بخشی از مقاله
چکیده
گسترش صادرات غیرنفتی و تنوع بخشیدن به درآمدهای صادراتی کشور به منظور کاهش آسیبپذیری اهداف توسعه اقتصادی، ضرورت دارد. نظر به اهمیت گیاهان دارویی در صادرات غیرنفتی کشور پژوهش حاضر با هدف اولویت بندی بازارهای هدف صادرات جهانی گیاهاندارویی منتخب - رازیانه، بادیان، انیسون و گشنیز - صورت پذیرفته است. دوره مورد مطالعه این تحقیق 2001-2012 می باشد. برای اولویتبندی بازارهای هدف صادرات گیاهان دارویی ایران از روش تحلیل تاکسونومی عددی استفاده گردید.
نتایج اولویت بندی بازارهای هدف نشان داد که کشورهای ویتنام، قرقیزستان، زیمباوه، ازبکستان، گرجستان، کامرون، جامائیکا، ارمنستان، بنگلادش، هند و لیبی به عنوان بازارهای هدف صادرات گیاهان دارویی ایران انتخاب شدند. نتایج نشان داد که مشتریان فعلی ایران به عنوان بازارهای هدف با اولویت ضعیف محسوب میشوند. پس در صادرات گیاهان دارویی باید سیاستی اتخاذ شود که با تجدید نظر در تعیین بازارهای هدف صادراتی از جمله بازارهای هدف بالقوه نوپا و جدید تمرکز اصلی بر روی کشورهای با اولویت بالا باشد.
مقدمه
درآمدهای تجارت جهانی روز به روز از سرعت و حجم بیشتری برخوردار میشود به طوری که ارزش کل صادرات جهانی طی سالهای 2000-2012 از 6404 میلیارد دلار به بیش از 18297 میلیارد دلار افزایش یافته است.1جهانی شدن اقتصاد با خود گسترش بازارها و آزادی تجاری را به دنبال میآورد و در طی آن میدان رقابت به سطح جهانی گسترش پیدا میکند - . - 1 از دیرباز نوسانات شدید درآمدهای حاصل از صدور نفت خام، افزایش جمعیت کشور و از همه مهمتر پایانپذیر بودن منابع نفتی، سیاستگذاران و برنامهریزان کشور را به این باور رسانده است که توسعه صادرات غیرنفتی و رهایی از اقتصاد تک محصولی، ضرورتی اجتناب ناپذیر هست - . - 8 بنابراین از مهمترین اقدامات در زمینهی کاهش وابستگی کشور به درآمد نفت، افزایش صادرات غیرنفتی است.
با توجه به سیاستهای اقتصادی کشور به ویژه در برنامه پنجم توسعه مبنی بر توسعه صادرات غیرنفتی توجه به صادرات محصولات کشاورزی ضروری می باشد . - 10 - گیاهان دارویی از جمله محصولات کشاورزی و منابع طبیعی میباشند که در حوزه مطالعات اقتصادی کمتر ظهور کردهاند و توجه کمی به آنها شده استتقریباً. بیش از 80 درصد گیاهان دارویی مشهور و قابل مصرف در دنیا در اکثر نقاط ایران کشت میشود - . - 9 طبق آمار سازمان خوار و بار کشاورزی - فائو - 2 کشور ایران از عمده ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان گیاهان دارویی در جهان به شمار می رود به گونه ای که رازیانه، بادیان، انیسون و گشنیز چهار محصول اصلی صادراتی گیاهان دارویی ایران را تشکیل میدهد.
طبق آمار FAO سهم ایران از کل صادرات گیاهان دارویی دنیا طی سالهای 2007 تا 2012 به ترتیب برابر با 4/16، 3/65، 1/029، 7/74 ، 5/05 و 2/8 درصد بوده است. لذا کشور ایران توانسته طی سالهای 2007 تا 2012 به ترتیب رتبه 6، 4، 17، 3 ، 6 و 11 صادرات جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص دهد - . - 15 لذا بایستی از این پتانسیل موجود نهایت استفاده را برده و به شناسایی بازارهای هدف گیاهان دارویی پرداخت تا ارز بیشتری از صادرات آنها وارد کشور گردد. اما عدم شناخت بازارهای صادراتی مناسب، موانع موجود در بازارهای هدف و یا فقدان آگاهی از قوانین و مقررات حاکم بر آن از موانع صدور کالا به این بازارها محسوب می-گردد.
