بخشی از مقاله
چکیده
طبق تحقیقات و مطالعات انجام شده، یکی از مسائلی که در مقطع ابتدایی و دیگر مقاطع از اهمیت زیادی بر خوردار است، داشتن مهارت اجتماعی دانش آموزان است. وجود عقب ماندگی ذهنی در دانش آموزان یکی از دلایل مهم اختلالات یادگیری بوده و مانع برقراری ارتباط کودک با دنیای اطرافش می شود.
در این مقاله که به روش کتابخانه ای و با هدف شناسایی مشکل عقب ماندگی ذهنی در کودکان استثنایی و ارتقا راهکارهایی برای مواجهه با آن انجام گرفته است ضمن تعریف عقب ماندگی ذهنی و دلایل آن و موارد مختلف راهکارهایی ارائه شده است که می تواند در خصوص این مشکل راه گشا باشد و درآخر هم به نتیجه گیری ختم می شود.
مقدمه و ضرورت
در بین کودکان استثنایی، یعنی افرادی که به لحاظ ویژگیهای خاص ذهنی، جسمی، عاطفی و روانی در برخورداری مطلوب از تسهیلات و امکانات مختلف جامعه، آموزش و پرورش و... نیازمند توجه وحمایت فوق العاده میباشند.
کودکان عقب مانده ذهنی به واسطهی پیچیدگی خاص هوش و عقب ماندگی هوشی جایگاه قابل ملاحظهای دارند. علیرغم آنکه تا کنون بیش از دو هزار علت برای عقب ماندگی ذهنی عنوان گردیده است.
مقاله حاضر مقدمهای است در امر شناخت ویژگیها، علل و راههایی برای پیشگیری از عقب ماندگی ذهنی - که هدف اصلی مقاله میباشد - است. امید آن که مورد استفاده و مفید واقع گردد.
شناخت کودکان عقب مانده ذهنی و سطح هوشی و طبقه بندی آن قابل توجه است. اینکه این کودکان دارای مهارتهایی هستند و میتوانند در اجتماعی پذیرفته شوند در آن شکی نیست.عقب مانده ذهنی بار اقتصادی زیادی را به دوش جامعه و وزارت آموزش و پرورش و خانوادهها مینهد که این شامل هزینههای آموزش، هزینههای تأمین وسایل حمایتی مورد نیاز - عینک، سمعک، عصا و - … هزینه مشاوره و درمانهای روان پزشکی و … میباشد؛ که اگر این بودجه برای کودک عادی در زمینههای تحصیلی، فرهنگی، ورزش و … صرف شود بازده بسیار بالاتری خواهد داشت که با انجام این تحقیق و یافتن بارزترین علل عقب ماندگی ذهنی میتوانیم با شناخت عوامل و ارائه پیشنهادها و راهکارها جهت کاهش این پدیده و عوارض نامطلوب آن برای افراد و جامعه قدمی هر چند کوچک برداریم.
تاریخچه کودکان استثنایی: علاقمندی به ارضای نیازهای کودکان استثنایی در اوایل سال 1800 آغاز شد؛ و هدف آن این بود تا کودکان »کودن« و »دیوانه« را مورد آموزش و حمایت قرار دهند. پزشکان اروپایی مانند ایتارد - پینل و سگن مونتسوری کوششهایی منظم و سیستماتیک جهت معالجه و آموزش کودکان استثنایی به عمل آوردند. قسمت اعظم پیشرفتهایی که در تاریخ آموزشهای ویژه به عمل آمده است و کوششهای مشترک متخصصان حرفهای و والدین است. مثلاً انجمن کودکان استثنایی - CEC - یکی از انجمنهای موثری است که با شعباتی که دارد کارهای زیادی در این زمینه انجام داده است. از جمله این کارها میتوان به این موارد اشاره کرد. مطالعه و تحقیق دربارهی معلولیتهای ویژه، مطالعهی دربارهی مدیریت، سرپرستی و اجرای برنامههای آموزشهای ویژه، مسئولیت تربیت معلمان وگزینش دانش آموزان و....
تعریف کودکان استثنایی
کودکان استثنایی، افرادی هستند که برای شکوفا ساختن استعدادهای بالقوه و انسانی شان به آموزش های ویژه و خدمات مربوط به آن دارند. منظور از آموزشهای ویژه یعنی طرح برنامه ای که بتواند نیازهای بی همتایی کودکان استثنایی را برآورده سازد. خدمات آموزشهای ویژه فراوان برای کودکانی که به نوعی با افراد عادی تفاوت دارند هم اکنون در اختیار است. آموزش و پرورش کودکان استثنایی باید جرئی از آموزش و پرورش برای همه کودکان باشد. همانند دیگر کودکان، این کودکان نیز باید قسمت اصلی و اساسی از طرح کلی نظام آموزشی باشند. خارج کردن دانش آموزان استثنایی به طور مطلق از برنامه ی عادی و معمولی آموزش و پرورش، بدین معنی است که ما آنان را از آشنایی و تماس با همسالان و مربیان عادی خود دور کرده و تاکید در جدا کردن و دور نگاهداشتن آنان از روال طبیعی داریم.
