بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گردشگری در مناطق روستایی و دور افتاده اهمیت ویژه ای یافته و وسیله ای برای رفاه جوامع محلی از یکسو و بازتاب انرژی و سلامتی شهروندان بویژه شهروندان شهری از سوی دیگر تلقی می شود اکثر مناطق روستایی ایران نیز دارای استعداد های گردشگری فراوانی هستند اما نکته ای که باید در نظر داشت شناسایی ظرفیت ها و نیز رتبه بندی این مکانهای گردشگری است تا در جهت توسعهاین مناطق بتوان گام برداشت. از این رو در اینجا سوال این است که آیا مناطق روستایی شهرستان نیر دارای استعداد های گردشگری هستند؟ و اولویت های این مناطق روستایی از دیدگاه مردم و مدیران روستا چگونه است؟
به این منظور مقاله حاضر با استفاده از روش اسنادی و میدانی در ابتدا به شناسایی ظرفیت ها و پتانسیل های گردشگری مناطق روستایی شهرستان نیر، استان اردبیل پرداخته شد و در ادامه با استفاده از روشهای AHP و TOPSIS و میانگین رتبه ای به اولویت بندی مناطق گردشگری پرداخته شد. تجزیه و تحلیل ها نشان داد که این مناطق دارای پتانسیل های گردشگری می باشند و به ترتیب روستاهای یامچی علیا، قره شیران، سقزچی، کورعباسلو، برجلو، گوگرچین اولویت اول تا ششم را کسب کرده اند. لذا روستاهای منطقه مورد مطالعه نیازمند برنامه ریزی راهبردی و سرمایه گذاری بهینه جهت پیشرفت این مناطق می باشند.
مقدمه
امروزه گردشگری در مناطق روستایی و دور افتاده با ظرفیت های لازم گردشگری، اهمیت ویژه ای یافته و وسیله ای برای رفاه جوامع محلی تلقی می شود اکثر مناطق روستایی ایران نیز دارای پتانسیل های گردشگری بالایی هستند
منطقه مورد مطالعه نیز به علت وجود ساختار اکولوژیکی طبیعی از جمله وجود کوه سبلان دارای غنی ترین منابع گردشگری طبیعی بویژه آبهای معدنی می باشد که نه تنها در سطح آذربایجان، بلکه در سطح کشور نیز دارای اهمیت بوده و مورد استفاده قرار می گیرد. از سوی دیگر موقعیت مرکزی شهرستان اردبیل در استان بخصوص مرکزیت سیاسی شهر اردبیل باعث شکل گیری شبکه راههای اصلی استانی و بین استانی گردیده است.
جاده اردبیل- آستارا- تبریز به عنوان مهمترین محور ارتباطی استان اردبیل با استانهای گیلان و آذربایجان شرقی محسوب می گردد. عبور قسمتی از این محور - اردبیل-سراب - از شهرستان نیر در حقیقت قسمتی از یکی از راههای ترانزیتی مهم کشور بین کشورهای ترکیه و جمهوری آذربایجان بشمار می رود. عملکرد این جاده در سطوح بین المللی و بین منطقه ای و بین شهری قابل تعریف است. در ضمن محور ترانزیتی در مسیر خود با عملکرد ارتباطی اردبیل - نمین و اردبیل- نیر نقش بازی می کند.
دیگر راههای شهرستان راههای فرعی و روستایی نیز شبکه دسترسی را به مقصدهای گردشگری در استان فراهم می سازند در واقع ارتباط تمام نقاط روستایی شهرستان با مرکز شهرستان - نیر - را ممکن می سازد
اما این ظرفیت ها و استعدادهای اکولوژیکی - انسانی - طبیعی - در همه مناطق گردشگری به یکسان توزیع نشده است از این رو شناسایی ظرفیت های گردشگری این منطقه و اولویت بندی آنها جهت سرمایه گذاری های انسانی، فناوری و اقتصادی - مالی - را بیش از پیش ضروری می سازد تا زمینه برای توسعه گردشگری فراهم گردد. اما نکته ای که باید در نظر داشت شناسایی پتانسیل ها و نیز رتبه بندی این مکانهای گردشگری است تا در جهت ترقی و توانمند کردن هر چه بیشتر این مناطق بتوان گام برداشت.
با عنایت به این ضرورتها می توان گفت که فرایند گردشگری، بدون پژوهش و تحقیق و مطالعه نه تنها به توسعه گردشگری منجر نمی شود، بلکه خطاهای ناشی از اقدامات غیر کارشناسی و نا مبتنی بر یافته های محققان، آثار زیانبار دیگری بر گردشگری و حتی سایر فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی و اکولوژیکی، تحمیل می کند که به آسانی حل آنها مقدور نیست
مقاله حاضر بر آن است به این سوال اساسی که کدام مناطق روستایی شهرستان نیر از دیدگاه مردم و مدیران محلی از اولویت لازم به لحاظ مزیت های گردشگری برخوردار است پاسخ دهد برای پاسخ به سوال از روشهای متعارف تصمیم گیری چند معیاره1 با بهره گیری از روش AHP و TOPSIS استفاده شد. لذا در این مقاله سعی بر آن است تا ضمن شناسایی و وزن گذاری پتانسیل های موجود در روستاها که در چهار بعد اکولوژیکی، زیرساختی- خدماتی، تاریخی - فرهنگی و نهادی طبقه بندی شده است رتبه هر کدام از روستاها نیز از دیدگاه مردم و مدیران روستایی مشخص گردد.
