بخشی از مقاله
چکیده :
طرح های استحصال وانتقال آب نیاز به دادهای اطلاعاتی متعددی دارند که اساس طراحی هابرمبنای این اطلاعات برنامه ریزی می شود. لذا در طراحی ها همیشه ناشناخته های متعددی وجود خواهد داشت که در حین اجرا این ناشناخته ها نمایان می گردند با ظاهر وآشکار شدن اطلاعاتی که در زمان طراحی ها مخفی بوده اند .
روش مهندسی ارزش رشد ونمو پیدا می کند دراین رابطه طرح ملی گاوشان تجربه مفیدی در نیاز به کاربرد مهندسی ارزش رانشان داده است . بکارگیری روش مهندسی ارزش دراجزای مختلف طرح ملی گاوشان شامل : تغییر طرح فرازبند ، بازنگری سیلاب ها وتدقیق طرح سرریز ، بازنگری وتدقیق طرح پوشش جداره داخلی تونل انتقال باعث گردید تا حدود ٣٨٤٠٠ میلیون ریال در طرح صرقه جویی گردد.
۱- مقدمه
طراحی سد و سازه های وابسته امری است تخصصی، ولی با این حال، اغلب اوقات در شرکت ها مقدمات و جزییات طراحی ها به صورت استانداردهای محلی تبدیل شده اند، زیرا که شرکت ها سعی در استفاده از تجربه های خود در طرحهای دیگر را در اولویت قرارمی دهند . با توجه به برقراری این ماهیت در سراسر جهان ، واحتمال وجود گزینه های برتر وبهینه تر می توان با طوفان مغزی - brain storm - کنترل شده ودر نتیجه ارزیابی تخصصی از روش های مهندسی ارزش ، هزینه های غیر ضروری را کاهش داد .
مهندسی ارزش یا مدیریت ارزش خدماتی است که با ترتیب دادن مسیر تکامل یک طرح وتوسعه آن از ابتدا تا انتها با مقایسه ورسیدگی به کلیه تصمیم ها در مقابل ارزش تصمیم هایی از قبل تعیین شده ، ارزش های وابسته به یک طرح رابیشینه کرد. هم چنین به عنوان یک روش برای ایجاد موازنه بین هدف وهزینه ها ویا حداقل رساندن هزینه ها برای یک هدف مشخص ، نیز تعریف شده است .
اصول ومراحل مختلف مهندسی ارزش می تواند شامل موارد زیر باشد :
• جهت یابی واطلاعات
• تفکر واندیشه یا طوفان مغزی
• تجزیه وتحلیل
• بازنگری و تجدید نظر
در مرحله جهت یابی واطلاعات ، شرایط طرح برای تعیین اولویت ها شناسایی می شوند . هدف از این امر حصول اطمینان از عدم تخصیص هزینه های غیرضروری برای اولویت های ثانویه وثالثه می باشد .
در مرحله تفکر واندیشه ، یک محدوده ای برای گزینه های ممکنه با توجه به سیمای طرح وکلیه المان های طرح تعیین می شود .
منظور از این مرحله ابداع وتشویق کردن برای مقدمه سازی کلیه راه ها وگزینه های ممکنه می باشد . باتوجه به اینکه هر پیشنهادی می تواند زمینه ساز گزینه دیگری باشد ، لذا کلیه واریانت ها مورد بررسی قرارگرفته شده و درمرحله بعدی ، ایده های غیر واقعی ونامتناسب حذف خواهند شد.
در مرحله تجزیه وتحلیل ، نتایج مرحله قبل به منظور حذف ایده های غیر قابل قبول وپیشنهاد گزینه های محتمل ، باخبرگی کافی مورد بررسی ، ارزیابی و بازنگری قرار می گیرند . هر گونه تغییرات بعدی وبه هر دلیل ، می تواند درمقابل کلیات در نظر گرفته شده در مرحله ابتدایی مهندسی ارزش مورد بازنگری قرار گیرد .