مسئله اصلی این است که در سطح کلان هنوز معلوم نیست که با اولویتترین بازارهای هدف گیاهان دارویی منتخب ایران که در عین حال بالاترین عایدی را نصیب کشور نماید کدام بازارها هستند تا با پاسخ علمی به این مسئله و سیاستها بتوان به بهینهسازی صادرات این محصول و درآمدهای ارزی حاصل از آن پرداخت. صادرات بالای گیاهان دارویی توسط کشورهایی هم چون آلمان و سنگاپور که جز تولیدکنندگان گیاهان دارویی نمیباشد نشان از صادرات مجدد این کشورها دارد که این مسأله بیانگر عدم شناخت دقیق بازارهای هدف توسط کشورهای صادرکننده میباشد.
ارائه راهکارهای علمی به صادرکنندگان گیاهان دارویی در زمینه انتخاب بازار هدف صادرات، ضرورت انجام چنین پژوهشهایی را مشخص میکند. همچنین در راستای افزایش سیاست صادرات غیرنفتی، شناخت محصولات و فعالیتهای تولیدی کشور که شرایط لازم جهت نفوذ در بازارهای جهانی را دارا باشند، امری ضروری به نظر میرسد. جهت دستیابی به این امر لازم است،اولاً اقلام صادراتی مزیتدار مشخص گردد وثانیاً بازارهای بالقوه صادراتی به لحاظ پتانسیل وارداتی جهت هرمحصول خاص شناخته شوند نهایتاًو این صادرات به طور همه جانبه مورد حمایت دولت قرار گیرد. تحقیق حاضر نیز به دنبال اولویت بندی بازارهای هدف صادرات گیاهان دارویی منتخب ایران - رازیانه، انیسون، بادیان، گشنیز - میباشد.
مطالعات مختلف داخلی و خارجی درباره اولویت بندی بازارهای هدف صادرات انجام یافته است که به برخی از آنها اشاره می شود. امجدی و همکاران - 1389 - در مقالهای با عنوان تعیین بازارهای هدف صادرات پسته و خرمای ایران با استفاده از الگوی تقاضای صادرات و روش غربالگیری نشان دادند که کشورهای غیرآسیایی با درآمد بالاتر، بازار مناسبتری برای خرمای صادراتی ایران میباشند. همچنین در بلندمدت، بازار مناسب پسته صادراتی، کشورهای آسیایی و غیرآسیایی با درآمد بالاتر هستند.
دشتی و همکاران - - 1388 در مطالعه ای با استفاده از روش های غربال گری و تحلیل تاکسونومی عددی به اولویت بندی بازارهای هدف صادرات پسته ایران پرداختند. نتایج تحلیل تاکسونومی عددی نشان داد که کشورهای هنگکنگ، لبنان، پرتغال، اوکراین، کره جنوبی، اردن، مجارستان، ایتالیا، یونان و لهستان به ترتیب به عنوان بالاترین اولویتهای بازارهای هدف صادرات پسته ایران انتخاب شدند.
چیذری و یاسوری - 1390 - در مقالهای بازارهای هدف کیوی صادراتی ایران را با استفاده از روشهای غربالگیری و تحلیل تاکسونومی عددی اولویتبندی نمودند. نتایج نشان داد که اصلیترین کشورهای واردکننده کیوی از ایران طی دوره 1996 - 2005 ترکیه، آذربایجان، روسیه، امارات متحده عربی، عراق، ارمنستان، کویت، عربستان سعودی و قطر بوده ولی بازارهای هدف بالقوه ایران در صادرات کیوی، کشورهای اسپانیا، هلند، فرانسه، استرالیا، انگلستان، نروژ، سوئد، اتریش، پرتغال و آلمان میباشد.
