بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با توجه به محیط پویایی که سازمانها و شرکتها با آن مواجه هستند نیاز به باز نگری و بررسی موضوعات تغییر از قبیل ساختار، تکنولوژی، استراتژی، فرهنگ و موارد دیگر در سازمانها وجود دارد. لذا هدف این پژوهش بررسی طراحی ساختار سازمانی بر اساس استراتژی و محیط شرکت برق منطقهای مازندران و گلستان بوده است. پژوهش حاضر بر مبنای هدف، کاربردی و از نظر روش ، توصیفی- همبستگی بوده و به شیوه میدانی انجام گرفته است.
جامعه آماری در این پژوهش کارشناسان و مدیران شرکت برق منطقهای مازندران و گلستان 241 - نفر - است. در این پژوهش از پرسشنامه مایلز و اسنو برای سنجش استراتژی ، از پرسشنامه رابینز برای سنجش ساختار سازمانی و سرانجام برای تعیین نوع محیط از پرسشنامههای پیشنهادی کریتنر، هلریگل و اسلوکام و عوامل تعیین کننده میزان پایداری و ناپایداری محیطی از نظر دانکن، اسنو و مایلز، لورنس و لورش و رابینز، استفاده شده است.
نوع راهبرد غالب راهبرد انفعالی می باشد. و نیز نتایج این یافته ها نشان دهندهی عدم وجود رابطه بین استراتژی تدافعی با ساختار با توجه به ضریب همبستگی - p =% 11 - ،استراتژی تحلیل گر با ساختار - - p =%-01 و وجود رابطه معنی دار و غیر مستقیم بین استراتژی انفعالی با ساختار با توجه به ضریب همبستگی - p =%- 65 - ، استراتژی تهاجمی با ساختار با توجه به ضریب همبستگی - p =%- 71 - می باشد.
1. مقدمه
در دنیای رقابتی امروز دستیابی به مقاصد راهبردی بدون داشتن ازمان مکانپذیر نیست. در این محیطهای رقابتی بسیار متغیر، شرکتها باید طرحهایی ارائه نمایند که مطمئن شوند مرزهای سازمانی منعطف-ترونفوذپذیرتر میشوند.بنابراین در اجرای یک راهبرد به دقت تدوین شده، ساختار سازمانی اولویت عمدهای دارد. با افزایش حجم فعالیت موسسه، نیاز به تقسیم کردن فعالیتها، تفویض اختیارات و ادغام و هماهنگی بخشهای جدید سازمانی شدت میگیرد. تنوع کار و اندازه هر سازمان نیازهای ساختاری معینی را برای آن الزامآور میسازد، لیکن چیزی که در این میان از اهمیت خاصی برخوردار است، ارتباط و هماهنگی ساختار با استراتژی است
مطالعات گذشته دربارهی استراتژی براساس مدلهای اقتصاد کلان قرار دارند که نشان میدهند، سازمان مجبور است آن استراتژی را برگزیند که با شرایطی که با آن مواجه میشود سازگار باشد، به عبارت دیگر محیط خارجی مانند بازار و فشارهای محیطی، یک استراتژی خاص را تحمیل میکنند که برای رسیدن به موفقیت سازمانی ضروری است، البته این دیدگاه توسط تئوریسینهائی نظیر چندلر1 - 1962 - و چایلد - 1973 - مورد انتقاد قرار گرفت. آنان معتقدند که مدیران دربارهی نوع استراتژی که باید اتخاذکنند، انتخابهای متعددی دارند و حتی سازمانهایی در بازار و صنعت یکسان میتوانند با اجرای استراتژی-های مختلف به موفقیت برسند .و این طرز تفکر توسط تئوریسینهایی نظیر مایلز واسنو - 1978 - 2 از دو طریق توسعه یافت اول اینکه موفقیت بستگی به اتخاذ یک استراتژی سازگار با محیط سازمانی دارد.
دوم اینکه اتخاذ یک استراتژی باید با توجه به ساختار و فرایند های درونی باشد، به عبارت دیگر هماهنگی بین استراتژی و مشخصههای درونی سازمان، ضروری به نظر میرسد. عدم هماهنگی بین استراتژی، ساختار و فرایندهای سازمانی منجر به عملکرد ضعیف میشود
محققان و متخصصان ثابت شد که هماهنگی3 بین استراتژی و ساختار، اثر قابل توجهی روی عملکرد سازمانی دارد - گیگرو همکاران،.4 - 2006 بنابراین بین استراتژی کسب و کار، ساختار سازمانی و محیط رابطهی متقابلی وجود دارد. با توجه به این رابطه تعاملی هر قدر ساختار سازمانی با استراتژی کسب و کار همخوانی و تناسب داشته باشد، اجرای استراتژی با اثربخشی بیشتری صورت میگیرد هر سازمانی معمولاً راه ها یا نمونه های مختلفی برای فعالیتهای خود در پیش رو دارد و میخواهد مناسب ترین آنها را برای هدایت عملیات انتخاب نمایند.