روش مهندسی ارزش از این حیث سودمند خواهد بود که مفهوم از تغییرات پیشنهادی ، بازنگری فرضیات در نظر گرفته شده اولیه باشد. زیرا که طبق توصیه ICOLD در نشریه شماره ٧٣ ضوابط ورویه ها بایستی به عنوان یک راهنما توسط طراحان مورد استفاده قرار گرفته وباتوجه به ویژگی های هر طرح تدقیق شوند .
اگر با راه کارهای منتخب در طی هر مرحله از طراحی ، مشکلات اساسی آشکار شود ، بامطرح کردن آنها ، گزینه جایگزین پیشنهاد و برآورد شده به نحوی که تسهیلات لازم برای توافق نهایی بر روی راه حل مناسب ایجاد شود .
درارزیابی گزینه ها وطرح های جایگزین ، هدف شاید ارایه بهترین راه حل - ودر نتیجه بیشترین ارزش - برای یک هزینه مشخص ، یا دستیابی به را ه حل مورد نظر درحداقل هزینه اجرایی ، یا تدقیق بهترین موازنه بین هزینه وطرح ، یا شاید بدست آوردن حداقل هزینه کل با توجه به شرایط بهره برداری ونگهداری ثانویه در طول مدت عمر طرح ، باشد . همچنین بایستی توجه کرد که تعیین و انتخاب ضریب اطمینان برروی هزینه ها تاﹸثیر گذار خواهد بود . در حقیقت با بکارگیری ضریب اطمینان مجزا برای هر قسمت از طرح الزاما" ،
ضریب اطمینان جامع وکامل ویا ارزیابی مطمئنی برای کل طرح نخواهد بود .
محاسن دیگر اعمال مهندسی ارزش به طرح اولیه ، به هنگام طرح نهایی برای مناقصه واجرا نمایان می شود . زیرا که در طرح های سد سازی وانتقال آب ، قسمت عمده از اطلاعات و داده های طراحی می بایستی از طبیعت گردآوری ویا اندازه گیری شوند . لذا همیشه نکته ها وموارد ناشناخته ای وجود خواهند داشت که می توانند تاﹸثیر مستقیم ومحسوسی را بر روی طراحی ها داشته باشند . بدیهی است که هرقدر گرد آوری ودقت اطلاعات بیشتری باشد و طراحی ها می تواند بهینه تر صورت پذیرد ، ولی بدلیل وجود عامل های متعدد شامل : هزینه ، زمان وباورهای صادقانه ولی نادرست در گردآوری ، بررسی ومحاسبه داده های پایه طراحی ، همواره مسئله های ناشناخته و پیش بینی نشده ای در طرح ها وجود داشته که طراحان را مجبور به انتخاب یک ضریب اطمینان بیشتر می کند .
از طرفی گردآوری اطلاعات پهنه ای است نامحدود ، زمان بر ودارای هزینه ، که طراحان بایستی محدوده آنرا باتوجه به اهداف طرح تعیین کرده وطراحی ها را برمبنای آن برنامه ریزی کنند . لذا در طراحی ها همیشه ناشناخته های متعددی وجود خواهد داشت که در حین اجرا این ناشناخته ها نمایان می گردند . با آشکار شدن این اطلاعات واستفاده از آنها در جهت بهینه تر کردن طرح ، روش مهندسی ارزش رشد ونمو پیدا می کند . بااعمال روش مهندسی ارزش می توان طرح را از محافظه کاری خارج وبا تدقیق وتطبیق طرح با طبیعت موجود ، زمینه صرفه جویی اقتصادی وزمانی را در طرح فراهم نمود .