مهارت اجتماعی به مجموعه رفتارهای فراگرفته قابل قبولی گفته می شود که فرد را قادر میسازد با دیگران رابطه موثر داشته و از عکس العمل های نا معقول اجتماعی خودداری کند.
در این مختصر به چند تعریف اشاره میشود:
انجمن آمریکایی نقص ذهنی، عقب ماندگی ذهنی ناظر است بر عملکرد عمومی هوش که بهطور معنی دار پایینتر از حد متوسط است و به طور همزمان، همراه با نواقصی در رفتار سازشی است که در دروان رشد و تحول ظاهر شده است، تعریف کرده است
عقب ماندگی ذهنی مربوط به کنش عمومی هوش که به طور معنی دار یا قابل ملاحظهای کمتر از حد متوسط عمل کرده و با نواقصی در رفتار سازشی توام بوده و در دوران رشد پدیدار شده است
عقب ماندگی ذهنی مربوط به عملکرد پایینتر از حد متوسط عمومی هوش که در دوران رشد ظاهر شده و همراه با اختلالاتی در رفتار سازشی است
مفهوم عقب ماندگی ذهنی از دیدگاه پیاژه عبارت است از نارسایی ظرفیت عملیاتی در فرد. کودک زمانی که به حدی از سازش یافتگی میرسد به تعادل دست مییابد و سازش و ظرفیت عقلی را با هم داراست؛ پس عقب ماندگی ذهنی را نارسایی بر اثر توقف در سطح عملیاتی در نظر میگیرند
طبقه بندی عقب ماندگی ذهنی
عقب ماندگی ذهنی بر اساس میزان بهره هوشی از خفیف تا بسیار شدید - عمیق - تعیین میگردد که به چند طبقه بندی اشاره میشود.
جدیدترین تقسیم بندی مربوط به چهارمین طبقه بندی راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی - DSM IV - است که به شرح زیراست:
-1عقب ماندگی ذهنی خفیف -2عقب ماندگی ذهنی متوسط -3عقب ماندگی ذهنی شدید -4عقب ماندگی ذهنی عمیق عقب ماندگی ذهنی با شدت غیراختصاصی
سبب شناسی عقب ماندگی ذهنی، انجمن نقایص ذهنی در آمریکا عومل عقب ماندگی ذهنیرا در نُه گروه به قرار زیر مطرح کرده است:
عفونت ومسمومیت ها، زخم یا عوامل فیزیکی ، تغذیه و سوخت و سازبیماریهای مغزی ، فاحش ناهنجاریهای کروموزومی اختلالات دوران حاملگی عقب ماندگیهای ناشی از اختلالات روانی تأثیر عوامل محیطی عوامل ناشناخته قبل از تولد
- عقب ماندگی به علت عوامل محیطی، اجتماعی و فرهنگی :عوامل محیطی بسیاری در هوش و سازگاری همهی کودکان از جمله عقب ماندگان ذهنی تأثیر دارد. تاثیرات محدودتری در بروز عقب ماندگی ذهنی دارند و شامل فقر، تغذیه، ناپایداری خانواده، وضعیت اقتصادی - اجتماعی بد و محرومیتهای فرهنگی و استرسهای مکرر و فوق تحمل در محیط زندگی کودک میباشد. همچنین وجود خانوادهها و محیطهای مضطرب و پرتشنج و حضور والدین ناراحت و پرخاشگر که مرتب بی دلیل کودک خود را سرزنش نموده و تنبیه مینمایند، باعث میشود که کودک از نظر عاطفی رشد سالم و طبیعی و سازگار با محیط نداشته و دچار خمودگی و نارسایی هوشی گردد. - اکثریت کودکان عقب مانده ذهنی جامعه متعلق به گروه عقب ماندههای روانی اجتماعی میباشند. - فقر فرهنگی - و بیشتر در سطح آموزش پذیر هستند
اما آنچه بعد از اینها می توان به آن توجه کرد این است که کودکان عقب مانده ی ذهنی که که دارای ناتوانی یادگیری هستند عوامل مختلفی در این خصوص بر آنها تاثیر می گذارد از جمله محیط مدرسه، کلاس، محیط خانه و محیط اجتماعی و.
ناتوانی های ذهنی را هم می توان جزء عوامل اختلالات یادگیری دانست که باید برای کمک به دانش آموزانی که چنین اختلالی را دارند روش های مختلفی را اجرا کرد.