.2 بیان مساله
- 1-2 - استراتژی و انواع آن
هر سازمانی معمولاً راه ها یا نمونه های مختلفی برای فعالیتهای خود در پیش رو دارد و می خواهد مناسب ترین آنها را برای هدایت عملیات انتخاب نمایند. این الگوها و شیوهها را گزینههای استراتژیک می-گویند که مدیران و برنامهریزان سازمان باید به تجزیه و تحلیل و ارزیابی آنها پرداخته و در نهایت یکی را به منزله استراتژی سازمان برگزینند. استراتژی را حداقل میتوان از دو دیدگاه تعریف کرد: از نقطه نظر این که سازمان قصد انجام چه کاری را دارد و هم چنین از نقطه نظر این که سازمان سرانجام چه کاری را انجام میدهد: اعم از این که اقدامات اصولاً مورد نظر است یا خیر. از نقطه نظر اول، استراتژی برنامهای جامع برای تعریف اهداف یک سازمان و دستیابی به آنهاست و از نقطه نظر دوم، استراتژی الگوی پاسخهای سازمان به محیط خود در طول زمان است
نکته مهم این است که سازمانها برای پاسخگویی به محیط، استراتژیهای متفاوتی طراحی و اجرا میکنند. در خصوص انواع استراتژی نیز دسته بندیهای مختلفی وجود دارد. اما به طور کلی میتوان استراتژی-ها را در 3 سطح دسته بندی کرد. در سطح اول، استراتژیهای کلان قرار دارند . در سطح دوم استراتژیهای کسب و کار وجود دارند که برای آنها چهار نوع دسته بندی قابل ذکر است. اسنو و مایلز در گونه شناسی خود استراتژیهای کلان را به چهار نوع تحت عنوان استراتژی تهاجمی یا آینده نگر، استراتژی تدافعی یا دفاعی، استراتژی انفعالی یا واکنشی و استراتژی تحلیلگر یا تحلیلی تقسیم کردند. مایکل پورتر استراتژیهای کسب و کار را به سه نوع تحت عنوان استراتژی رهبری هزینه، استراتژی تمایز و استراتژی تمرکز تقسیم کرده است.
- 2-2 - ساختار سازمانی
یکی از مهمترین ابعاد هر سازمانی ساختار سازمانی است. شاید بتوان آن را بعد از اهداف سازمانی، اصلیترین بخش سازمان دانست. ساختار سازمانی از مفاهیم اصلی در شکلگیری سازمان است. چالش امروزی مدیران این است که ساختار سازمانیای را طرحریزی کنند که به کارکنان اجازه دهد تا کارایی و اثربخشی را در کارشان بدست آورند
ساختار سازمانی، راه یا شیوهای است که به وسیله آن فعالیتهای سازمانی تقسیم، سازماندهی و هماهنگ میشوند. تعریف مینتز برگ از ساختار سازمانی به شرح زیر است:مجموع کل روشها یی که سازمان کارهایش را به وظایف مشخص ومجزا تقسیم میکند تا به هماهنگی میان آنها دست یابد - مرو،. - . - 2002 سه جزء پیچیدگی، رسمیت و تمرکز به عنوان ابعاد اصلی و مهم ساختار سازمانی معرفی شده است
در یک دستهبندی ساختار به دو مجموعه تقسیم شده است رسمی و غیر رسمی ساختار رسمی شامل فرایندها و سیستم-هایی است که برای دستیابی به اهداف سازمانی توسط مدیریت ایجاد می-شوند. شامل کارهایی میشوند که معمولاٌ برنامهریزی شده و نوشته شده نیستند که در طول زمان شکل میگیرند، ساختار غیر رسمی از طریق گروههای غیر رسمی شکل میگیرد، این گروه ها ی غیر رسمی بر اساس ارتباطات دوستانه و علائق مشترک ایجاد میشوند. ساختار غیر رسمی کمک میکند که کارکنان به نیازهای اجتماعیشان دست یابند و اغلب بتوانند احساس اعتماد به نفس کنند
در دستهبندی دیگر ساختار از لحاظ عملی و نظری به شرح ذیل تقسیم گردیده است. برنز و استاکراز لحاظ نظری ساختارهای سازمانی را به دو نوع مکانیکی و ارگانیکی تقسیم نمودهاند - رحمان سرشت،. - 1377 ساختارهای مکانیکی در مقایسه با ارگانیکی دارای تمرکز،رسمیت و پیچیدگی بیشتری میباشدو بر اساس ساختار عملی مینتزبرگ اظهار می دارد که هر سازمان از پنج بخش اصلی تشکیل شده است
- 3-2 - محیط و انواع آن
