بخشی از مقاله
چکیده
عفو و گذشت یکی از امور هنجاری و ارزشی است که در آیات قرآن بسیار بر آن تأکید شده است. وقتی در سند الگوی پایه ی پیشرفت دقت نمائیم در بخش های مختلف سند همچون مبانی، آرمان ها، تدابیر، افق، رسالت می توان ردپا و اثری از الگوی رفتاری و ارزشی عفو و گذشت را پیدا نمود. به عبارتی این رفتار پسندیده ی اخلاقی و سفارش شده در سند الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت از نقش و جایگاه ویژه ای برخوردار است که لازم است با دقت و اهمیت بیشتری به آن توجه شود.
بنابراین هدف نوشتار حاضر که به شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای، روایی و مروری اینترنتی انجام شده است، بررسی نقش و جایگاه این ویژگی و صفت اخلاقی در سند الگوی پایه ی پیشرفت می باشد. در نتیجه مشخص شد که عفو و گذشت به عنوان یک پدیده ی مثبت و تأثیر گذار در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی با تمام شئون و جوانب پیشرفت در ارتباط است و باعث می شود تا افراد از بواسطه ی متخلق شدن به این صفت نیکو، از دو نعمت سلامتی و امنیت که لازمه ی همه ی امورات دیگر است برخوردار گردند و بتوانند اهداف مرتبط را بریا رسیدن به پیشرفت و تعالی به خوبی دنبال کنند.
.1 طرح موضوع
مباحث اخلاقی از جمله موضوعاتی هستند که نقش کلیدی در زندگی بشر - خانواده- فرد- جامعه - و پیشرفت و تعالی او داشته و با زوایای مختلف حیات انسانی ارتباط مستقیم دارند. داشتن صفات اخلاقی نیکو و کسب فضیلت های اخلاقی مانند بخشش و گذشت کردن از خطای دیگران که عمدتا با عفو و کنترل هوای نفس همراه است، از ارزشهای انسانی است که با روح مجرد و ملکوتی او تناسب و سنخیت دارد و تخلق به آنها موجب تکامل نفس و تقرب الی االله و نیل به سعادت اخروی خواهد بود. از طرف دیگر رذایل اخلاقی موجب شقاوت خواهد شد.
در روایات وارد شده از پیامبر اکرم - صلوات االله علیه - و ائمه ی معصومین - علیهم السلام - از صفت عفو2 با عنوان بهترین خوی در دنیا و آخرت، بزرگترین فضیلت، ارزشمند ترین خصلت و ... یاد شده است - نوروزی، بی تا - . عفو و گذشت سبب سلامت روح، آرامش جان و طول عمر خواهد شد - ری شهری،1384،ج 3؛ حدیث - 13184 و به صورت کلی اینگونه می توان بیان کرد که اخلاق در زندگی فردی و اجتماعی انسان تأثیر بسزایی دارد. سلامت و آرامش روانی هر انسانی تا حد زیادی مربوط به خلق و خوی اوست - امینی، - 292- 293 :1386 و پرورش ویژگی های نیک و صفات اخلاقی پسندیده از موضوعاتی است که مستقیماً بر اعمال و رفتار انسان و آنچه زمینه را برای پیشرفت و تعالی او فراهم می گرداند؛ آماده می سازد.
رسول اکرم - صلی االله علیه و آله - می فرماید: »عفو و گذشت، سبب عزت و آبرو میگردد. چرا که عفو چیزی جز عزت بر انسان نمیافزاید - «کلینی، بی تا،ج - 108 :23 و خداوند متعال در آیه ای - مؤمنون: 3 - 96 خطاب به پیامبر اکرم - صلوات االله علیه - می فرماید: »آزار و بدی ها را به آنچه نیکوتر است دفع کن و ما - جزای - گفتار آن ها را بهتر می دانیم.«
قسمت های مختلف سند الگوی پایه ی پیشرفت مرتبط با انسان می باشد و اگر به دنبال آن باشیم که مبانی پایهی پیشرفت به خوبی شکل گرفته و تداوم یابد، باید ویژگی های اخلاقی و در این رابطه عفو و گذشت را در انسان ها پرورش دهیم. از طرفی در سند تدابیر نیز برای تحقق آن ها - تعلیم و تربیت، حفظ سلامت و محیط زیست و ... - لازم است تا انسان تربیت اخلاقی کسب کند و بتواند ظرفیت کسب آن ها را داشته باشد. برای انکه آرمان های این سند مانند سلامت جمسی و روحی و یا عدالت و انضباط و ... تحقق یابد، انسان مسلمان و ایرانی توانایی عفو و گذشت و بخشش را داشته باشد.
در افق و چشم انداز تعریف شده نیز باید فرد متخلق به صفات نیکو باشد که کمتر اشاره ای به عفو و گذشت شده است. اگر چه به صورت کلی به انسانی با ویژگی های اخلاقی و سبک زندگی اسلامی باشد. در سند رسالت نیز ضمن داشتن معارف الهی و اجرای احکام و قوانین و تلاش در پی پیشرفت آراسته به اخلاق اسلامی باشد. به همین خاطر موضوع اصلی که می تواند در تمام قسمت ها و اجزای سند الگوی پایه به عنوان یک اصل و بند اساسی قرار بگیرد، متخلق شدن افراد به صفت عفو و گذشت است. چرا که نداشتن روحیه ی عفو و گذشت، بدترین عیب محسوب میشود و زندگی انسان ها را در آستانه ی نابودی و جنگ قرار می دهد. امام علی - علیه السلام - نیز در رابطه با عفو و گذشت فرمودند: »کمی عفو و گذشت، زشتترین عیبها و شتاب نمودن برای انتقام، بزرگترین گناه است -
لذا موضوعی که مطرح است، اهمیت عفو و گذشت و نداشتن کینه و دشمنی در میان مردم یک جامعه برای نیل به سعادت و پیشرفت است. افراد در یک جامعه اگر بخواهند در کنار هم، آنچه در سند الگوی پایه ی پیشرفت آمده است، با اتحاد و انسجام و تلاش و کوشش به موفقیت و پیشرفت تعریف شده دست یابند، باید توانایی بخشش و گذشت از اشتباهات و نقص و کمبودهای هم را داشته باشه و کسب نمایند. همچنین بتوانند کینه و کدورت را از میان خویش از بین ببرند تا ضمن حفظ سلامتی و تندرستی که لازمه ی زندگی سالم است، داشته و دچار درگیری و جنگ نشوند. به همین خاطر حوزه مدارا و عفو بسیار گسترده است.
