بخشی از مقاله
چکیده
انسان در طول تاریخ شهرنشینی ، همواره در پی یافتن فرم های شهری جدید برای بهبود و اعتلای کیفیت زندگی خود بوده است. رشد روز افزون و تصاعدی جمعیت در شهر تهران و پی آمدهای ناگزیر و الزامی آن که تحولات ساختارهای شهری در قالب افزایش تراکم و تغییر چهره شهر همراه است ؛ در بخش مرکزی شهر تهران و هسته میانی آن بازتاب خاصی را شامل شده است عمده ترین ویژگی های این بازتاب شامل مستحیل شدن تدریجی بافت مسکونی و قدیمی در داخل سایر فعالیت های مرکز شهر و افزایش تراکم کالبدی این بخش از شهر تهران درچند دهه اخیر بوده است.
با در نظر گرفتن این امر که فضاهای عمومی می بایست کالبد و ساختاری مفید و موثر داشته باشند، حال با ایجاد شرایطی مناسب برای فعالیت و ارتقاء رفتارهای اجتماعی و البته مرمت و احیای بافت تاریخی باید تلاش موءثری گردد. این پژوهش و نتایج بدست آمده بر اساس مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی و آنالیز جدول سوات جمع بندی شده است و در قالب طرح ساماندهی این بافت تاریخی ارائه خواهد شد.
مقدمه
جامعه انسانی و مدنی امروز با مسائلی از قبیل فقر و بی عدالتی ، فردگرایی ، طمع گرایی از هم پاشیده شدن روابط اجتمایی آهنگ نا موزون و نا متعادل زندگی روزمره ، از بین رفتن هویت شهری ، از بین رفتن ثروت های فرهنگی و تاریخی ، فقدان آسایش محیطی در فظاهای عمومی و ... روبه رو است. با اجرای طرح ساماندهی میدان حسن آباد، مرمت و احیای جداره ها و خلق محیطی با بافت تاریخی و در عین حال عملکردی و جذاب می توان یک حس مرکزیت به این منطقه بخشید و به بهبود وضع نامطلوب این منطقه ی ارزشمند کمک کرد.
-1 معرفی
-1-1 میدان حسن آباد:
میدان حسن آباد از میدانهای با ارزش و جزء بافت تاریخی و سنتی تهران میباشد. چهار ساختمان میدان حسن آباد قرینه یکدیگرند و به گونه ای منحنی در چهار گوشه میدان قرار گرفته اند. این میدان نه تنها به عنوان یک عنصر شهری جنبه نهادین و نشان شهری را دارا می باشد، بلکه معنای دیگری نیز برای آن در مجموعه ای وسیعتر محصور است.
این محل قبلا چهار راه کوچکی بوده که محل تقاطع خیابان سپه و شاهپور سابق بوده. آنچه مسلم است این میدان در سالهای اولیه قرن از یک تقاطع به یک میدان تبدیل شده است، سپس در سالهای بعد و به هنگام بازسازی و توسعه شهر تهران در دوره پهلوی اول بر اساس طرحی مشخص بدنه های موجود در چهار گوشه آن احداث و برپا گردید. ضلع جنوبی میدان حسن آباد به میدان توپخانه - امام خمینی - و ضلع شمالی آن به میدان حر می رود.
-2-1 بازشناسی خصوصیات ساختاری و کالبدی:
خصوصیات کالبدی هر اثر معماری و یا هر بافت تاریخی میتواند تبدیل به راهنمایی جهت بازآفرینی، احیا و یا طراحی بنا و یا بافت ارزشمند دیگر گردد.
-2 آسیب شناسی
ساختمانهای میدان حسن آباد بطور اخص، و برخی دیگر از با ارزشترین ساختمانهای محدوده موثر آن، به دلیل فقدان توجه عمومی به بخشهای با ارزش شهر، در طول سالیان متمادی دستخوش دستاندازی و فرسایش و تخریب قرار گرفتهاند.
از جمله این آسیب ها:
-1-2 دخل و تصرف و الحاقات به ابنیه:
در طراحی و ساماندهی سیمای بدنهها، عناصر، مصالح، کیفیت ترکیب آنها با یکدیگر و یا نحوه استفاده از آنها، در ایجاد یک سیمای هماهنگ و روحیهای یگانه از محیط تأثیر به سزا خواهد داشت. از جمله آسیب های مهم دربدنه و نمای این میدان زیبا آسیب هایی می باشد که به جداره آن وارد شده است.
-2-2 آلودگی های بصری:
با الحاق شدن کتیبه ها، تابلوهای تبلیغاتی و وجود کابلها و سیم کشی های روی جداره های با ارزش میدان به جزء لطمه به منظر شهری موجب ایجاد فضای نامطلوب و بی نظمی در منطقه شده است.
-3 استراتژی های متناسب برای تقویت پتانسیل ها و کاهش مشکلات و استفاده از راهبردها و رسیدن به هدفها:
-1-3 کالبدی هدف: بازسازی و مرمت ابینه - توسعه حمل و نقل.
مشکلات: فرسودگی مصالح و جداره ابنیه - مشکلات حمل و نقل با توجه به ساختار ارگانیک بافت.
پتانسیل: وجود انبیه با کیفیت در پیرامون میدان حسن آباد - امکان توسعه حمل و نقل.
راهبرد: مرمت ابنیه شاخص و حائز اهمیت بافت - تخریب ابنیه فرسوده حاشیه و گسترش حمل و نقل میدان حسن آباد.
-2-3 بصری هدف: اصلاح پوشش تبلیغاتی جداره میدان حسن آباد و طراحی جداره با توجه به مورفولوژی بافت.
