بخشی از مقاله
چکیده :
ژئومورفولوژی شاخهای از رشته جغرافیای طبیعی است که به بررسی چگونگی بهوجود آمدن اشکال مختلف طبیعی در سطح زمین میپردازد و تغییرات حاصل از عوامل درونی و بیرونی زمین را بر روی این اشکال دنبال میکند تا بتواند رفتار آنها را تبیین نموده و به پیش بینی آینده آن نایل شود.
واژه »پد« به معنای دفاع، جلوگیری یا محافظت و واژه »آفند« به معنای حمله، یورش و تهاجم می باشد. پدافند کلمه متضاد آفند و به معنی دفاع در برابر هجوم یا تک هوائی است و شامل مجموعه اقداماتی میشود که به منظور جلوگیری از بمباران های هوائی و شکسته شدن حریم هوائی یک کشور انجام میشود. پدافند در مفهوم کلی، دفع، خنثی کردن و یا کاهش تاثیرات اقدامات آفندی دشمن و ممانعت از دستیابی به اهداف خودی است که از دو طریق عامل یا به وسیله جنگ و غیر عامل به صورت غیرجنگی اجرا می شود.
مقدمه و بیان مساله :
ژئومورفولوژی شاخهای از رشته جغرافیای طبیعی است که به بررسی چگونگی بهوجود آمدن اشکال مختلف طبیعی در سطح زمین میپردازد و تغییرات حاصل از عوامل درونی و بیرونی زمین را بر روی این اشکال دنبال میکند تا بتواند رفتار آنها را تبیین نموده و به پیش بینی آینده آن نایل شود. در زبان فارسی برابرهای گوناگونی برای بیان یا توصیف اصطﻻح ژئومورفولوژی بکار بردهاند که از جمله مترادف های این واژه میتوان به زمینریختشناسی، پیکرشناسی زمین، شناخت ناهمواریهای زمین، شناسایی عوارض زمین، زمینشکلشناسی و زمینشناسی سطحی اشاره نمود. با این وجود بیشتر متخصصان و محققان این رشته و سایر رشتههای مرتبط در کشور ترجیح میدهند اصطلاح ژئومورفولوژی را بهکار ببرند.
هدف از این علم، مطالعه اجزای اصلی تشکیل دهنده و تغییر دهنده ناهمواریها و لندفرم هاست و از روش اصولی توصیف علمی ناهمواری شامل شناسایی اجزای متفاوت عوارض زمین و چگونگی روابط بین آنها و همچنین طبقهبندی این عوارض به صورت سیستماتیک بهره میگیرد و آنهارا مطالعه، شناسایی و معرفی میکند
بنابراین ژئومورفولوژی را میتوان علم مطالعه نظاممند و بینرشتهای لندفرمها و مناظر آنها به علاوه فرایندهای درونی و بیرونی کره زمین که اشکال را خلق کرده و آنها را تغییر میدهند تعریف نمود
بنابراین این دانش باتوجه به اینکه از فرم ها و فرایندهای سطح زمین یا همان ناهمواری ها از جمله کوهستانف دشت ، جلگه، کویر، رودخانه و ....... بهره می برد می تواند هم در زمینه پدافند عامل و هم پدافند غیر عامل بسیارمثمر ثمر واقع شده و مورد توجه قرار گیرد.
روش تحقیق
این تحقیق با استفاده از مطالعات کتابخانه و اسنادی همراه به بهره گیری از منابع میدانی، پرسشنامه و مصاحبه گرد اوری شده است و در جهت تکمیل داده ها و اطلاعات و همچنین تطبیق آن با واقعیت های موجود به صورت حضوری و میدانی بررسی های تطبیقی لازم صورت گرفته است .
از زمانی که انسان مرز را بهمثابهِ مانعی برای انتشار افکار و کالا و غیره در نظر گرفت و از طریق آن، تغییراتی را در سطح زمین پدید آورد، همواره زندگی انسان از نقش عوامل ژئومورفولوژیکی در استراتژی های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و به ویژه نظامی متأثر بوده است. در واقع، زمانی که انسانها و به تبع آن، دولتها برای به دست آوردن ثروت بیشتر قلمرو خود را گسترش دادند و با آتش زدن و از بین بردن جنگلها، قطع درختان و استفاده بیش از حد از مراتع و زمینهای کشاورزی، خواسته یا ناخواسته مورفولوژی یک منطقه را تغییر می دهند، تعادل مورفولوژیکی آن منطقه بر هم می خورد.
