بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی عکس العمل آفتابگردان - رقم هایسان - 25 به محلولپاشی عناصر آهن و روي در شرایط مختلف دور آبیاري, آزمایشی در مرکز تحقیقات کشاورزي زرقان فارس در سال زراعی 93- 94 به صورت کرتهاي خرد شده در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد.
دور آبیاري در سه سطح - آبیاري پس از 60، 120 و 180 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس - A به عنوان کرتهاي اصلی و محلولپاشی عناصر ریزمغذي در چهار سطح - محلولپاشی با آب - شاهد - ، سولفات آهن 3 گرم در لیتر، سولفات روي3 گرم در لیتر و ترکیب سولفات آهن و سولفات روي هرکدام به میزان 3 گرم در لیتر - به عنوان کرت فرعی به کار برده شدند.
نتایج نشان داد تأخیر در آبیاري ارتفاع بوته، قطر طبق، قطرساقه، شاخص سطح برگ و عملکرد دانه را کاهش داد. ولی محلولپاشی آهن و روي به طور معنیداري ارتفاع بوته، قطر طبق، قطرساقه، شاخص سطح برگ و عملکرد دانه را افزایش داد. با توجه به نتایج بهدست آمده محلولپاشی با آهن و روي با بهبود خصوصیات مورفولوژیک و ایجاد تحمل در گیاه باعث شد که گیاه دیرتر با شرایط تنش رطوبتی مواجه شده و در نتیجه عملکرد بهتري تولید کند.
مقدمه:
دانههاي روغنی پس از غلات، دومین منبع غذایی اصلی در جهان به شمار میآیند و کشت آنها در مناطقی که محدودیت آب دارند رواج یافته است. آفتابگردان - Helianthus annuus L. - یکی از مهمترین دانههاي روغنی در جهان میباشد.
مشخص شده است که تنش خشکی از طریق کاهش سرعت رشد گیاه باعث کاهش ارتفاع بوته و قطر ساقه میگردد. کاهش در سطح برگ، خود میتواند ناشی ازتغییر فرآیندهایی درونی گیاه باشد که عمدتا مربوط به فتوسنتز است. در شرایط تنش کاهش میزان فتوسنتز به علت بستهشدن روزنهها، کاهش رشد گیاه، کمبود مواد فتوسنتزي لازم براي پر کردن دانه و کاهش طول دوره پرشدن دانهها از مهمترین اثرات خشکی بر عملکرد گیاهان است . - 1 - مشخص شده که تنش خشکی در مرحله رویشی و زایشی آفتابگردان باعث کاهش 20 درصدي در عملکرد دانه نسبت به شاهد - آبیاري نرمال - شد
عناصر ریزمغذي با وجود اینکه به مقدار کم مورد نیاز گیاهان میباشند ولی نقشهاي برجستهاي در رشد و نمو گیاهان بهعهده دارند که از جمله نقش آنها در فعالیت آنزیمی، رشد، تمایز سلولی، تشکیل گل، میوه و بهبود کیفیت محصول را میتوان ذکر کرد.
تحقیقات نشان داده که عنصر روي موجب افزایش مقدار کلروفیل موجود در واحد سطح برگ میشود و بازدهی کلروپلاست در جذب انرژي خورشیدي را افزایش داده و موجب بازدهی مطلوبتر فتوسنتز در گیاه میشود که این امر میتواند سبب افزایش ارتفاع بوته، قطر ساقه و سطح برگ گیاه شود . - 4 - در شرایط تنش با افزایش آهن در برگ میزان کلروفیل برگ نیز افزایش یافته، فعالیت فتوسنتزي بیشتر شده و در نهایت سطح برگ افزایش مییابد. این پژوهش به منظور بررسی عکس العمل آفتابگردان به مصرف کودهاي ریزمغذي آهن و روي به صورت محلولپاشی در شرایط تنش خشکی و ارزیابی اثر این عناصر در کاهش خسارات ناشی از تنش و مقاومت گیاه به تنش خشکی طرحریزي و اجرا میگردد.
