بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گسترش شهرها باعث تغییرات قابل توجهی در استفاده از زمین و عوامل محیطی، بویژه در بیشتر شهرهای بزرگ شده است. با توجه به رشد جمعیت و تغییراتی که هر روزه در شهرها در حال وقوع هستند، بایستی در برنامه ریزی های اجتماعی، اقتصادی و محیطی شهرها، رشد کیفیت زندگی و حفظ محیط شهری مد نظر قرار گیرد. از آنجایی که شهرها دارای سامانه ی محدودی از لحاظ آب و هوا هستند، با هجوم جمعیت به شهرها مسائل محیطی از جمله آلودگی هوا، انباشت مواد زائد، تخریب طبیعت و کاهش کیفیت زندگی برای ساکنین دامن گیر گردیده است.
برای فائق آمدن بر چنین مشکلاتی باید ذخیره آب، کیفیت هوا، مواد زائد، استفاده از زمین و انرژی را به شکل بهتری مورد بررسی قرار داد و رهیافت های عملی برای بهبود محیط های شهری و سلامت اکوسیتم های شهری جستجو کرد. مشکلاتی که امروزه شهرها را دربر گرفته، علاوه بر بسیج عمومی نیروها و فعالیت ها نیازمند تقویت دانش فنی و روش های اجرایی در بهبود شرایط زیست انسان است. در این راستا یکی از موثرترین روش ها بهره گیری از آخرین دستاوردهای داخلی و خارجی و در نظر گرفتن بهترین روش با توجه به امکانات موجود و در دسترس خواهد بود.
امروزه رویکرد شهر سالم به عنوان یک مقوله سلامت عمومی هست که در ماهیت خویش تحت تاثیر تغییر وتحولات اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی قرار می گیرد . این رویکرد از بعد زیست محیطی، سلامت جامعه، محیط زندگی فردی و اجتماعی، رفاه اجتماعی و ... ، به بررسی کیفیت زندگی افراد یک جامعه می پردازد . این پژوهش ابتدا به بررسی تاریخچه ی شکل گیری شهر سالم پرداخته، سپس با بیان دیدگاههای نظری اندیشمندان در ارتباط با مفاهیم و همچنین اصول و اهداف این تئوری، دیدگاه جامعی نسبت به آنها حاصیل گردیده است.
مقدمه
به دنبال ظهور مشکلات ناشی از شهرنشینی گسترده و افت محسوس میفیت های محیطی شهرها و همچنین ضرورت بررسی و شناخت تاثیر مسایل اجتماعی، بهداشتی و محیطی در محیط های شهری، در اوایل سال 1986 دفتر منطقه ای سازمان بهداشت جهانی در اروپا پیشنهادی را جهت اجرای یک پروژه کوچک با هدف بهبود سطح بهداشت ارائه داد. این پروژه که تنها شش شهر را در بر می گرفت، پروژه شهرهای سالم نام گرفت و طی مراسمی در ماه مارس 1986 در شهر لیسبون آغاز شد. این پروژه از همان آغاز به عنوان چهارچوب استراتژیک توسعه و اجرای بهداشت و تئوری و عملکرد بهداشت عمومی مورد استفاده روز افزون قرار گرفت
نتایج حاصل از اجرای پروژه فوق بی نهایت موفقیت آمیز بود. پس از آن پروژه شهر سالم به عنوان راهکاری نوین در شهرهای بیشتری از قاره اروپا و سپس در برخی از شهرهای قاره های جهان شروع بکار نمود و به جنبشی تبدیل شد که رشد سریعی داشتهبه طوری که امروزه . است 133 - ،,Tsouros - 1995متجاوز از 2000 شهر در سراسر جهان در این خصوص اقدامات اجرایی خود را آغاز نموده اند.
اندیشه شهر سالم در ایران نیز در نخستین سمپوزیوم شهر سالم که در آذرماه سال 1370 در تهران برگزار شد، مطرح و مورد بررسی کارشناسان، صاحب نظران و مسئولان سازما نها و دستگاه های اجرایی کشور قرار و از مهمترین دستاورد آن ، گرفت - طبیبیان، - 1376 پس از آن وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دامنه فعالی تها را در این زمینه در سطح کشور گسترش داد و در بسیاری از شهرهای دیگر فعالی تهای مطالعاتی و یا اجرایی آغاز گردید. حال بعد از گذشت چند دهه مسئله ارزیابی این که آیا این جنبش هیچ تفاوتی ایجاد کرده است یا خیر مسأله کلیدی بوده و یافتن روش مناسب ارزیابی متغیرها و مجموعه منطقی اقدامات جنبش شهر سالم هنوز هم جای بحث دارد در این راستا شناخت
وضعیت و موقعیت شهرهای استان در مقیاس منطقه ای و کل شهرهای کشور در مقیاس ملی از نظر شاخص های شهر سالم م یتواند کمک شایانی به برنامه ریزان و مدیرانخُرد و کلان شهری و منطقه ای جهت بهبود شاخص ها نموده تا در راستای ایجاد محیط شهری سالم و پویا گا مهای موثرتری بردارند. چارچوب شناختی حاصل از این تحقیق م یتواند خطوط اصلی راهنمای ناظر بر تصمی مگیری بهینه برای ایجاد شهری سالم را فراهم نماید.
