بخشی از مقاله
چکیده:
تلاش دانشمندان برای حفظ سلامتی و پیشگیری از ابتلاء انسانبه انواع امراض حادّ و مزمن و در صورت ابتلا، دستیابی به راهکارهای درمانی کارآمد و کم عارضه ، از دیرباز ادامه داشته است. امروزه تحقیقات بر شناسایی و استخراج پتانسیل های درمانی گیاهان، متمرکز شده است.
بذر کتان معروف به و با نام علمی “Linum usitatissimum دانه روغنی است که در دو دهه اخیر به واسطه دارا بودن اجزاء فعّال از نظر بیولوژیک، به ویژه آلفا لینولنیک اسید، لیگنان و فیبر به عنوان ”functional food“ مطرح شده و از فواید تغذیه ای و اثرات درمانی بر بیماریهای کاردیوواسکولار، آترواسکلروزیس، دیابت، کانسر، آرتریت، استئوپروزیس، اختلالات اتوایمون و نورولوژیک برخوردار استدر. متون طب سنتی ایران خواص درمانی متنوّعی برای بذر کتان ذکر شده است. این مقاله مروری است بر خواص و کاربردهای درمانی تمام اجزاء گیاه کتان و به ویژه بذر کتان که در منابع معتبر طب سنتی ایران به آن اشاره شده است.
این بذرتحلیل، برنده ورم در اعضا، تسکین دهنده درد به ویژه دردهای سوزشی، ملیّن طبع بوده و در تنقیه سینه و رفع سرفه و تنگی نفس، رفع درد و ورم در سر، رحم، کبد، طحال، روده ها، مفاصل و در انواع امراض پوست و ناخن کاربرد دارد. میزان و نحوه مصرف و انواع ضررهای احتمالی حاصل از مصرف این بذر و روشهای اصلاح و رفع ضرر آن نیز در متون کهن طبی به خوبی اشاره شده است. علیرغم تحقیقات آزمایشگاهی و بالینی بسیاری که بر روی بذر کتان صورت گرفته است، شتاب در پایه ریزی و انجام مطالعات هر چه بیشتر و گسترده تر جهت پی بردن به چرایی و چگونگی خواص ذکر شده برای بذر کتان در گنجینه کهن و گرانبهای طب سنتی، لازم و ضروری به نظر می رسد تا بتوان با پشتوانه علمی عمیق برای رهایی بشر از آلام و امراض، نسخ مکتوب قدما را احیاء و در بالین تجویز نمود.
-1مقدمه:
کتان نام عربی گیاهی است که در کتب طب سنتی به کتّان"" و تخم آن به بَ"زرک" مشهور است.
تخم یا بذر کتان اگر به عنوان غذاتوسّط بشر استفاده شود "flaxseed" و اگر در صنعت به کار رود "linseed" نامیده می شود. نام لاتین آن "Linum usitatissimum" به معنای بسیار پرفایده است و متعلق به خانواده "OLQDFHDH" می باشد.
این گیاه علفی، یک ساله به ارتفاع 70 سانتی متر و گاهی بیشتر بوده و در شمال و جنوب ایران کشت می شود. برگهای باریک و دراز، گلهای آبی و بزرگ و زیبا، ساقه راست و بدون انشعاب از مشخصات آن است. - امین، 1387، - 108 میوه آن به شکل کپسول است که ده تخم قهوهای مایل به زرد در آن قرار دارد. این گیاه در مناطق معتدل اروپا و آسیا بهطور خودرو میروید.
در ایران در آذربایجان اطراف تبریز، بندر عباس، آبادان، لار و بلوچستان میروید و در سایر مناطق کاشته میشود. تکثیر کتان با کاشت بذر آن صورت میگیرد و معمولا در شرایط اقلیمی مناطق معتدل ایران بذر آن را در فروردینماه میکارند
کشورهای تولیدکننده بذر کتان عبارتند از کانادا، چین، آمریکا، هند و اتیوپی و در بین آنها کانادا بزرگترین تولیدکننده این بذر به حساب می آید.
بشر از هزاران سال قبل به کشت و مصرف گیاه و بذر کتان مبادرت داشته است. این گیاه در طب سنتی چین و هند از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در مکتب آیورودا این اعتقاد وجود دارد که روغن بذر کتان، افزایش دهنده قدرت جسم و روح در مبارزه با خستگی و کنترل کننده پروسه سالخوردگی است.
شاید علت نامگذاری فرآورده تجاری این بذر به نام "QHZ HQHUJ\" ریشه در همین اعتقاد داشته باشد. اگرچه در دنیا تا سال 1990 اهمیت کتان بیشتر از جنبه صنعتی و استخراج فیبر از آن جهت تولید پارچه کتانی و کاغذ بوده است و تنها دو دهه است که تحقیقات دانشمندان بر مصارف تغذیه ای و پتانسیل های درمانی بذر کتان به واسطه حضور اجزای بیولوژیکی فعال در آن، متمرکز شده است.
این در حالی است که کاربردهای درمانی بسیار متنوّع در متون کهن و معتبر طب سنتی ایران از این گیاه، ذکر شده است. ابوعلی سینا در حدود 1000 سال پیش و سایر حکمای نامدار ایرانی بعد از ایشان به گیاه کتان اشاره داشته و به خوبی ریخت شناسی و خواص و کاربردهای درمانی آن را ذکر کرده اند. این مقاله، مروری بر خواص درمانی بذر کتان بر اساس منابع طب سنتی ایران است.
-2مواد و روشها:
متون کهن و معتبر طبی به ویژه کتبی کهتوسّط حکمای به نام، درباره مفردات دارویی در قرنهای مختلف نوشته شده است مطالعه و مطالب مربوط به بذر کتان جمع آوری و در قالب این مقاله مروری باز نویسی شد. از جمله منابع مطالعه شده عبارتند از: کتاب قانون نوشته ابوعلی سینا در قرن پنجم ه.ق، کتاب الشامل نوشته ابن نفیس در قرن هفتم ه.ق، کتاب تحفه المؤمنین نوشته حکیم مؤمن در قرن یازده ه.ق و مخزن الادویه در قرن دوازهم هجری قمری. پایگاههای اطلاعاتی نیز از جمله "3XEPHG" و "*RRJOHVFKRODU" به منظور دستیابی به آخرین تحقیقات انجام گرفته بر روی بذر کتان، جستجو و مقالات مربوطه استخراج شد.
-3یافته ها:
-1-3 اجزای گیاه کتان:
ساقه این گیاه باریک است و پارچه کتان از الیاف قشر ساقه آن تهیه می شودتاریخچه. تهیّه پارچه از کتان، به مصر باستان بازمی گردد. لباس کتان، خنک کننده بدن و کاهنده عرق و چرک بدن بوده و پوشیدن آن در مبتلایان به خارش مزمن جلدی توصیه می شود