شنگایی و همکاران - 1393 - بازارهای هدف کشمش ایران را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشاندهنده این است که در سالیان اخیر به دلیل تحریمهای تجاری ایران از سوی اتحادیه اروپا تغییری در بازارهای هدف ایران صورت گرفته و کشور آلمان که یکی از واردکنندگان اصلی کشمش ایران بوده، در سال 2010 سهم وارداتی کمتری داشته است. خاکسار آستانه و همکاران - 2014 - با استفاده از روش تاکسونومی عددی به اولویتبندی بازارهای هدف صادرات میوههای هستهدار ایران پرداختهاند.
مهمترین بازارهای هدف صادرات این محصولات به ترتیب اولویت کشورهای آلمان، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، هلند، روسیه، عربستان، بحرین، سوئیس، امارات و افغانستان هستند،که در بین این کشورها در حال حاضر روسیه، فرانسه، آلمان، عربستان، بحرین، امارات و افغانستان جزء بزرگترین واردکنندگان این محصولات از ایران میباشند.
بررسی مطالعات گذشته نشان می دهد که تاکنون در هیچ مطالعه ای شناخت بازارهای هدف صادراتی گیاهان دارویی منتخب ایران بررسی نشده است، لذا در این مطالعه بررسی این هدف مذکور دنبال میشود
مواد و روشها
بازارهای هدف، بازارهایی هستند که با توجه به شاخصهای معرفی شده دارای بالاترین درجه اولویت از جهت میزان تقاضای کالای مورد نظر طی سنوات گذشته بوده و در آینده نیز میتوانند جایگاه مناسبتری داشته باشند. به عبارت دیگر بازار هدف صادراتی به بازاری گویند که خارج از مرزهای یک کشور قرار داشته ولی هنوز به فعلیت نرسیده است، اما در صورت تدوین استراتژی صحیح بازارشناسی و بازاریابی بینالمللی میتوان در آن بازار نفوذ نمود. چنانچه یک بازار بینالمللی از رشد مستمر و با ثبات تقاضا و از مقیاس مناسب اقتصادی برخوردار باشد، میتوان آن را به عنوان یک بازار بالقوه - بازار هدف - به حساب آورد.
نگاهی به تجربه مراحل توسعه یافتگی در یک قرن گذشته به ویژه سه دهه اخیر در کشورهای در حال توسعه به طور عام و در کشورهای نوپای صنعتی به طور خاص - نظیر کشورهای هنگکنگ و کره جنوبی - نشان میدهد که این گونه کشورها جهت رفع مشکل محدودیت بازار با به کارگیری استراتژیهای مناسب نفوذ، ورود به بازارهای جهانی را در پیش گرفتهاند. به این ترتیب این کشورها توانستهاند توان رقابتی خود را در مقایسه با سایر رقبا تقویت نموده و به مرور زمان به عنوان یک رقیب در بازارهای جهانی وارد شده و باقی بمانند. برای شرکتهایی که قصد ورود به بازارهای جهانی را دارند داشتن یک راهبرد مدون در خصوص شناسایی و تعیین بازارهای هدف صادراتی به منظور کاهش احتمال شکست و بالا بردن امکانات سودآوری، الزامی است
در این مطالعه جهت اولویت بندی بازارهای هدف صادرات گیاهان دارویی منتخب ایران از روش تحلیل تاکسونومی عددی1 استفاده میشود. روش تحلیل تاکسونومی عددی اولین بار توسط آدنسون2 در سال 1763 مطرح گردید. این روش مجموعه مورد بررسی را بر اساس شاخصهای ارائه شده به زیرمجموعههای همگن تقسیم میکند و سپس عناصر و اعضاء هر زیر مجموعه همگن را درجهبندی مینماید . - 3 - این روش در هفت مرحله به شرح زیر ارائه شده است :
مرحله اول: تعیین شاخصهای مختلف جهت اولویتبندی کشورها
در مطالعه حاضر شاخصهای 11 گانه معکوس نرخ تعرفه3 واردات محصولات کشاورزی، شاخص راهنمای ریسک بین-کشورها - 4 - ICRG، معکوس فاصله جغرافیایی، نرخ رشد اقتصادی5، متوسط رشد واردات محصول طی دوره مورد بررسی، واردات سرانه محصول، تولید ناخالص داخلی سرانه6، عضویت در موافقتنامههای تجاری، نسبت سرمایهگذاری به تولید
