مقاله طراحی و تولید کتابهای درسی الکترونیک و ارتباط آن با کیفیت یادگیری فراگیران

بخشی از مقاله

چکیده:

امروزه علم و فناوری شاه کلید دستیابی به بهره وری ،رقابت ،ثروت ورفاه است. به همین دلیل اکثر کشورها برای توسعه ی سرمایه انسانی بر روی راهبرد هایی به منظور افزایش دسترسی به آموزش با کیفیت بهتر متمرکز شده اند. همزمان با گسترش و توسعه فناوریهای جدید در زمینه آموزش ، سبک های جدیدی از فعالیتهای آموزشی پا به عرصه وجود نهاده اند. درجهان پیشرفته و به سرعت متغیر امروز ، ترکیب فن آوری های الکترونیکی در فرایند آموزش و یادگیری و محتوای برنامه درسی آموزش عالی، امری اجتناب ناپذیر است چرا که پژوهش های کنونی نشان می دهد که استفاده از کامپیوترمی تواندبه درک کودک از خود وجامعه پذیری وی کمک نماید

برای مثال استفاده از شبکه کامپیوتری در مدارس منجر به تسهیل تعاملات گروهی ،همکاری وشکل گیری دوستی ها شده است. در سالهای گذشته ، آموزشهای الکترونیک از رونق و توجه شایانی برخوردار بوده است. مطالعه حاضر با بررسی پژوهش ها و منابع مکتوب و غیر مکتوب داخلی و خارجی، به معرفی محتوای الکترونیکی و رابطه آن با کیفیت یادگیری فراگیران می پردازد.

نتایج حاصل در عین این که اثر بخشی محتوای الکترونیکی را در افزایش یادگیری خاطر نشان می کند، به محدودیت عمده آن درپر هزینه بودن فرایند تولید محتوا اشاره می نماید. بر این اساس، نکاتی در مورد تولید محتوای الکترونیکی در حوزه برنامه درسی پیشنهاد شده است.

مقدمه:

انسان از بدو پیدایش، به شکلهای گوناگون به گسترش ارتباط و تبادل تجارب با همنوع خود اندیشیده و ابزارها و رسانههای ارتباطی مختلفی را بدین منظور ابداع کرده است و همزمان با تکامل انسان، برخی از این رسانهها نیز تکمیل شده و متناسب با نیاز انسان رشد و توسعه یافتهاند. به عنوان مثال، در ابتدا بعد از پیدایش الفبا، انتقال اندیشهها و ساختههای انسان به صورت نوشتههایی روی صخرهها، سنگها ، الواح گلی، پوست جانوران و درختان صورت میگرفت؛ بعدها با اختراع چاپ، کتابهای چاپی با کاغذها و در قطعهای مختلف ارائه شد و حال با ورود انسان به عصر دیجیتال و اطلاعات و کاهش نیم عمر دانش و سرعت تولید و ارائه آن، نیاز قالب جدیدی برای ارائه کتابهای احساس میشود

در عصر دیجیتال، امکانات و تجهیزات الکترونیک در همه سطوح زندگی تأثیر گذاشته و موجب تغییر و تحولات عمدهای در زندگی بشر شده است. با گسترش دانشگاههای مجازی و یادگیری الکترونیک و همچنین دستری دانشجویان به رایانه و اینترنت، این صنعت رفته رفته به حوزه کتابهای درسی وارد شده است. تا آنجا که کتابهای درسی الکترونیک را میتوان مکمل یا جانشین مؤسسات آموزشی تلقی کرد. برای کتاب الکترونیک در مقایسه با کتابهای چاپی، مزایا و ویژگیهای منحصر بفردی را بر میشمرند که از آن جمله می-توان به سهولت دسترسی به مطالب، امکانات فرا متنی و از همه مهمتر امکانات چند رسانهایی و تعاملی کتابهای الکترونیک - که در مقایسه با کتابهای چاپی مزیت مهمی به شمار میرود - اشاره کرد.

امروزه نیاز کاربران، صرف دسترسی به اطلاعات نیست؛ بلکه سرعت و سهولت دسترسی به اطلاعات یکی از دلایلی است که کاربرد فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی را افزایش داده است و نیاز روز افزون به آن را آشکار می-سازد. امروزه نه تنها مجلات بیشماری در قالب الکترونیکی در کنار نسخه چاپی خود منتشر میشوند، بلکه کتابهای بسیاری در موضوعهای گوناگون، به قالب الکترونیکی درآمدهاند

توجه محافل علمی و عمومی به استفاده از این کتابها و ترجیح آنها به کتابهای چاپی، پدیده جدیدی است که در چند سال اخیر با رشد ابزارها و فنارویهای اطلاعاتی و ارتباطی، گسترش محیطهای آموزش و یادیگری مجازی، امکان دسترسی به ابزارهای الکترونیکی - لپتاپ، کتاب خوانها و کاغذهای الکترونیکی - توسط عموم مردم و سرعت دسترسی به اطلاعات، گسترش یافته است.