در دنیای امروزی و معاصر نیز شاخه ای از دانش ژئومورفولوژی به نام ژئومورفولوژی کاربردی پس از توصیف منطقی و ژنتیک پدیده ها و طبقه بندی موضوعات برمبنای آن به تفسیرو توضیح علمی ومنطقی آنها می پردازد.حالت ژنتیک پدیده ها یکی ازمهمترین ویژگی هایی است که در ژئومورفولوژی نوین با اهمیت خاصی مورد توجه قرارمیگیرد و با شناخت این پدیده هاو اشکال در محیط اطراف خود میتوان با کمترین هزینه نسبت به صدمات و حملات چه به صورت انسانی و طبیعی مقابله شود. جنبه کاربردی ژئومورفولوژی با همین خصوصیات ژنتیکی در ارتباط است.
امروزه بی تردید حضور مستمر انسانها در عرصه های منابع طبیعی جهت حفظ و نگهداری از این نعمت خدادادی، امری وقت گیر و دشوار می باشد. این مسئله در برخی از اراضی طبیعی مانند مناطق حفاظت شده حائز اهمیت بیشتری است. هر چند این مناطق اکوسیستمی بکر می باشند، اما در برقراری تعادل دینامیکی و آب و هوایی و اکوتوریسمی در کره زمین نقش عمده ای دارد و علاوه بر آن از نظر مصارف صنعتی و دارویی نیز حائز اهمیت می باشند.
بنابراین ضروری است که برخی عوامل غیر انسانی بعنوان پدافند غیرعامل وجود داشته باشند تا علاوه بر استفاده از مزایای تجاری، این بخش از عرصه منابع طبیعی مدیریت و احیا شود. شناخت توان های جغرافیایی مناطق وبه طور ویژه شاخص های ژئومورفولوژیکی درتحقّق اهداف نیل به ملاحظات پدافند غیرعامل نقش بسیار مؤثری را ایفا می کند که با اجرای آن میتوان درزمان بروز جنگ، منافع مادی و انسانی را حفظ و مانع ایجاد خسارات فراوان به آنها شد
با توجه به این موضوع که فعالیت های نظامی در سطح زمینی صورت می گیرد که مطالعه ی تغییرات و تحولات آن، موضوع دانش ژئومورفولوژی است، بنابراین اهمیت این دانش و ارتباط تنگاتنگ آن با استراتژی های نظامی هم در بعد پدافند عامل و در بعد پدافند غیر عامل روشن می شود
پدافند غیر عامل کلیه ی اصول و اقدامات احتیاطی جدا از استفاده از جنگ افزار و تسلیحات است که با رعایت و بهره گیری از آن ها، ×وارد شدن خسارت مالی به تجهیزات، تاسیسات حساس نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان آن را به حداقل رساند
از جمله این اقدامات می توان مواردی چون استتار و اختفاء، فریب، پوشش، پراکندگی و تفرقه، ایجاد سازه های امن، مکان یابی و ایجاد موانع اشاره نمود
پدافندغیرعامل ماهیتی فراترازآنچه که تصورمیکنیم دارد و این بدان معنا است که گستره آن طیفی وسیع از انسان تا محیط طبیعی وتجهیزات را در برمی گیرد. سابقه پدافند غیرعامل وامور لجستیکی ونظامی سابقهای کهن است، به طوریکه پیدایی پدافند غیرعامل رابه عنوان یک دانش، با تمایلات کشور گشایی پادشاهان و فرماندهان نظامی همزمان است، همچنین میتوان به صراحت گفت که این نقش درپدافند هرگزاز استمرار وپیوستگی بازنمانده وچرخه لجستیکی نیز در شرایط خاص بحرانی یک آمیختگی دارد، چرا که بقاء، شرط اول برای هرتمدن درجنگها ودفاعها بوده است.