گردشگری روستایی در معنای کلاسیک نوعی از فعالیت های اقتصادی گردشگری است که برای شغلهایی همچون کشاورزی و صنعت درآمد جانبی ایجاد می کند
این نوع گردشگری را می توان به دلیل بکار گیری آن در عملکرد بر پایه سنن و ریشه های محلی و ظرفیتهای طبیعی از دیگر بخش های گردشگری متمایز کرد. نیلسون تاکید می کند که گردشگری روستایی بایستی بصورت یک شیوه زندگی که بیشتر بر پایه عقاید مربوط به جوامع روستایی و مبتنی بر مدیریت استفاده از زمین است مورد توجه قرار گیرد تا نحوه مجزا شدن آن از هر چیزی که به نام شهر است درک شود
وی مدعی است که بیشتر جاذبه های روستایی افزون بر بعد اکولوژیکی منشعب شده از بعد فرهنگی از سوی مردم ساکن در آن منطقه می باشد . - kojanus,et al,2004,pp73-74 - در این میان ظرفیت سنجی نوعی از فرایند ارزیابی است که قبل ار برنامه ریزی برای یک منطقه، کالا و خدمات الزامی است. مطالعه سنجش امکانات بازار، میزان ظرفیت لازم، میزان توسعه و تسهیلات مورد نیاز، وضع موجود و مطالعه وضعیت مورد انتظار در برنامه ریزی گردشگری روستایی الزامی است.
در سرمایه گذاری های کلان گردشگری مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه، انجام مطالعات امکان سنجی ضرورت دارد تا به صورت دقیق و موشکافانه انجام شود، چون سرمایه گذاری از ریسک بالایی برخوردار است. مطالعات انجام شده این نکته را یادآور می سازد گه آیا سرمایه گذاری از لحاظ اقتصادی در یک منطقه به صرفه است یا خیر؟ پاسخ به این سوالات ما را از سرمایه گذاری مطمئن می سازد
از نظر اینسکیپ1 به طور ایده آل مکان های گردشگری - پاتوق ها - بر اساس تیپ عمومی، اندازه و ویژگی برجسته، به عنوان طرح مفهومی آماده شده تلقی می شوند و ضرورت تحلیل قبل از اجرای ظرفیت سنجی برای نشان دادن پایداری احتمالی آن در برنامه ملی، منطقه ای و محلی بیش از پیش ایجاد می شود. در این چارچوب برنامه منطقه ای شامل بررسی و ارزیابی جاذبه های گردشگری در منطقه است که با ملاحظات محیطی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی و تحلیل بازار همراه است و یا در برگیرنده پروژه ای کلی از نوع و تعداد واحدهای مکان و تسهیلات و خدمات گردشگری دیگر و زیرساختهای مورد نیاز شامل دسترسی به خطوط حمل و نقل برای منطقه گردشگری - پاتوق - و انتخاب مکان آن بر طبق یکسری شاخص ها را شامل می شود، می باشد.
بنابراین ارزیابی در برگیرنده بازار و محصول در چاچوبر برنامه ملی و منطقه ای معمولاً نیاز به تشخیص بیشتر و اغلب سازگار با نواحی گردشگری خاص و با اصول صریح برای برنامه ریزی آن دارد.در این راستا شناسایی و ارزیابی جاذبه های گردشگری بسیار راهبردی به نظر می رسد به طوری که در سالهای اخیر واژه ارزیابی به طور زیادی در فرایند برنامه ریزی از جمله برنامه ریزی گردشگری بکار گرفته شده است. در طول دهه 70 ارزیابی در بخش صنعت بکار گرفته می شد و بعد از آن به رشته های مختلف کشیده شد اما طبق نظر تئوبالد در بخش تفریح و فراغت به ندرت بکار گرفته شد در حالی که ارزیابی در سیستم عرضه خدمات تفریحی و بویژه در مدیریت کارآمد می بایستی به عنوان یک عنصر ضروری بکار گرفته شود
با این توصیف می توان گفت جاذبه های هر کشور یا منطقه ای مبنایی برای توسعه گردشگری فراهم می کند. بدون جاذبه ها در گردشگری، احتمال توسعه از این بعد کمتر است. به طور معمول جاذبه هایی بایستی جستجو شوند که تاریخ و ویژگی فرهنگی و طبیعی خاص و بی نظیر منطقه ای را منعکس کند و به طور صحیح برای تقویت این ویژگی ها توسعه یابد. در واقع گردشگری می تواند شیوه و روشی برای نگهداری و حفاظت محیطی و فرهنگی مکانها و مناظر بی نظیر باشد. بدین ترتیب هر منطقه گردشگری نیز می بایستی به طور جداگانه برای تعیین اینکه آیا نوع خاصی از جاذبه در آن جا وجود دارد ارزیابی شود تا مزیت های آن منطقه برای برنامه ریزی و مدیریت توسعه ای فراهم گردد.