این تصمیم موسسات اموزشی، علاوه جنبهصرفاً اقتصادی،مستقیماً از نیاز کاربران نشأت میگیرد. کاربران در عصر دیجیتال، کتابخانهها را به صورت مکانی مستقر در محلی خاص نمیپندارند. کاربران عصر الکترونیک، کتابخانهها را به صورت یک فضای یادگیری میدانند که بتوانند هر زمان و مکانی چه در خانه، شرکت، اداره، مدرسه، دانشگاه و غیره به منابع آن دسترسی سریع داشته باشند. سرعت جست و جو، بازیابی و همچنین قابلیت دسترسی همیشه و همه جایی کتابهای الکترونیک، این نیاز و درخواست از طرف، کاربران را تشدید میکند.

در واقع میتوان چنین بیان کرد که هدف اصلی از بوجود آمدن کتابهای الکترونیک، غلبه برمحدودیتهایی است که کتاب-های چاپی با آن مواجهاند زیرا خصوصیت اصلی یک کتاب الکترونیک، ماهیت پویا، تعاملی و انعطافپذیر آن است که میتواند به شکلها و فرمتهای گوناگون و در هر زمان و مکانی قابل دسترس و عرضه باشد

بنا به تعریف سازمان استاندارد اطلاعات ملی - NISO ,2005 - کتاب الکترونیکی به معنای اسناد دیجیتالی با مجوز یا بدون مجوز است که قابلیت جست و جو در آن وجود داشته و میتوان آن را در قیاس با کتاب چاپی قراردادکتاب الکترونیکی میتواند هر چیزی از نسخه دیجیتال یک کتاب کاغذی تا محتوای دارای تعامل با کاربر باشد که قابلیت افزودن پیوند - هیپرلینک - و چند رسانهای را نیز دارا است این نوع کتابها،صرفاً نسخه الکترونیک محتوای چاپی نیستند، بلکه علاوه بر متن، صوت و سایر امکانات چند رسانهای - Multimedia - را نیز شامل میشود و در واقع کتاب الکترونیک تنها نسخه الکترونیکی محتوای کتابهای چاپی نیستند، بلکه علاوه بر متن، صوت، قابلیتهای چند رسانهای، عنصر تعامل و مشارکت را نیز شامل میشوند و می-توانند در قالب فایلهایی - مانند - WORD TEXT, PDF, HTML قابل استفاده به وسیله رایانه و فایل های اجرایی درآیند 

استفاده از کتاب الکترونیکی در بسیاری موارد، به یک ابزار یا خواننده خاص یا یک نرم افزار دیداری وابسته است. یک کتاب خوب الکترونیک از فناوری موجود استفاده خوبی میکند؛ فهرستی دارد که با فصل های مختلف کتاب پیوند داشته و دارای قابلیت جستجو نیز است. امکان پیوند با سایتهای اینترنتی و فایلهای دیگر نیز در آن وجود دارد . با توجه به اینکه استاندارد ویژهایی به منظور تولید و اشاعه کتابهای الکترونیکی تدوین نشده است، در نتیجه تعاریف گوناگونی از سوی صاحب نظران در خصوص کتاب الکترونیکی ارائه شده است تعاریف زیادی در مورد کتاب الکترونیک وجود دارد از تجمیع این تعاریف میتوان کتاب الکترونیکی را یک منبع دیجیتال اطلاعاتی معرف کرد که به شکل منسجم، مدون، هدفمند و با موضوعی مشخص طراحی شده و از طریق ابزارهای الکترونیکی چون رایانه، کتابخوان یا ابزارهای اختصاصی پرتابل به صورت پیوسته یا ناپیوسته قابل ارائه است .