به سبب تغیراتی که درعوامل محیط رخ میدهد، شرکتهایی که در صنایع مختلف فعالیت میکنند با مشکلات بیشماری روبهرو شدهاند. مدیران شرکتها از این امر آگاهند که در محیطی بسیار رقابتی و صنعتی که پیوسته در حال تغییر است به فعالیت مشغولند، از اینرو همواره در پی راههایی هستند که بتوانند محیط خود را تغییر دهند و خود را با شرایط جدید سازگار نمایند
دسته بندی های مختلفی درباره انواع محیط وجود دارد. یکی از دسته بندی های معروف محیط، تقسیم آن به محیط عمومی5 و محیط رقابتی6 است. فاکتورهای بیرونی یک صنعت است که خارج از کنترل سازمان که بر روی استراتژی سازمان اثر می -گذاردمعمولاً. سازمان قادر به پیشبینی حوادث و اتفاقات محیط عمومی نیست و شامل عوامل اجتماعی- فرهنگی، سیاسی - قانونی، تکنولوژیکی و اقتصادی است. محیط رقابتی، فاکتورهای مرتبط با صنعت است که بر استراتژی اثر می-گذارد که شامل رقبای فعلی، رقبای بالقوه، رقبای جانشین، تأمین کنندگان ومشتریان است
در تحقیق دیگری برنز و استاکر7 بیست شرکت انگلیسی و اسکاتلندی را انتخاب کرده و رابطه بین ساختار و شرایط محیطی را در آنها بررسی کردند. نتیجه کار آنها نشان داد که نوع ساختار در محیطهای پویا نسبت به ساختاری که سازمانها در یک محیط با ثبات انتخاب میکنند کاملاَ متفاوت است. لذا آنها این دو ساختار را تحت عنوان ساختارهای ارگانیک و مکانیکی نامگذاری کردند. تقسیمبندی دیگر محیط، شناسایی آن به دو نوع محیط پایدار - ایستا یا ثابت - و پویاست. در محیط پایدار : محیطی است که در آن، تغییر در نوع محصولات و خدمات کم است. نوع آوریهای تکنولوژیکی کمی صورت میگیرد. محیط پویا: محیطی است که در آن محصولات و خدمات بهطور مستمر در حال تغییر هستند، نوعآوریهای تکنولوژیکی عمده که تولید را به گردش در میآورد و لوازم و تجهیزات قبلی را منسوخ میسازد زیاد است.بنابراین باید با دیدگاه تعاملی به مقوله استراتژی، ساختار سازمانی و محیط نگریست .
.3 ارائه مدل مفهومی تحقیق
شکل:1مدل مفهومی تحقیق
بر اساس مسأله و چهارچوب مفهومی تحقیق ، فرضیه های تحقیق عبارتند از:
-1 بین استراتژی تدافعی و ساختار سازمانی با توجه به محیط رابطه وجود دارد.
-2 بین استراتژی انفعالی و ساختار سازمانی با توجه به محیط رابطه وجود دارد.
-3 ، بین استراتژی تهاجمی و ساختار سازمانی با توجه به محیط رابطه وجود دارد.
-4 بین استراتژی تحلیلگر و ساختار سازمانی با توجه به محیط رابطه وجود دارد.
.4 روش تحقیق
به منظور انجام دادن پژوهش از روش تحقیق همبستگی استفاده شده است زیرا هدف تحقیق بررسی رابطه بین استراتژی و ساختار سازمانی است. لازم به ذکر است که نوع این تحقیق بنیادی و کاربردی است و با توجه به ماهیت نظری، از نوع توصیفی تلقی میشود. جامعه آماری این تحقیق شرکت برق منطقه ای مازندران و گلستان میباشد. واحد آماری تحقیق نیز مدیران و کارشناسان این سازمان هستند. همچنین برای تعیین حجم نمونه 148 نفر می باشد که برای نمونهگیری نیز از روش احتمالی - تصادفی - و از نوع تصادفی ساده استفاده شده است.
به منظور گردآوری اطلاعات از سه پرسشنامه استفاده گردید: پرسشنامههای استراتژی مایلز و اسنو و محیط پیشنهادی کرینتر و هلریگل و اسلوکام حاوی 12 سؤال و پرسشنامه ساختار رابینز حاوی 14 سوال بود. چون پرسشنامه استفاده شده در این تحقیق استاندارد بوده لذا از روایی بالایی برخور دارند. همچنین میزان اعتبار هر یک از پرسشنامهها با نرم افزار spss16 به کمک روش آلفا کرونباخ به دست آمد که عبارتند از: پرسشنامه استراتژی 0/719 ، پرسشنامه ساختار سازمانی 0/685 ، پرسشنامه محیط 0/762 ، بنابراین پرسشنامههای مورد استفاده اعتبار بالایی دارند.
.5 تجزیه و تحلیل دادهها الف - نتایج آزمون همبستگی پیرسون
برای آزمون فرضیههای تحقیق، جهت تأیید وجود همبستگی، بین متغیرهای پژوهش - مستقل و وابسته - از آزمون پیرسون استفاده شده است. نتایج آزمون همبستگی در جدول 1 ارائه شده است.
