بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر بانام »عفاف، حجاب و روانشناسی مردان و زنان« درصدد است تا حکمت حجاب را با نگاه روانشناسی بررسی کند.
امروزه حجاب با مخالفت عدهاي روبهرو شده است زیرا آن را نوعی محدودیت آزادي و خلاف طبیعت زن قلمداد کرده و نمایش زیباییهاي او را جزء خواستههاي طبیعی زن دانستهاند. این نگرش سبب تضعیف حجاب و عفاف در جامعه میشود.
نگارنده در این نوشتار با استفاده از روش اسنادي و تحلیل محتواي آموزههاي دینی و یافتههاي روانشناسی به این پرسش ها پاسخ داده و به بررسی حجاب و رابطه آن با عفاف پرداخته است و نشان داده که داشتن حجاب نهتنها محدودیت نیست، بلکه مقتضاي طبیعت زن و مرد و عامل صیانت زن است. روانشناسی زنان و مردان بهویژه روانشناسی فیزیولوژي و شخصیت بر این مطلب مهر تأیید زده، اثبات می کند که حجاب سبب عفاف و کرامت و سلامت روانی و حتی جسمی زن میشود و عشق آتشین در خانوادهها باحجاب به وجود میآید، رعایت حجاب عامل مهم براي استحکام خانوادهها، هدایت فرزندان و گسترش آرامش در جامعه است.
مقدمه
حجاب در اسلام پوششی است که همه اندام زن را می پوشاند جز صورت و دستها تا مچ و حتی لباس و آرایشی که هدف اصلی حجاب را تأمین نکند، بازهم حجاب اسلامی محقق نشده است، پس موضوع بحث صرف داشتن لباس نیست بلکه حجاب کاملی است که فقها آن را در برابر نامحرمان واجب دانستهاند.
بنا بر باور شیعه هیچ کار خداوند بدون حکمت نیست، بلکه همه دستورات الهی چه واجب، چه حرام داراي حکمت است. چه انسانها حکمت را بدانند یا ندانند.
فرضیه این است که حجاب فرد محجبه را به کمال می رساند و از اشاعه فحشا و ناامنی هاي اجتماعی و برخی از جنایتها جلوگیري میکند، زیرا آنکس که حجاب را از روي باور و اعتقاد رعایت کند، به حلال و حرام الهی پایبند است، بدون شک چنین کس خیانت نمی کند. در زندگی، در برابر همسر، فرزندان و اجتماع خود را مسئول میداند اینگونه رفتار و اندیشه، تأثیر فراوانی در بهبود زندگی خانوادگی، حفظ آرامش در افراد و کاهش فحشا در جامعه دارد، نگارنده نیز با همین پیشفرض و با توجه به یافتههاي روانشناسی شخصیت و فیزیولوژي به بررسی پرداخته است.
پیشینه
تا جایی که نگارنده بررسی کرده، در این زمینه کتابیهاي ذیل نوشته شده ولی بحث کافی نشده است، تنها در برخی از کتاب ها و مقالات، به موضوع اشاراتی دارند: از جمله اختري و دیگران، 1393، - عفاف و حجاب از دیدگاه نوروبیولوژي - . حداد عادل، 1390، - فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی - . شریفی، 1390، - حجاب از دیدگاه روان شناسی - . فتحی، 1381، - آیات حجاب از دیدگاه روان شناسی زن و مرد - . در کتاب اول و دوم مباحثی بسیار گذرا به بحث موردنظر ما دارند از جمله لباس بحث شده است در کتاب سوم و چهارم بیشتر از جنبه شخصیتی مطرح شده است.
این موضوع تحقیق گسترده اي لازم دارد که با تحقیق میدانی، مصاحبه، پرسشنامه و... باید بررسی کرد تا معلوم شود رابطه اي میان بیحجابی و بیبندوباري، افزایش طلاق، سست شدن روابط خانوادهها و... وجود دارد یا خیر؟ باآنکه در عصر حاضر بسیار نیاز است، ولی این موضوع در حد کافی بررسی نشده است. امید است این مقاله گامی باشد براي ترویج حجاب در جامعه اسلامی.
روش تحقیق اسنادي و تحلیل محتواي آموزههاي دینی و یافتههاي روانشناسی و مقایسه آن دو است که با این تحلیل به بررسی و کشف رابطه حجاب با عفاف و هنجارهاي اجتماعی میپردازیم.
کلیات و مفاهیم .1 حجاب در لغت
حجاب از ماده - ح. ج. ب. - مصدر عربی، به معناي در پرده کردن، بازداشتن از درآمدن، روگیري، عفاف، حیا، شرم کردن، آمده است - دهخدا، 1373، ماده حجاب. - . در عربی نیز به همین معناست،
.2 حجاب در اصطلاح فقهی
ازنظر بسیاري از فقها حجاب آن است که تمام بدن زن در مقابل نامحرم پوشیده باشد، جز صورت و دست ها - وجه و کفین - .