تعامل یکی از ویژگیهای اساسی کتابهای درسی الکترونیکی است که وجه تمایز اصلی بین کتابهای چاپی با سنتی نیز به شمار میرود. عنصر تعامل، یکی از عناصر مهم و تأثیر گذار در کتاب های درسی الکترونیکی و مورد تأیید پژوهشهای مختلف است که این مهم، دقت و توجه طراحان و تولید کنندگان کتاب الکترونیک را ایجاب میکند. پژوهشهای مختلف نشان میدهند که افراد مختلف 60% از آنچه را که با تعامل داشتهاند به یاد میآورند. این جمله مؤید نقش اساسی، تعامل در طراحی محیطهای یادگیری و مواد آموزشی است. از آنجا که ارائه بازخورد به فراگیر تأثیر زیادی در یادگیری وی دارد و کتب الکترونیکی توانایی ارائه عنصر تعامل - Interaction - با خواننده را دارا هستند. بنابراین میتوان کتاب الکترونیکی را برای نشر کتب درسی، گزینهای مناسب دانست - شولت، . - 1382 با تعاریفی که از کتاب الکترونیکی شد، اکنون میتوان کتاب الکترونیکی را با توجه به ویژگیها، امکانات و کارکردهای آن به صورت زیر دسته بندی کرد:

-1 کتابهای الکترونیکی متن - محور : این نوع از کتابهای الکترونیک، فقط شامل متن هستند و هیچ گونه تصویر، نمودار و جدول در آنها مشاهده نمیشود.

-2 کتابهای الکترونیک تصویری: در این گونه کتابها، همراه با متن، تعدادی تصویر، نمودار و جدول نیز مشاهده میشود. در این کتابها در مواردی از تصاویر متحرک و انیمیشن نیز برای تأثیر گذاری بیشتر استفاده میشود.

-3 کتابهای الکترونیک همراه با امکانات صوتی: این کتابها از امکانات صوتی برای تعامل بیشتر و بهتر با مخاطبان خود استفاده میکند. این کتابها قابلیت استفاده برای نابینایان را فراهم میکند.

-4 کتابهای الکترونیک چند رسانهایی: این نوع از کتابها همه امکانات سه گروه قبلی را یک جا دارند و از امکانات صوت و تصویر، انیمیشن و نمودارها، برای تعامل بیشتر با خوانندگان و استفاده کنندگان خود بهره میبرند

ویژگی های کتاب الکترونیکی

از مهمترین ویژگیهای کتاب الکترونیکی میتوان به موارد مختلفی اشاره کرد از جمله:

الف - دسترسی همزمان به نسخهایی واحد از کتاب الکترونیکی: کتاب الکترونیکی این امکان را در اختیار ناشران و نویسندگان قرار میدهد تا بتوانند نسخهایی واحد از کتابهای خود را به طور همزمان در دسترس تعداد بیشماری از خوانندگان قرار دهند و بدین ترتیب در هزینههای گزاف چاپ، صحافی و توزیع کتاب با شمارگان بالا، صرفهجویی کنند. به بیان دیگر، فقط کافی است یک نسخه از کتاب تولید شود و در محیط وب در دسترس قرارگیرد، بدین ترتیب همه خوانندگان قادر خواهند بود بطور همزمان کتاب مورد نظر را مطالعه کنند. بدیهی است که این خود یکی از مهمترین ارزشهای افزوده کتاب الکترونیکی نسبت به کتابهای چاپی است 

در دنیای چاپ باید برای هر خواننده، یک کتاب تولید شود که منجر به افزایش هزینههای انتشار میشود. اهمیت این موضوع هنگامی آشکار میشود که ناشری توانایی مالی برای چاپ یک اثر با مخاطبان کم را نداشته باشد. این موضوع بویژه در خصوص انتشار کتابهای تخصصی در ایران بیشتر به چشم می-خورد، زیرا تعداد بسیار کمی از خوانندگان ممکن است آنها را خریداری کنند. کتاب الکترونیکی این امکان را به ناشران میدهد تا با کمترین هزینه ممکن، چنین منابعی را به صورت الکترونیکی در دسترس تعداد بیشماری از خوانندگان قراردهند .

ب - افزودن اطلاعات چند رسانهای: کتاب الکترونیکی، این امکان را میدهد تا به راحتی علاوه بر متن، صوت، تصویر و ویدئو نیز در کتابهای الکترونیکی گنجانده شود. در دنیای چاپی فقط میتوان عکسهای رنگی یا سیاه و سفید را به کتاب اضافه کرد و امکان استفاده از صورت، انیمیشن و ویدئو به عنوان بخشی از کتاب یا اطلاعات تکمیلی به منظور تفهیم هر چه بهتر مفاهیم وجود ندارد. چنین رویکردی امروزه، بویژه در برخی دایره المعارفها و فرهنگهای موجود در کتاب الکترونیکی دیده میشود.