بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش عوامل موثر بر ایجاد استرس در محیط کاری منطقه عملیاتی پالایشگاه شیراز شناسائی و رتبه بندی شده اند. با استفاده از یک تحقیق میدانی وسیع و انجام نظرخواهی های متعدد از متخصصان و کارشناسان سطوح مختلف منطقه عملیاتی پالایشگاه شیراز ، نظرات گردآوری گردید. بر این اساس عوامل موجد استرس به سه عامل اصلی محیطی، سازمانی و فردی تقسیم گردید.
در ادامه با تلفیق این ایده ها با نتایج تحقیقات دیگر شاخص های مهم ایجاد استرس شناسائی و نتیجه منجر به طراحی یک پرسشنامه وسیع و جامع مشتمل بر 110 معیار و زیر معیار گردید. با استفاده از تکنیک تحلیل سلسه مراتبی AHP اطلاعات نهائی گردآوری شده از پرسشنامه مورد تحلیل قرار گرفت. پس از رتبه بندی عوامل فوق الذکر مشخص گردید مهمترین عامل موجد استرس در شرکت مورد نظر عوامل سازمانی - با 73 درصد - بوده است. سایر عوامل موثر در ایجاد استرس به ترتیب عبارتند از عوامل محیطی - 19 درصد - و عوامل فردی 8 - درصد - .
-1مقدمه
فشارهای عصبی و روانی - استرس - ، در جهان امروز توجه زیادی را به خود جلب نموده و در این مبحث فشارهای شغلی، کنترل، مهار و مدیریت آن اهمیتی ویژه دارد. غالب این فشارها از محیطهای شغلی و بالاخص صنایع نشات میگیرد و پیشگیری از خسارتهای گاه عظیم انسانی و اقتصادی، تامین بهداشت جسمانی و روانی جامعه، ارتقای بهره وری و کیفیت کار و زندگی، مراقبتها و اعمال شیوه های لازم را میطلبد
از آنجا که بخش مهمی از عمر افراد در محیط کاری سپری میشود و بسیاری از روابط و مناسبات اجتماعی افراد در طول ساعات کار شکل میگیرد، میتوان از کار به عنوان بخش بسیار مهم و انسانی زندگی یاد کرد. با توجه به اهمیت ابعاد مختلف کار در زندگی انسانها، میتوان گفت که رضایت شغلی و تمایل به انجام کار نیز تاثیر بسزایی در نحوه خشنودی انسانها از وضعیت زندگیشان دارد. از سوی دیگر سلامت روانی انسانها در گرو رضایت شغلی است، چنان که میتوان گفت انسانهایی که دستخوش نارضایتی شغلی هستند، دچار استرسهای شدیدی در زندگی کاری و نیز خانوادگی و اجتماعی میشوند. یافته ها نشان میدهند که تقریبا در تمامی مشاغل استرس وجود دارد. اما میزان و تاثیر آن به لحاظ نوع و ماهیت استرس و خصوصیات شخصی افراد، در مشاغل گوناگون متفاوت است
از جمله مشخصات یک سازمان سالم، این است که سلامت جسمی و روانی کارکنان، به اندازه تولید و بهره وری مورد توجه قرار گیرد. همچنین مدیریت اثربخش نیز بدون توجه و اعتقاد به سلامت جسمی و روانی کارکنان حاصل نمیشود
گسترش استرس در محیط کار، محققان را بر آن داشته است که به تحلیل گسترده این موضوع در سازمان و تاثیر آن بر عملکرد کارکنان بپردازند. عده ای از صاحب نظران رفتار سازمانی تا آنجا پیش رفته اند که استرس را »بیماری شایع قرن« نامیده اند و معتقدند دامنه این بیماری به علت پیچیدگی روزافزون سازمانها، ابزارها و روشها، در صورت عدم برنامه ریزی صحیح، افزایش خواهد یافت.
