بخشی از مقاله
چکیده :
با دقت در روند جنگ ها وحوادث گذشته می توان دریافت که شهرهای بی دفاع نیز از گزند کشورهای زورگو و متجاوز درامان نبوده و آماج حملات دشمن گردیده . دراین راستا بلحاظ حفظ و صیانت از سرمایه های انسانی و کاهش آسیب پذیری شهر، بکارگیری تمهیدات وشیوه های "پدافند غیرعامل" نقش تعیین کننده ای در بررسی و مطالعه ایستگاه های مترو جهت استفاده به عنوان پناه گاه درشرایط بحران و ایجاد شبکه امن گسترده قابل دسترسی درسطح شهر را ایفا می نماید و درصورت بکارگیری مناسب ، یکی از بهینه ترین روشهای دردفاع دربرابر تهاجمات دشمن محسوب می شود .
به شرح مختصری از نحوه بکارگیری ، عملکرد و فواید روشهای پدافند غیرعامل درایستگاههای مترو بعنوان یک فضای امن زیرزمینی با توجه به تجارب جهانی پرداخته و شناخت اجزاء اصلی و مهم مترو، نوع تهدیدات وآسیب پذیری، توجیه اقتصادی وکارکردهای ایستگاه های مترو ، مورد بررسی قرار گرفته و سپس ملاحظات و راهکارها دفاع غیرعامل مربوطه ارائه شده است.
مقدمه:
پدافند در مفهوم کلی، دفع، خنثی کردن و یا کاهش تاثیرات اقدامات آفندی دشمن و ممانعت از دستیابی به اهداف خودی است. پدافند به دو بخش تقسیم میشود -1 پدافند عامل -2 پدافند غیرعامل پدافند عامل: پدافند عامل عبارت از رویارویی و مقابله مستقیم با دشمن و به کارگیری جنگ افزارهای مناسب و موجود به منظور دفع حمله و خنثی کردن اقدامات آفندی وی میباشد.
پدافند غیرعامل: پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.
پدافند غیر عامل
پدافند غیر عامل مجموعه ای از اقدامات غیر مسلحانه است که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها، تاسیسات، تجهیزات، سرمایه ها، اسناد و شریان های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن می گردد. هرچه قدر درجه هشیاری مدیریت دفاعی برای بکار گیری پدافند عامل بالا باشد، باز هم دشمن سعی دارد در ساعات نخست تهاجم با وارد کردن ضربات سنگین به مراکز مهم دفاعی و مراکز حساس و حیاتی کشور آسیب برساند و برای این کار پر هزینه ترین ابزار را با قدرت آتش سنگین بکار می گیرد
معمولاً بعد از روزهای اول و تهاجم هوایی، جنگ زمینی آغاز می شودکه طی آن زیر ساخت های حساس و مهم کشور، با همان دقت اولیه ولی با گستردگی بیشتر مورد تهاجم هوایی قرار می گیرد. در صورتی که روحیه دفاعی ملت پس از چند هفته حفظ شود، در مرحله بعدی بمباران افراد غیر نظامی آغاز می شود که اکثراً به عنوان خطای نظامی وانمود می گردد .طی این مرحله از تهاجم ایجاب می کند که تمام ساختمان ها در مقابل موج انفجار، ترکش و امکان فروپاشی مقاومت نسبی قابل قبولی داشته باشند و در بخش های مناسبی از آنها فضای امن قابل بهره برداری در دسترس باقی بماند.
پدافند غیرعامل
به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. اقدامات پدافند غیرعامل شامل استتار، اختفاء، پوشش، فریب، تفرقه و پراکندگی، استحکامات و سازههای امن و اعلام خبر میباشد.
پدافند غیرعاملمجموعه اقداماتی است که انجام میشود تا در صورت بروز جنگ، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد به بیان دیگر هر اقدام غیر مسلحانهای که موجب کاهش آسیبپذیری نیرویانسانی، ساختمانها، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریانهای کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن گردد، پدافند غیرعامل گفته میشود
هدف از اجرای طرحهای پدافند غیرعامل کاستن از آسیبپذیری نیروی انسانی و تاسیسات و تجهیزات حیاتی و حساس و مهم کشور علیرغم حملات خصمانه و مخرب دشمن و استمرار فعالیتها و خدمات زیربنایی و تامین نیازهای حیاتی و تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ است.
به عنوان مثال، از پدافند غیرعامل میتوان به استتار، اختفا و ایجاد سرپناه برای تاسیسات مهم و استراتژیک اشاره کرد.
در پدافند عامل مثل سیستمهای ضدهوایی و هواپیماهای رهگیر، فقط نیروهای مسلح مسئولیت دارند. در حالی که در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمانها، صنایع و حتی مردم عادی میتوانند نقش مؤثری بر عهده گیرنددرخصوص دیدگاههای موجود وحاکم بر سامانه قطارشهری در کشورها بلحاظ بکارگیری پدافند غیرعامل واقدامات امنیتی – حفاظتی نکات ذیل حائز اهمیت است :
انجام اقدامات امنیتی وحفاظتی در کشورهای غربی وتا حدودی کشورهای شرقی ، بلحاظ تهدیدات داخلی موجود درآن کشورها . - تفکر استفاده از انواع روشهای امنیتی وحفاظتی پیشرفته ، حساس وهوشمند در اصل توسط کشورهای غربی با هدف جلوگیری از ورود تهدید به داخل ایستگاههای مترو از سال 1374هجری شمسی 1995 - میلادی - شکل گرفت اقدام به استفاده از عمق زمین جهت احداث فضاهای امن زیرزمینی و سامانه های قطار شهری، براساس تهدیدات خارجی متصوره برای هرکدام از کشورها .دربین تمام کشورهای دارای سامانه قطار شهری ،کره شمالی بلحاظ مقابله با تهدیدات نظامی ، از عمق مناسب زمین و بکارگیری تمهیدات پدافند غیرعامل استفاده کرده است .
