار دهد.
1-2استقلال رسیدن به این مرحله است که من،من هستم و تو،توهستی،گرفتاری آنجاست که انسانها نمی پذیرند دیگران با خودشان متفاوت هستند بلکه فکر می کنند با هم یکی هستند