دراین رابطه طرح ملی گاوشان تجربه مفیدی در نیاز به کاربرد مهندسی ارزش رانشان داده است . بکارگیری روش مهندسی ارزش دراجزای مختلف طرح ملی گاوشان شامل :
تغییر طرح فرازبند ، بازنگری سیلاب ها وتدقیق طرح سرریز ، بازنگری وتدقیق طرح پوششی جداره داخلی تونل انتقال باعث گردید تا حدود ٣٨٤٠٠ میلیون ریال در طرح صرفه جویی گردد
٢- تغییر طرح فرازبند
در مطالعات مرحله دوم طرح سد مخزنی گاوشان برای انحراف آوردهای رودخانه حین عملیات اجرایی سد وتاسیسات وابسته یک سیستم انحراف موقت شامل یک تونل در تکیه گاه راست ، فرازبند ونشیب بند طراحی شده است .
در طرح اولیه برای انسداد رودخانه ومنحرف کردن جریان آب به داخل تونل انحراف ، ابتدا پیش فرازبند ی به ارتفاع ٧ متر از کف رودخانه برروی بستر آبرفتی اجرا می شود . برای آب بندی محوطه پی فرازبند وبدنه سد در پیش فرازبند یک دیواره آب بند به طول ١٥٧متر با ضخا مت ٦/٠ متر پیش بینی شده است . حداکثر ارتفاع دیوار آبند ، که تا سنگ سالم ادامه داشته ، ١٣ متر تعیین شده است.
پس از تکمیل عملیات اجرایی پیش فرازبند ،احداث فرازبند آغاز می گردد . فرازبند از نوع سنگریزه ای با هسته نفوذ نا پذیر رسی بوده،که جزیی از بدنه سد را نیز تشکیل می دهد. حجم کل بدنه فرازبند بالغ بر ٥٨٠٠٠٠ مترمکعب بوده که ٤٤٠٠٠ متر مکعب آن را هسته رسی تشکیل می دهد .
ارتفاع فرازبند از سنگ پی ٣٢ متر طراحی شده است . بدلیل طولانی بودن دوره یخبندان در منطقه - از اواسط مهر تا اواخراردیبهشت ماه - اجرای فرازبند در یک دوره خشک امکان پذیر نبوده وبرای اجرای آن بیش از یکسال زمان لازم خواهد بود .
باتوجه به شرایط آبدهی گاوه رود ، که درسال جاری آورد نسبتا" کمی بهمراه داشته است ، طرح جدیدی برای کاهش دوره ساخت فرازبند مورد بررسی قرارگرفت . در طرح جدید هسته رسی ودیواره آببند حذف شده وآب بندی محدوده پی سد وفرازبند توسط یک دیواره بتنی ومصالح همگن بانفوذپذیری کم در بالادست فرازبند تاﹸمین می گردد .
در طرح جایگزینی ، ابتدا پیش فرازبند احداث گردیده وجریان آب رود خانه به داخل تونل انحراف هدایت می شود . در بالادست پنجه فرازبند یک دیواره بتنی به طول ٥/١٥٧ متر وحداکثر ارتفاع ١٥متر احداث می گردد . این دیواره ٥/٠ متر در داخل سنگ سالم نفوذ کرده و سنگ پی در بالا دست آن بایک لایه مصالح نفوذ ناپذیر به منظور حصول اطمینان از آب بندی پی ، محافظت می گردد.
با حذف هسته رسی ، فیلتر ولایه انتقالی ازبدنه فرازبند ، عملیات اجرایی آن تسریع یافته به نحوی که در یک دوره خشک وقبل از شروع فصل سیلابی تکمیل شده است . از طرفی حد فاصل بین پیش فرازبند و فرازبند محل مناسبی برای دپوی مصالح حفاری شده در آبرفت بوده که با توجه به همگن بودن مصالح نه تنها شرایط بهتری را برای آب بندی ایجاد می نماید ، بلکه در پایداری بدنه سد نیز مفید خواهد بود . هم چنین باایجاد سکوی وسیعی ، محوطه ای موقت برای دپوی مصالح ساختمان سد نیز فراهم شده است .
باتغییر طرح فرازبند در هزینه اجرایی حدود ٢٢٠٠ میلیون ریال صرفه جویی شده است .