البته ذکر این نکته ضروریست که استرس همواره به علت عوامل ناخوشایند و نا مطلوب در فرد بوجود نمیآید و لزوما نباید استرس را پدیده ای منفی در نظر گرفت بلکه میزان مشخصی از استرس میتواند برای فرد سازنده و محرک باشد - استرسهای مفید - Eustress ولی آنچه که مد نظر میباشد و باید کنترل گردد و با آن مقابله شود استرسهای مضر - Distress - میباشد که اگر تحریکات و فشارهای روانی قوی یا مداوم بوده و بیش از نقطه اوج تحمل فرد باشد نتایج نامطلوبی را به دنبال خواهد داشت - کیت و نیواستورم، . - 2000 فشارهای روانی ناشی از شغل از جمله استرسهایی است که اگر بیش از حد باشد میتواند سبب عوارض جسمی، روانی و رفتاری برای فرد شده، سلامت وی را به مخاطره انداخته، اهداف سازمانی را تهدید کرده و به کاهش کیفیت عملکرد فرد منجر شود
-2 پیشینه تحقیق
ظهیری - 1384 - در بررسی و رتبه بندی کلی عوامل استرس زای مدیران بیمارستانهای فارس و خوزستان پنج عامل زیر را به ترتیب به عنوان مهمترین عوامل استرس زا مورد شناسایی قرار داده است : »مشکلات مربوط به گرانی، تورم و هزینه زندگی« ، »شرایط فیزیکی محیط کار، خستگی و حوادث ناشی از آن«، » توفیق افراد فرصت طلب« ، »مشکلات با زیردستان«، »دشواری مسئولیت محوله.« در این تحقیق از روش توصیفی - تحلیلی و برای گرداوری اطلاعات از پرسشنامه ای که بر مبنای مقیاس لیکرت تنظیم گردیده استفاده شده است.
مطالعه بر روی تمامی افراد جامعه صورت پذیرفته که شامل 79 نفر میباشد. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از محاسبات آماری میانگین، انحراف معیار، درصد و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. در رتبه بندی کلی عوامل استرس زا که پس از محاسبه میانگین هر کدام از عوامل و مرتب نمودن آنها بر اساس اولویت انجام گرفته، 5 عامل به ترتیب به عنوان مهم ترین عوامل استرس زا در جامعه مدیران مورد مطالعه شناخته شده اند :
-1 مشکلات مربوط به گرانی، تورم و هزینه زندگی -2 شرایط فیزیکی محیط کار، خستگی . حوادث ناشی از آن -3 توفیق افراد فرصت طلب - 4 مشکلات با زیردستان -5 دشواری مسئولیتهای محوله.
هم چنین مشخص شده است که نیمیاز عواملی که برای جامعه پژوهش استرس زا شناخته شده بودند، از دسته عوامل مربوط به محیط کار - عوامل شغلی - بوده اند.
جاهد » - 1386 - محیط کاری« و »سبک باری نقش« را منبع اصلی استرس در بررسی میزان و منابع استرس شغلی کارکنان شرکت ملی نفت ایران عنوان نموده است. نمونه این پزوهش 201 نفر از کارکنان زن و مرد شرکت ملی نفت ایران است که در قسمت ستادی مشغول به کار بوده اند. در این پژوهش به صورت نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای، 7 واحد از شرکت ملی نفت انتخاب شده و جهت بررسی از دو پرسشنامه میزان و منابع استرس شغلی دیویس و همکاران که بوسیله ستوده در سال 1381 هنجاریابی گردیده است استفاده شده است.
نتایج به دست آمده حاکی از این است که در اکثر موارد تفاوت معناداری میان متغیرهای بیوگرافی افراد با میزان استرس و منابع استرس آنها وجود ندارد ولی بین بخشهای مختلف شرکت ملی نفت از جهت میزان و منابع استرس شغلی تفاوتهایی وجود دارد که بیشترین میزان و بیشترین مقدار منبع استرس را واحد نفتکش و منبع اصلی استرس، محیط کار و سپس سبکباری نقش تعیین شده است و در نهایت مشخص گردیده است که میزان و منابع استرس شرکت ملی نفت ایران از حد متوسط پایین تر میباشد.
علی پور لطف االله - - 1390 در مقاله تحت عنوان» استرس شغلی و مدیزیت آن « به بررسی استرس شغلی تعریف،عوامل ایجاد کننده آن شناسایی و راه های مدیریت آن پرداخته است.