اما حجاب کامل آن است که محرك نباشد لباسی که بدننما یا چسبان باشد، حجاب بهحساب نمیآید حضرت آیت االله العظمی مکارم شیرازي میفرماید: »در مورد حجاب واجب، کافی است که زن بدن خود را، جز صورت و دستها تا مچ، به هر وسیلهاي که میتواند بپوشاند، و لباس خاص یشرط نیست؛ ولی پوشیدن لباسهاي تنگ و چسبان و همچنین لباسهاي زینتی اشکال دارد«
مراد از حجاب در این نوشته حجابی است که شرعی و کامل باشد ممکن است شخص در ظاهر لباس و حجاب داشته باشد ولی حجاب شرعی بهحساب نیاید. بلکه محرك باشد. این نکته در روانشناسی نیز مطرح گردیده است، چنانکه فروید می گوید: »تمدنی که با خود، پوشیدن لباس را به ارمغان آورد موجب تحریک میل جنسی شده است. درواقع از آن گاهی که لباسپوشی باب شد منبعی پرتوان و نیرومند از براي تحولات و تحریکات امیال جنسی نیز با خود آورد
.3 عفاف در لغت
عفاف]با فتح ع. [ - مصدر عربی - ، به معناي بازایستادن از حرام و پارسائی نمودن، خودداري و امتناع ازآنچه جایز و نیکو نباشد، خواه در گفتار باشد خواه در کردار. نهفتگی کردن، بازایستادن از زشتی. طریحی می نویسد: »العفاف بفتح العین، و التعفف: کف النفس عن المحرمات و عن سؤال الناس
عفاف]با کسر ع. [ - اسم مصدر عربی - به معناي پارسائی و پرهیزگاري، نهفتگی، پاكدامنی، خویشتنداري. و همچنین عفاف.]با کسر ع[ اگر بهعنوان اسم عربی استفاده شود، به معناي دارو و دوا به کار میرود - دهخدا، 1373، ماده عفاف - .
.4 عفاف در علم اخلاق
از دیدگاه دانشمندان اخلاق، در وجود انسان چند قوه به ودیعت نهاده شده است که منشأ و اصول اخلاق به حساب میآیند که عبارتاند از: قوة عقلیه، قوة واهمه، قوة غضبیه و قوة شهویه. که هرکدام سه حالت افراطوتفریط و اعتدال دارند، افراطوتفریط در هر سه قوه را اخلاق مذموم و حالت اعتدال را اخلاق ممدوح نامیدهاند و عفت به قوةشهویه مربوط می شود که آن را »نفس بهیمی« نیز میگویند، کارش جلب منافع ولذّتهاي مادي از قبیل خوردنی و آشامیدنی و مسائل جنسی است. رعایت اعتدال در این قوه را »عفت« و طرف افراط آن را »شره« و کوتاهی در استفاده از این قوه را »خمود« نامیدهاند
.5 تعریف روانشناسی
در تعریف روانشناسی دانشمندان از رفتارگرایان متأثرند، ازاینرو در مشهورترین تعریف روانشناسی گفتهاند: روانشناسی عبارت است از: »مطالعه علمی رفتار و فرآیندهاي ذهنی« - اتکینسون، و دیگران، 1384، ج1، ص. - 17
.6 حجاب و عفاف بهعنوان رفتار
بنا به تعریف روان شناسی که یادکردیم، روان شناسی علمی است که رفتار انسان را مطالعه و بررسی میکند که شامل حجاب و عفاف نیز میشود چنانکه در سادهترین تعریفی که از رفتار میتوان به دست داد، این است که گفته شود رفتار یعنی عملی که از فرد سر میزند یا سخنی که بر زبان میآورد. اما در روانشناسی رفتاري، هر فعالیتی - Activity - است که ارگانیسم - جاندار - - Organism - انجام میدهد و بهوسیله ارگانیسمی دیگر یا یک ابزار اندازهگیري قابلمشاهده یا اندازهگیري است. بنابراین، رفتار هم شامل حرکات بیرونی میشود - مانند حرکات سر و دست، سخن گفتن، نوشتن، و غیره - ، هم شامل حرکات درونی - مانند ضربان قلب، اتساع شرایین، انبساط مثانه، جز این ها - و هم شامل فعالیت غددي - مانند ترشح بزاق دهان یا ترشح هورمون - ،
تعریف رفتار شامل حجاب و عفاف نیز میشود، زیرا هر دو قابلمشاهده و اندازهگیري هستند، ازاینرو میتوان آن را از رفتار انسان بهحساب آورد و پیامد این رفتار را در روانشناسی بهصورت مستقیم و غیرمستقیم بررسی کرد. زیرا هدف روانشناسی توصیف، تبیین، پیشبینی و درنهایت کنترل و تغییر رفتار است، داشتن حجاب نیز قابل توصیف، تبیین، پیش بینی و کنترل و تغییر است که در این نوشته درصدد کنترل و تغییر نیستیم بلکه هدف، توصیف، تبیین و حداکثر پیش بینی و بروز رفتارهاي دیگري به عنوان نتیجه حجاب از قبیل سلامت خانواده، افزایش بهداشت روانی افراد، کاهش فحشا در جامعه است.
اگرچه بحث حجاب و عفاف دو واژه مذهبی و اخلاقی است و در روان شناسی بحث نشده است، ولی عریانگرایی - Exhibitionism - نزد برخی از روان شناسان مانند فروید جزء اختلال رفتاري بهحساب آمده است که بهطور غیرمستقیم از داشتن حجاب و پرهیز از عریان بودن بحث میکند.
.7 رابطه حجاب و عفاف
در جامعهاي که حجاب رعایت میشود، عفاف و پاكدامنی نیز وجود خواهد داشت، زیرا کسی حجاب شرعی را رعایت میکند که حداقل به حلال و حرام پایبند است و از چنین فردي کمتر کار خلاف عفت سر میزند و افزون بر اینکه حفظ حجاب سبب میشود که مردان کمتر در معرض تحریک قرار گیرند، چنانکه مرد با دیدن اندام زن تحریک میشود، وقتی اندام زن در معرض دید نامحرمان قرار گیرد،احتمالاًتحریک میشوند و شهوت بر آنها غلبه میکند