نقش این مؤلفه اصلی در طرح ریزیهای نظامی وامنیتی، تنها محدود به مقطع جنگ نبوده، تقاطع دیگر صلح و بحران را نیزدر برمی گیرد. برای مثال طرحهای مربوط به آمایش سرزمینیکه عمدتا ًبلند مدت هستند، بر مبنای بستری جغرافیایی ومعمولاً درمقاطع صلح وبحران پایه ریزی می شوند. موضوعات قابل توجهی مانند ملاحظات نظامی درجغرافیای طبیعی، روابط فضایی اعم از موقعیت، وسعت و شکل ،وضعیت زمین، عوارض، اقیانوسها، سواحل توپوگرافی دریایی، جو زمین، مناطق کوهستانی، جنگلها، منابع طبیعی ،جغرافیای فرهنگی، جهت شناسی مناطق شهری، خطوط مواصلاتی، پایگاههای نظامی و استحکامات صحرایی وفضاهای داخلی و خارجی، گرایشهاو تمایلات نیروهای نظامی ومناطق مسئولیت نظامی، بررسی تأثیرات عوامل جغرافیایی برنحوه عملکرد نیروهای نظامی وچگونگی انتخاب منطقه استقرارمدنظرقرارمیگیرد. ولی نکته بسیارمهم درتمامی حالتهای فوق، چگونگی ارائه خدمات لجستیکی درزنجیره تأمین متناسب با موقعیت نیرو وشرایط اقلیمی و منطقه و بافت جمعیتی وجادهها و میزان استهلاک نیروها و ... است. واقعیت ها و داده های جغرافیایی در ابعاد آفندی و پدافندی، محاسبات مربوطه به استقرار، حرکت، اصطکاک و درتمامی مقاطع زمانی مورد توجه طرح ریز اننظامی بوده و متناسب با موقعیت، زمان و مکان به کار گرفته می شوند
امروزه کاربرد پدافند غیرعامل درحوزه های مختلف امری بدیهی می باشد و به این ترتیب می توان بسیاری ازتهدیدها را به فرصت تبدیل کرد.
به طوری که اساسا اجرای عملیات نظامی، چه به طور مستقیم و چه غیرمستقیم، تحت تأثیر پدیده های ژئومورفولوژیک است که ارتباط تنگاتنگ این بخش از داده های علوم زمین را در زمینه پدافند غیرعامل یا همان دفاع غیرنظامی اشکار میکند
بین دانش ژئومورفولوژی و استراتژی نظامی و غیر نظامی ارتباط بسیار مستحکمی برقرار است. با بررسی تاریخچه عملیات نظامی، پی می بریم که عامل اصلی پیروزیها یا شکست ها، در مورفولوژی منطقه عملیاتی نهفته می باشد
از نقشی که پدیده های ژئومورفولوژیکی دراستراتژی نظامی ایفا می کنند، به هیچ وجه نمی توان چشم پوشی کرد؛ چرا که در جنگهای امروز،نقش این پدیده ها بیش از پیش ظهور می یابد. زمانی که گفته می شود انفجار اتمی درنطقهِم پوشیده از برف مشکلاتی بیش از منطقه بدون برف به بار می آورد یا در سال 1941، به دلیل نشست زمین فرودگاهها در کشور بلغارستان و غیرقابل استفاده شدن آنها، حمله نیروهای آلمان به یونان به تأخیر افتاد، بی گمان، از اثر پدیده های ژئومورفولوژیکی در استراتژی نظامی بحث می شود
ژئومورفولوژی نظامی در حقیقت، تأثیر عوارض واشکال زمین و لند فرم ها را بر عملیات های نظامی در کلیه سطوح تاکتیکی، عملیاتی و استراتژیکی مورد بحث و بررسی قرار می دهد. ژئومورفولوژی نظامی به عنوان شاخهای از جغرافیای نظامی به دنبال ارائهی راه حل برای چالشهای نظامی است که در محیطهای طبیعی ایجاد میگردد. اشکال زمین یا لندفر مها، تعیین کننده موقعیت ها و مکا نهای امن و مناسب برای دفاع هستند.
کشورهایی که شناخت کمتری ازخصوصیات ژئومورفولوژی و زمین شناسی خود دارند بیشتر درمعرض خطرتجاور قرارمی گیرند وازنظر مسائل نظامی دفاعی نیز اسیب پذیرتر خواهند بود.
به طورکلی محورهای اصلی مطالعات ژئومورفیک در مسائل نظامی و غیر نظامی که در هردو بعد پدافند عامل و غیرعامل می تواند مفید و مثمر ثمر واقع شوند را می توان در موارد زیر مورد توجه قرار داد
-ناحیه بندی ژئومورفولوژیک به عنوان مهم ترین عامل محیطی؛ -اتخاذ سیاستهای نظامی و غیرنظامی در ارتباط با ویژگی های مورفولوژیک در هر ناحیه؛
-تجهیز نیروها به ادواتی که سازگار با مورفولوژی هریک از نواحی هستند؛ -اتخاذ سیاست های دفاعی و تهاجمی مناسب در ارتباط با مورفولوژی در هر ناحیه؛
-برنامه ریزی کارآمد به منظور سهولت تردد نیروها، تجهیزات و سهولت دسترسی به نقاط حمل و نقل؛ -درجه بندی و پهنه بندی حساسیت نقاط از دیدگاه نظامی و تعیین سلسله مراتب آن؛