لطفی زاده ، نور هسیم ، حبیبی - 1390 - در مقاله ای تحت عنوان » بررسی استرس شغلی و عوامل مرتبط با آن در کارکنان ذوب آهن اصفهان « در مجله علوم پزشکی شهرکرد به چاپ رساندند. بر اساس نتایج این مطالعه، بیش از نیمی از کارکنان ذوب آهن اصفهان از استرس رنج می برند و در مقایسه با سایر کشورهای صنعتی، این کارکنان شیوع بسیار بالاتری از استرس را نشان دادند .این نتایج ضرورت برنامه ریزی مناسب در محل کار و ایجاد شرایط برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش استرس را بخوبی آشکار می کند.
تیموری فاطمه - 1390 - در مقاله ای تحت عنوان » عوامل استرس زای شغلی در پرستاران « که در مجله دانشکده پرستاری ارتش جمهوری اسلامی ایران به چاپ رسانید. بر اساس نتایج این مطالعه با توجه به اینکه استرس در پرستاران به طور بالقوه نتایج زیان آوری به دنبال خواهد داشت و تعادل جسمی و روانی افراد را بر هم زده و کارائی آنان را در ابعاد مختلف کاهش می دهد، لذا جهت کنترل این عوامل، مواردی از جمله برگزاری کارگاه مدیریت استرس، فراهم کردن امکانات رفاهی در بخشها و آموزش پیوسته و حمایتهای حرفه ای در این زمینه به عنوان راه کار مقابله با استرس در پرستاران پیشنهاد می شود.
فکمن - 2000 - در آمریکا عواملی را که موجب استرس میشوند در سه مقوله ناکامی، تضادها، فشارها قرار داده است.
کاپلان - 2001 - پنج نوع شرایط مربوط به شغل را که موجب استرس میشود مطرح کرده و متذکر میشود که این پنج عامل به شغل خاصی تعلق ندارد و در همه مشاغل کم و بیش وجود دارند.
کلووی1 و فرانسیس - 2006 - 2 در تحقیقی که به منظور شناخت استرس و نقش رهبران در ایجاد استرس انجام دادهاند عواملی نظیر ، بار و سرعت کاری، استرس زاهای نقشی، نگرانیهای شغلی، برنامه زمانبدی کار، روابط میان فردی، محتوا و کنترل شغلی نام بردهاند.
کنودسن3، دچارمه4 و رومن - 2007 - 5 در تحقیقی که در آمریکا روی نمونه ای از کارکنان تمام وقت انجام دادهاند 4 عامل اصلی را برای استرس مشخص کردهاند؛ این چهار عامل عبارتند از: بار کاری ، تضاد شغلی، استقلال کاری، کارهای تکراری اقبال محمد - 2013 - 6 در مقاله ای تحت عنوان » ارتباط کنترل شغلی با استرس در محل کار و عملکرد سازمانی - مورد مطالعه کنترل هوایی پاکستان - « که در Journal of contemporary management به چاپ رسانید. بر اساس نتایج بدست آمده نشان می دهد که کنترل شغلی ارتباط نسبی با استرس محل کار ترافیک هوایی و عملکرد شغلی دارد نتایج بدست آمده عمدتا بر اساس داده های بدست آمده از پرسشنامه می باشد.
راجش کا یاداو 7 ، شریتی سینگ یاداو - 2014 - 8 در مقاله ای تحت عنوان » تاثیر تعادل زندگی کاری و مدیریت استرس بر رضایت شغلی در میان زنان کارمند در بانک های دولتی « که در مجله International Letters of Social and Humanistic Science به چاپ رساندند. بر اساس نتایج بدست آمده نشان می دهد که تفاوت جنسیتی اهمیتی ندارد و بسیاری از سازمان ها بر این اعتقادند که وجود زنان نقش حیاتی در نشاط سازمان ایفا می کند و همچنین برای کنترل استرس تکنیک های خاصی آموزش داده شود و این کار براساس طراحی حریم خاصی مابین زندگی شخصی و محل کار صورت گیرد. پتکوسکا 9، استفانوسکا10 ، بوجادزیو - 2014 - 11 درمقاله ای تحت عنوان » تفاوت های فردی بر استرس شغلی و ارتباط آن با سلامتی « که در مجله Macedonian Journal of Medical Science به چاپ رساندند. که تجزیه و تحلیل این مطالعات نشان می دهد تفاوت های قابل توجهی در استرس شغلی با توجه به سن،وضعیت تاهل،تعداد فرزندان و ساعت روز در کار است.
