بخشی از مقاله
چکیده
ایران جزو معدود کشورهائی است که در آن کشت پائیزه چغندرقند امکانپذیر میباشد. یکی از ملزومات کشت پائیزه استفاده از ارقام مقاوم به ساقهروي است. بهمنظور دستیابی به پایههاي گردهافشان مقاوم به ساقهروي، تعداد 128 خانواده نیمهخواهري متعلق به دو جمعیت تتراپلوئید تحت شمارههاي 12650 و 19610 بههمراه جمعیتهاي والدینی، پنج شاهد مقاوم به ساقه روي و یک شاهد حساس در ایستگاه تحقیقات کشاورزي اولتان - مغان - در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی شدند.
آزمایش در نیمه دوم مهرماه سال 93 کشت شد و در نیمه اول خرداد سال 1394 نسبتبه شمارش تعداد بوته و همچنین تعداد بوتههاي به ساقهرفته در هر کرت اقدام و درصد ساقهروي هر خانواده مشخص شد. دادههاي آزمایش پس از تبدیل زاویهاي تجزیه آماري گردید و بهمنظور مقایسه خانوادهها با جمعیت اولیه نسبت به گروهبندي آنها با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنیدار LSD اقدام شد. در هر دو جمعیت، نتاج نیمهخواهري تنوع زیادي از نظر ساقهروي داشتند و در آنها از خانوادههاي بسیار مقاوم تا خانوادههاي حساستر از جمعیت والدینی مشاهده شد. در جمعیت 12650 تعداد 47 خانواده و در جمعیت 19610 تعداد 4 خانواده مقاومتر از جمعیت والدینی بوده و با آن اختلاف آماري معنیدار داشتند.
مقدمه
چغندرقند گیاهی دوساله است که براي گذر از مرحله رویشی به زایشی نیاز به یک دوره سرما - دماي 4-8 درجه سانتیگراد به مدت حداقل ده هفته - جهت بهاره شدن - ورنالیزاسیون - دارد . - 1 - انتقال به مرحله زایشی با طویل شدن ساقه گلدهنده همراه است که به آن ساقهروي گفته میشود. بهدنبال این مرحله، گیاه گل داده و تولید بذر میکند. کنترل مؤثر ساقهروي و گلدهی، در زراعت چغندرقند و در اصلاح آن حائز اهمیت است
مطالعات اولیه بر روي ژنتیک مقاومت به ساقهروي نشان داد که این صفت تحت کنترل چندین ژن با درجات متفاوتی از غالبیت است . - 2 - صادقیان اثر افزایشی ژنها را در القاء ساقهروي بسیار حائز اهمیت دانست هر چند که به اعتقاد وي اثر غالبیت نیز نقش مهمی در این مسئله ایفا میکند.وي وراثتپذیري خصوصی براي مقاومت به ساقهروي را بین 93 تا 96 درصد تخمین زد
1Bell از اولین کسانی بود که نشان داد گیاهان به ساقه نرفته یک جمعیت چغندرقند که اکثر بوتههاي آن به ساقه رفته بودند، نتاجی تولید کردند که از مقاومت خوبی به ساقهروي برخوردار بودند. بهاعتقاد وي اعمال تیمار نوري و دمایی کمتر از مدت زمانی که تمام گیاهان را وادار به گلدهی کند شرایط را براي گزینش ژنوتیپهاي کاملاً مقاوم به ساقهروي ممکن میسازد . - 4 - تاکاهاشی - 6 - در تحقیقی بهمنظور افزایش مقاومت به ساقهروي گردهافشانهاي مولتیژرم بیان داشت که گزینش براي مقاومت به ساقهروي در کلیه گردهافشانها موثر بوده و جمعیت حاصل از تکبوتههاي مقاوم در قیاس با جامعه اولیه از مقاومت بیشتري برخوردار بودند.
در این بررسی بهمنظور ارتقاء مقاومت به ساقهروي در دو جمعیت تتراپلوئید، اقدام به تهیه خانواده نیمهخواهري در هر جمعیت و غربال آنها براساس درصد ساقهروي گردید که در پایان، خانوادههائی با سطوح بالاي مقاومت در مقایسه با جمعیت والدینیشان بدست آمد.
مواد و روشها
تعداد 128 خانواده نیمهخواهري تتراپلوئید متعلق به دو جمعیت متحمل به ساقهروي تحت شماره 12650 و 19610طی سال زراعی 1393 – 94 در ایستگاه تحقیقات کشاورزي اولتان در منطقه مغان از نظر مقاومت به ساقهروي ارزیابی شدند. بذر ژنوتیپهاي مورد نظر بههمراه جوامع اولیه، یک شاهد حساس و پنج شاهد مقاوم خارجی در دهه دوم مهرماه سال 1393در مزرعه کشت شد. آزمایش در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار پیاده شد و هر کرت آزمایشی شامل یک خط بهطول 5 متر بود. عملیات داشت مطابق معمول صورت گرفت و پس از تنک و وجین و استقرار بوتهها نسبتبه شمارش بوتههاي هر کرت اقدام گردید.