مواد و روش:
این آزمایش به صورت کرتهاي یکبارخردشده درقالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 94 -1393 در مرکز تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی فارس - ایستگاه زرقان - انجام شد. رژیمهاي آبیاري به عنوان فاکتور اصلی در سه سطح - آبیاري پس از تبخیر 120 ,60 و 180 میلیمتر آب از تشتک تبخیر کلاس - A و تیمارهاي محلولپاشی در چهار سطح - محلولپاشی آب - شاهد - ، محلولپاشی سولفات آهن با غلظت سه در هزار، محلولپاشی سولفات روي با غلظت سه در هزار و محلولپاشی ترکیب سولفات روي وآهن، هر کدام با غلظت سه در هزار - به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد.
تیمارهاي محلولپاشی در دو نوبت - مرحله 6-8 برگی و 10-12 برگی - انجام شد. هر کرت آزمایشی شامل چهار پشته به عرض 60 سانتی متر و طول 6 متر بود. فاصله بین بوته ها روي ردیف 20 سانتیمتر و رقم مورد کاشت رقم هایسان 25 بود.
صفات ارتفاع، قطر ساقه، قطر طبق و شاخص سطح برگ بر اساس انتخاب 10 بوته از هر کرت محاسبه گردید. عملکرد دانه نیز با در نظر گرفتن اثرات حاشیه از مساحتی معادل 3/6 متر مربع محاسبه گردید. مقایسه میانگینها با آزمون LSD در سطح احتمال 5 درصد و در صورت معنیدار بودن اثر متقابل تیمارها تجزیه واریانس برشدهی اثر سطوح مختلف تیمارهاي محلول پاشی در سه سطح آبیاري انجام شد.
نتایج و بحث:
ارتفاع بوته و قطرساقه: نتایج حاصل از آنالیز دادهها نشان داد که اثر تیمارهاي دور آبیاري و محلولپاشی بر ارتفاع بوته و قطر ساقه آفتابگردان - P≤ 0/01 - معنیدار شد ولی اثر برهمکنش این تیمارها بر صفات مذکور معنیدار نبود - جدول. - 1 مقایسه میانگین اثر دور آبیاري بر ارتفاع بوته و قطر ساقه نشان داد که تأخیر در آبیاري کاهش معنیداري در این صفات ایجاد کرد بهطوريکه بیشترین ارتفاع بوته و قطر ساقه در تیمار آبیاري پس از 60 میلیمتر تبخیر و کمترین ارتفاع بوته و قطر ساقه در تیمار آبیاري پس از 180 میلیمتر تبخیر مشاهده شد، همچنین بررسی اثر محلولپاشی بر ارتفاع بوته و قطر ساقه نشان داد که در تمام تیمارهاي محلولپاشی ارتفاع بوته و قطر ساقه نسبت به تیمار شاهد - محلولپاشی با آب - افزایش یافت ولی بین تیمارهاي محلولپاشی اختلاف معنیداري وجود نداشت
رحیمیزاده1 و همکاران - 5 - نیز گزارش دادند که با تاخیر در آبیاري ارتفاع بوته و قطرساقه در آفتابگردان کاهش معنیداري را نشان داد. آنها اظهار داشتند که تنش خشکی از طریق کاهش سرعت رشد گیاه باعث کاهش ارتفاع بوته و قطر ساقه میشود و هر چه زمان اعمال تنش به مراحل انتهایی فصل رشد نزدیکتر باشد تنش تأثیر کمتري بر ارتفاع بوته و قطر ساقه گیاه دارد و با مصرف عناصر ریزمغذي ارتفاع بوته و قطرساقه آفتابگردان نسبت به تیمار شاهد - بدون مصرف - افزایش یافت.