مهندسی مترو :
در سامانه قطارشهری ، مسیرها خطوط یا به صورت دوایر متحدالمرکز - خطوط کمربندی - یا بصورت شعاعی ویا اینکه خطوط شعاعی دوایر متحدالمرکز را قطع می نمایند ، بعنوان مثال در برنامه ریزی شبکه مسیرهای متروی شهر نیویورک ، هم مسیرها موازی وهم مسیرها شعاعی منظور شده اند . متروی پاریس هم دارای سیستم شعاعی وسیستم مرکزی میباشد ومتروی لندن فقط دارای سیستم شعاعی است . متروی تهران دارای سیستم شعاعی وتا حدودی حلقوی می باشد . بطوریکه کلیه تقاطع ها در مرکزیت شهر و به حالت حلقوی قراردارندوابتداو انتهای مسیرها به سمت پیرامون تهران ادامه پیدا می کنند. دارای پراکندگی مناسبی می باشند
اجزاء و بخشهای مختلف مترو و ملاحظات دفاع غیرعامل مربوطه :
مترو از بخشهای مختلف ازجمله تونل ، ایستگاه و فضاهای داخل ایستگاه - سکوها ، ورودی وخروجی ها، راهروها، راه پله ها و... - ،دپووپارگینگ و... تشکیل شده است که لازم است ملاحظات دفاع غیرعامل در طراحی بخشها و اجزاء آن صورت پذیرد.
تونل :تونل های مترو یکی از اجزاء مهم مترو بوده که در زیرزمین قرار دارد وجهت رفت وآمد افراد وحمل مواد توسط قطار احداث شده و از مهمترین سازه های زیر زمینی شهری است . این سازه زیرزمینی در شرائط بحران با احداث دسترسی های مناسب و رعایت تمهیدات پدافند غیرعامل می تواند دارای عملکردهای ثانویه جهت انتقال تأسیسات شهری مانندبرق ، آب ، مخابرات و... باشد و نقش ارتباط دهنده بین مراکز شهری را دارد و قابلیت خروجی های اضطراری شهر راداراست
دپو و پارکینگ :بخش دپو و پارکینگ نیز یکی دیگر از بخ شهای مهم یک سامانه قطار شهری می با شد که می تواند سطحی یا زیر سطحی باشد .با توجه به اینکه این بخش از حساسیت زیادی برخوردار است در صورتی که لازم باشد اصول پدافند غیرعامل در این قسمت اجرا گردد باید مواردی از جمله :
احداث دیوار حفاظتی مناسب پیرامون پارکینگ و دپو ، مجهز به دوربین های مدار بسته Day&light ثابت وحساس به حرکت ، بزرگنمایی مناسب برای پوشش تصویری منطقه.
استفاده از سنسورهای اعلام سرقت در دپو و پارکینگ.
ذخیره آب به مقدار کافی برای مصارف آتش نشانی - باسیستم آب افشان اتوماتیک ودستی - در محوطه پارکینگ ها وتعمیرگاه ها ودپو ها. ایجاد راه های دسترسی اضطراری در پارکینگ ها.
ایستگاهها :ایستگاه مکان ارتباطی است میان سطح زمین وخطوط مترو ، که تسهیلات و خدمات را به افراد ارائه می دهد . ایستگاه ها بلحاظ دفاعی می بایست امن دربرابر تهدیدات - متعارف وغیرمتعارف - ،دارای عمق مناسب - جهت کاربردهای مختلف - ، چند منظوره - دارای کاربری پناهگاه عمومی امن برای مسافرین با ظرفیت مناسب - و دارای دسترسی های مطلوب باشد .
چند منظوره بودن فضاها و اماکن داخل ایستگاه بصورتی که ، در صورت و وقوع بحران قابل استفاده بعنوان پناهگاه باشند .
بکارگیری اصول ایمنی در معماری داخلی ، جهت افزایش روحیه و آرامش افراد وپناهجویان و افزایش ایمنی آن . استفاده از خمهای مختلف با رعایت اصول مهندسی به منظور کاهش آثار موج انفجار در ورودی و خروجی ها.
درطول مسیر هرخط بجز در ابتدا وانتهای آن ، احداث ایستگاه فرعی باپارکینگ - جهت پارک قطار آسیب دیده، یا عبور قطار در صورت مسدود شدن ایستگاه اصلی وتخلیه قطار از اصلی به فرعی - اضافی جهت تخلیه وخالی کردن خط اصلی در شرایط بحران ضروری است .
پدافند غیر عامل در راه آهن
راه آهن یکی از شقوق اصلی حمل و نقل کشور است و به علت گستردگی و دسترسی به مراکز حساس نظیر نیروگاه ها ، مرزها ، بنادر اصلی کشور باید از لحاظ پدافند غیر عامل مورد بررسی قرار گیرد . راه آهن می تواند در جابجایی افراد و تجهیزات در مواقع ضروری مفید واقع شود