شمارش مجدد تعداد بوته و همچنین تعداد بوته به ساقهرفته در دهه اول خرداد سال 1394 انجام شد و درصد ساقهروي هر ژنوتیپ در هر کرت محاسبه گردید. دادههاي حاصل پس از تبدیل زاویهاي و اطمینان از نرمال بودن توزیعشان با استفاده از نرمافزار SASتجزیه آماري شده و بهمنظور مقایسه هر خانواده با جمعیت والدینی اولیه خود، ژنوتیپها براساس متوسط درصد ساقهروي با استفاده از آزمونحداقل اختلاف معنیدار در سطح احتمال 5 درصد گروهبندي شدند.
نتایج و بحث
خانوادههاي هر دو جمعیت مورد بررسی تنوع قابلتوجهی از نظر میزان ساقهروي داشتند. براساس نتایج تجزیه واریانس اثر تیمار براي هر دو گروه از خانوادهها معنیدار گردید که حاکی از اختلاف آماري بین خانوادهها از نظر مقاومت به ساقهروي بود - جداول 1 و . - 2 میزان ساقهروي ارقام شاهد مقاوم بهترتیب معادل 8/02 ، 24/03، 26/62 ، 50/44 و 64/03 درصد و شاهد حساس 91/18 درصد بدست آمد. متوسط ساقهروي جمعیت 12650 معادل 66/88 درصد و میانگین نتاج آن از حداقل 6/62 تا حداکثر 83/71 درصد در نوسان بود.
در همین شرایط میانگین ساقهروي جمعیت 19610 برابر با 55/79 درصد بود. درصد ساقهروي خانوادههاي نیمهخواهري این جمعیت نیز حداقل 6/93 و حداکثر 69/99 درصد برآورد گردید. توزیع خانوادههاي جمعیت 12650 در مقایسه با جمعیت والدینی خود تمایل کمتري به سمت دستههاي مقاوم نشان میداد و بیشتر خانوادهها در دستههاي میانی قرار گرفتند که حاکی از مقاومت نسبی آنها بود - نمودار . - 1 درواقع در این جمعیت همچنان امکان گزینش براي دستیابی به نتاج مقاومتر به ساقهروي وجود دارد و میبایست در خانوادههاي برتر آن مجددأ دستبه تهیه نتاج جدید زد و آنها را در شرایط کشت پائیزه غربال نمود.
جدول :1 نتایج تجزیه واریانس خانوادههاي جمعیت 12650 براساس درصد ساقهروي در منطقه مغان در سال 1393-94
جدول :2 نتایج تجزیه واریانس خانوادههاي جمعیت 19610 براساس درصد ساقهروي در منطقه مغان در سال 1393-94
در میان خانوادههاي این جمعیت تعداد دو خانواده با میزان ساقهروي 6/62 و 7/18 درصد از مقاومترین شاهد آزمایش مقاومتر بودند اما تعداد هشت خانواده نیز از جمعیت والدینی خود حساستر نشان دادند. درمجموع از 87 خانواده نیمهخواهري مورد بررسی تعداد 47 خانواده - قریب به - %54 از نظر مقاومت به ساقهروي با جمعیت والدینی خود اختلاف معنیدار داشته و از آن مقاومتر بودند.
توزیع نتاج جمعیت 19610 نیز نشان از مقاومت نسبی خانوادهها داشت - نمودار - 2 و مجددأ بیشتر خانوادهها در دستههاي میانی قرار گرفتند. تنها یکی از خانوادههاي این جمعیت از مقاومترین شاهد آزمایش ساقهروي کمتري داشت. در این گروه نیز تعداد هشت خانواده حساستر از جمعیت اولیه بودند. از 41 خانواده مورد مطالعه میزان ساقهروي تعداد 4 خانواده - قریب به 10 درصد - از نظر آماري با جمعیت والدینی اختلاف معنیدار داشت و از آن مقاومتر بودند.
نتایج بدست آمده حاکی از وجود تنوع قابلملاحظهدر میان خانوادههاي تتراپلوئید مورد بررسی از نظر مقاومت به ساقهروي بود که همانگونه که سایر محققین 2 - ، - 6 به آن اشاره کردهاند میتوان از آن در جهت دستیابی به مواد اصلاحی مقاوم سود برد. علیرغم پیچیدگی صفت مذکور و تاثیرپذیري زیاد آن از عوامل محیطی، پاسخ مثبت آن به گزینش شرایط مناسبی براي پیشرفت و ارتقاء سطح مقاومت را پدید آورده و موجب تسریع روند برنامههاي اصلاحی میگردد. دستیابی به خانوادههائی که از ارقام شاهد نیز مقاومتر بودند و همچنین وجود اختلاف آماري معنیدار بین درصد بالائی از خانوادهها با جمعیت والدینی خود از نظر مقاومت به ساقهروي موید این مطلب است.