قطرطبق: نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها نشان داد که تأثیر سطوح مختلف آبیاري و محلولپاشی - P≤ 0/01 - و برهمکنش آبیاري و محلولپاشی - P≤ 0/05 - بر قطر طبق معنیدار شد - جدول. - 1 تجزیه واریانس برشدهی اثر محلولپاشی در سطوح مختلف آبیاري بر قطر طبق نشان داد که تنها در تیمار شاهد - آبیاري پس از 60 میلیمتر تبخیر - معنیدار شد و در تیمار آبیاري پس از 120 و180 میلیمتر تبخیر محلولپاشی تأثیر معنیداري بر قطر طبق نداشته است - نتایج نشان داده نشده است - . مقایسه میانگین برهمکنش دور آبیاري و محلولپاشی براي قطر طبق نشان داد که در تمامی تیمارهاي محلولپاشی با تأخیر در آبیاري قطر طبق روند نزولی پیدا میکند و در سطح آبیاري پس از 60 میلیمتر بیشترین مربوط به محلولپاشی آهن + روي و کمترین مربوط به محلولپاشی با آب بود
در تحقیقی ضمن بررسی اثر قطع آبیاري در مراحل مختلف رشد ارقام آفتابگردان به مشخص شد که تنش خشکی در مرحله گلدهی روي قطر طبق تأثیر شدیدي داشته بهطوريکه کمترین قطر طبق مربوط به قطع آبیاري در مرحله گلدهی بود به طوري که کاهش رطوبت خاك و وقوع خشکی در طول دوره رویشی سبب نقصان تعداد برگ و در نهایت سطح برگ شده و در نتیجه مواد فتوسنتزي تولیدي براي رشد طبق کاهش مییابد . - 5 - شاخص سطح برگ:
نتایج حاصل از آنالیز دادهها بیانگر تاثیر معنیدار دور آبیاري - P≤0/01 - و محلولپاشی - P≤ 0/05 - بر شاخص سطح برگ آفتابگردان بود که البته برهمکنش این تیمارها بر این صفت معنیدار نشد - جدول. - 1 مقایسه میانگین اثر دور آبیاري بر شاخص سطح برگ نشان داد که تأخیر در آبیاري کاهش معنیداري در این صفت ایجاد کرد بهطوريکه بیشترین شاخص سطح برگ در تیمار آبیاري پس از 60 میلیمتر تبخیر و کمترین در تیمار آبیاري پس از 180 میلیمتر تبخیر - مشاهده شد، ولی بین تیمار آبیاري پس از 120 و 180 میلیمتر تبخیر اختلاف معنیداري وجود نداشت
همچنین بررسی اثر محلولپاشی بر شاخص سطح برگ نشان داد که در تمام تیمارهاي محلولپاشی عناصر آهن و روي شاخص سطح برگ نسبت به تیمار شاهد - محلولپاشی با آب - افزایش یافت ولی بین تیمارهاي محلولپاشی اختلاف معنیداري وجود نداشت. ابراهیمیان2 و همکاران - 2 - گزارش دادند که اعمال تنش خشکی موجب کاهش شاخص سطح برگ آفتابگردان شد و تحقیقات برخی از محققان نشان داد که در شرایط تنش خشکی محلولپاشی عناصر ریزمغذي باعث افزایش شاخص سطح برگ شد.
عملکرد دانه: نتایج حاصل از آنالیز دادهها نشان دهنده تاثیر معنی دار تیمارهاي دور آبیاري - P≤0/01 - و محلولپاشی 0/05 - - P≤ برعملکرد دانه آفتابگردان بود که البته برهمکنش این تیمارها بر صفت مذکور معنیدار نشد - جدول. - 1 مقایسه میانگین اثر دور آبیاري بر عملکرد دانه نشان داد که تأخیر در آبیاري کاهش معنیداري در این صفت ایجاد کرد به طوريکه بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب در تیمارهاي آبیاري پس از 60 و 180 میلیمتر تبخیر مشاهده شد و این تاخیر در آبیاري کاهش 37/5 درصدي عملکرد دانه را باعث گردید.
همچنین بررسی اثر محلولپاشی بر عملکرد دانه نشان داد که در تمام تیمارهاي محلولپاشی عناصر آهن و روي، عملکرد دانه نسبت به تیمار شاهد - محلولپاشی با آب - افزایش یافت ولی بین تیمارهاي محلولپاشی اختلاف معنیداري وجود نداشت - جدول. - 2 رژیم آبیاري نامطلوب ضمن کاهش سطح برگها و پیري زودرس آنها، باعث افت عملکرد نیز میگردد - . - 3 برخی از محققان ضمن تأکید بر افزایش عملکرد حاصله از مصرف کودهاي ریزمغذي، افزایش سبزینگی و شادابی بیشتر برگها در تیمارهاي تحت مصرف این عناصر را گزارش کردند .
جدول - 1 - تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک آفتابگردان در سطوح مختلف دور آبیاري و محلولپاشی