در مسائل شخصی، بهویژه در معاشرت و همزیستی اجتماعی که با حقوق دیگران در تقابل نیست، اصل بر تسامح، نرمش، مدارا و گذشت است؛ از این رو، توسل به خشونت و شدت، جز به هنگام ضرورت مجاز نیست. البته در مقابل اشتباهات دیگران فرو بردن خشم هم به تنهایی کافی نیست؛ زیرا ممکن است کینه و عداوت را از قلب انسان ریشه کن نکند، در این حالت برای پایان دادن به عداوت فرو بردن خشم باید توأم با عفو و بخشش باشد، البته نسبت به کسانی که شایسته ی آنند نه دشمنان خون آشام که عفو و گذشت باعث جرات و جسارت آنها میشود و افراد جامعه و هم وطنان و برادران انسان از جمله افرادی هستند که باید نسبت به آن ها عفو و مدارا داشت.
.2 بحث اصلی مقاله
عفو گذشت،مدارا و تحمّل دیگران، از والاترین ارزشهای اخلاقی و انسانی و نیز نشانه ی تعالی روح و عظمت شخصیت آدمی و از جمله مکارم اخلاق و آداب معاشرت است که کشف و پرورش توانمندی هایی مانند آن در وجود انسان های جامعه می تواند در حفظ سلامت فرد، خانواده و جامعه نقش موثری داشته باشد
چرا که عفو دارای پیامدها و آثاری می باشد که به سلامت روحی و روانی فرد و خانواده و جامعه کمک می کند؛ مانند اینکه عفو و گذشت باعث رهایی احساس منفی از خاطی شده، غلبه بر رنجش حاصل از بدی و پرهیز از عصبانیت و دوری و جدایی از خاطی و عوامل تهدید کننده ی سلامت می باشد. در طرف دیگر اینکه زندگی انسان ها در کنار هم علاوه بر سلامتی نیاز به امنیت دارد.
یکی از عوامل تأمین کننده ی امنیت از بین بردن عواملی است که موجب ناامنی می شود. جنگ و نزاع و که در اثر عدم عفو و گذشت می باشد، از تهدید کننده های آسایش و امنیت هر جامعه می باشد. بنابراین برای آنکه امنیت بوجود آید، افراد در هر جامعه باید آموزش ببینند که دیگران را بخشیده و نسبت به همدیگر کینه و دشمنی نداشته باشند. به همین خاطر می توان اینگونه بیان کرد که وجود و پرورش صفتاخلاقی نیک و سفارش شده ی قرآن، پیامبر اکرم - ص - و ائمه ی معصومین - ع - ؛ عفو و گذشت، یک راه و ابزار مهم در سند الگوی پیشرفت برای دست یابی سریع تر و با سهولت بهتر به آرمان ها و اهداف است.
.3 نتیجه گیری و پیشنهادات
سودمندی و اثر عفو و بخشش برای همگان روشن و مشخص می باشد. از طریق گذشت نمودن است که افراد اضطراب و افسردگی و انچه برای سلامتی مضر است را کمتر گزارش می دهند و بدین صورت انگیزه ی بیشتری برای زندگی و تلاش و کوشش و آنچه برای پیشرفت لازم است را دارا می باشند. از طریق عفو و گذشت است که انسان دو نعمت مهم زندگی یعنی سلامتی و امنیت را به دست می آورد و در سایه ی دو نعمت یاد شده است که با سهولت و سرعت بیشتری می تواند استعداد و توانایی های خویش را در جهت پیشرفت و تعالی به کار بگیرد و از زمان و مکان و نعمت های الهی به خوبی در جهت تحقق الگوی پیشرفت گام بردارد. لذا برای اینکه بتوان از ظرفیت و توانایی این صفت اخلاقی ارزشمند - عفو و گذشت - برای دست یابی بهتر به نتیجه استفاده و بهره برد، پیشنهادات زیر ارائه می گردد؛
- آموزش عفو و گذشت به عنوان یک درس از مجموع دروس مهارت های زندگی در دوره های مختلف
- آموزش عفو و گذشت در مراکز و کانون های اصلاح و تربیت برای کودکان و نوجوانان
- تولید محصولات فرهنگی در زمینه عفو کودکان از قبیل کتاب های شعر و داستان، بازی های رایانه ای، فیلم های کارتونی
- یاد آوری عفو و بخشش در سیره پیامبر صلی االله علیه و آله و ائمه معصومین - ع - در جلسات روضه و عزاداری
و مراسم دینی
- هدفمند کردن برنامه ها و توجه به نقش صدا و سیما و رسانه های جمعی در گسترش و ترویج فرهنگ عفو و بخشش.
- تبلیغ و ترویج مؤثر بودن بخشش در سلامت جسم و روح و تلفیق آثار دنیایی آن با آثار اخروی در بهتر شدن پذیرش ان از سوی قشر های مختلف