مشکلات: استفاده از تابلوهای غیر متعارف و ناهمگون تبلیغاتی پیرامون میدان حسن آباد - استفاده از مصالح شیشه ای در نمای بانک ملی.
پتانسیل: وجود ابنیه تاریخی و حائز اهمیت در بافت میدان حسن آباد.
راهبرد: مرمت جداره بافت و ارائه الگوهای مناسب با توجه به مورفولوژی منطقه و طراحی فضای مناسب جهت تبلیغات اماکن تجاری.
-3-3 عملکردی هدف: اصلاح عملکرد بافت پیرامون میدان حسن آباد.
مشکلات: تنوع عملکردهای مختلف پیرامون میدان حسن آباد. پتانسیل: امکان توسعه عملکرد غالب پیرامون بافت با محوریت فروش یرقالات و ابزار.
راهبرد: تغییر کاربری تجاری نا همگون بافت با محوریت ابزار و یرقالات - ایجاد مراکز خرید مناسب فروش ابزار و یرقالات.
-4-3 اقتصادی هدف: توسعه عملکرد اقتصادی بافت پیرامون میدان حسن آباد.
مشکلات: عدم وجود یک مرکز خرید مناسب جهت ارائه محصولات - وجود دست فروشان پیرامون میدان حسن آباد.
پتانسیل: اسقرار فروشندگان یرقالات و ابزار.
راهبرد: تخریب ابنیه فرسوده و نامناسب و ایجاد یک مرکز خرید مناسب و مدرن - جمع آوری دست فروشان از پیرامون میدان حسن آباد.
-5-3 اجتماعی هدف: بهبود وضعیت اجتماعی بافت مورد نظر.
مشکلات: وجود دست فروشان و دارو فروشان پیرامون میدان حسن آباد.
پتانسیل: وجود اماکن تاریخی و تفریحی در بافت مورد نظر نظیر میدان توپخانه، موزه پست، کاخ گلستان.
راهبرد: ایجاد یک مرکز محله مناسب با توجه به وسعت فضای پیرامون میدان حسن آباد.
-6-3 حمل و نقل هدف: ارائه الکوی مناسب و فضای استقرار ناوگان عمومی حمل و نقل.
مشکلات: عدم وجود یک فضای مناسب جهت استقرار ناوگان عمومی حمل و نقل - ایجاد ترافیک در ساعات روز در میدان حسن آباد.
پتانسیل: وجود فضای لازم و کافی در پیرامون میدان حسن آباد جهت استقرار ناوگان عمومی حمل و نقل.
راهبرد: ایجاد فضای مناسب استقرار ناوگان عمومی حمل و نقل در پیرامون میدان حسن آباد.
-4 طرح احیاء و ساماندهی میدان حسن آباد:
با توجه به مطالب فصل های گذشته و مطالعه اراضی و مشکلات و پتانسیل های موجود در بافت منطقه، در طرح بافت این میدان و ساماندهی و بهسازی جداره ها، دو گیزینه مورد بررسی قرار می گیرد:
الف - پاکسازی و بازپیرایی بدنههای موجود مطابق دستورالعملهای سازمان میراث فرهنگی تهران.
ب - ایجاد فضایی عملکردی و دوستانه مانند مرکز محله. در نمای محورها کلیه واحدها موظف هستند مطابق ستورالعملهایی که به آنها ابلاغ میگردد مبادرت به جمعآوری عناصر الحاقی و اضافی نموده و تابلوها و آگهیها و غیره را طبق الگوهای ارائه شده و یا طرحهای دقیقی که بعد از این مورد به مورد تهیه میشود نصب نمایند. برای بناهایی که با ارزش تشخیص داده شدهاند طبق برنامه-های مدون و مرحلهبندی شده دستورالعملهای تعمیراتی، بازپیرایی و مرمتی تهیه گردد تا پس از جمعآوری مصالح و عناصر اضافی مبادر به بازسازی نمای مورد نظر مطابق الگوی اولیه آنها شود.
طرح ساماندهی میدان و محدوده موثر آن از راهبرد احیای هویت تاریخی و توسعه فرهنگی این میدان و محوطههای اطراف آن و در راستای دیدگاههای محور فرهنگی، توریستی و بهسازی منطقه تهیه شده است. یکی از مهمترین اصول در ساماندهی محدوده بررسی، شناسایی بناهای و مجموعههای با ارزش و تغییر کاربریهای موجود با کاربریهای مناسبی است که مردم را بیشتر در ارتباط با کیفیت فرهنگی مجموعههای با ارزش فوق قرار دهد. به دلیل وجود فضاهای بدون عملکرد در میدان با ایجاد فضایی مانند مرکز محله میتوان به بهبود وضع نا مطلوب فعلی این بافت تاریخی نیز کمک بزرگی کرد تا بسیاری از مشکلات و دغدغه های این منطقه حل شود.
-5 نمونه موردی:
-1-5 چهارراه گلوبندک
یکی از چهارراه های قدیمی تهران و تقاطع خیابان پانزده خرداد و خیابان خیام است. این چهارراه در منطقه 12 شهرداری تهران و شمال غربی بازار تهران واقع است .ایستگاه متروی پانزده خرداد در خط 1 متروی تهران نیز در این چهارراه قرار دارد. نمای جداره های این چاهارراه نظم و هماهنگی خاصی را با بافت خود برقرار کرده و از لحاظ بصری ناهنجاری به چشم مخاطب نمی خورد و و همین امر موجب یکپارچگی و توازن در منطقه می شود.