منشأ شهر سالم
عمل ارتقا سلامت در جمعیت شهری، با کنترل قرار گرفتن در معرض عوامل بیماری زا برای اولین بار در اواسط قرن نوزدهم رخ داد. در واقع نیاز به کنترل بیماری ها برای اولین بار از طریق تلاش های اصلاح طلبان بهداشتی قرن نوزدهم آشکار شد. این ایده نشانه های اولیه ای است که سلامت و برنامه ریزی شهری به طور مستقیم با هم در ارتباط هستند که به دلیل اثرات ناخوشایند صنعتی شدن و شهرنشینی ارائه شده است
در دهه 1970 شهرها اغلب در تضاد با معیارهای زیست محیطی حرکت نموده و در ایجاد و گسترش اجتماعات حاشیه نشین ، بی ثباتی اجتماعی و مشکلات بهداشتی نقش اساسی دارند و با کابوس گرمایش زمین نیز پیوند خورده اند. از این سالها مردم بتدریج متوجه نارسائی خدمات بهداشتی و وضعیت رفاهی در شهرها شده اند، که نتیجه آن تدوین استراتژی " بهداشت برای همه تا سال" 2000 از سوی سازمان بهداشت جهانی در سال 1979 بوده است
روند روزافزون شهرنشینی و به دنبال آن بروز پیامدهای زیست محیطی، اجتماعی و جمعیتی، واکنش های گسترده طرفداران زندگی سالم به دور از آلودگی با محوریت بهداشت و سلامت جامعه انسانی و محیط را در پی داشت . در این راستا در اواسط دهه1980 میلادی رویکرد شهر سالم به عنوان راهی برای دستیابی به شرایط مطلوب زندگی فردی و اجتماعی مطرح شد.
در 1985 ، در کنفرانسی که در تورنتو توسط تروور هانکوک برگزار شد، لئونارد دوهل در مورد عقیده طولانی خود مبنی بر اینکه که مسائل مربوط به سلامت تنها می تواند به طور موثر از طریق رویکرد جامع، گسترده و فراگیر مورد توجه قرار گیرد صحبت کرد
در اوایل سال 1986 دفتر منطقه ای سازمان بهداشت جهانی در اروپا پیشنهادی را جهت اجرای یک پروژه کوچک با هدف بهبود سطح بهداشت ارائه داد. این پروژه که تنها شش شهر را در بر می گرفت، پروژه شهرهای سالم نام گرفت و طی مراسمی در ماه مارس1986 در شهر لیسبون آغاز شد
در این سال اولین کنفرانس بین المللی پیرامون بهبود وضعیت بهداشت و سلامت در اوتاوای کانادا بیانه ای را صادر نمود که در آن شرایط و ملزومات بنیادین برای بهبود سلامت افراد را عواملی چون وجود ثبات اجتماعی، داشتن مسکن، آموزش، غذا، درآمد، اکوسیستم با ثبات، منابع پایدار، عدالت اجتماعی و برابری تشکیل می دادند و در ادامه پیش نویس منشور اتاوا با عنوان " قانون اساسی شهر سالم/جوامع سالم" را تهیه کردند -
درسال 1994 در دومین کنفرانس محیط و سلامت که در هلیسنکی برگزار شد، برای نخستین بار به اهمیت سلامت شهری و اولویت دادن آن به سایر امور پرداخته شد . در این کنفرانس بیان شد که بسیاری از امور مربوط به سلامت شهرها باید به مسئولین محلی واگذار شود. تا آن زمانتقریباً اکثر تصمیمات در دولت مرکزی اخذ می شد
ایده شهر سالم در کشورهای در حال توسعه بین سالهای 1999-1995 بیان شد. اقدامات اساسی در نظر گرفته شده توسط پروژه، افزایش آگاهی و بهبود محیط زیست بودند . - Harpham, Burton, 2001 : 57 - در ایران نیز اندیشه شهر سالم در » نخستین سمپوزیوم شهر سالم« که در آذرماه سال 1370در تهران برگزار شد، مطرح و مورد بررسی کارشناسان، صاحب نظران و مسئولان سازمانها و دستگاههای اجرایی کشور قرار گرفت. نتیجه بررسی کمیته های کارشناسی جمع بندی و در بیانیه پایانی سمپوزیوم در17 بند ارائه شد. تشکیل شورای عالی سالم سازی هوا، شورای عالی فضای سبز و شورای عالی حمل ونقل و ترافیک شهری از جمله پیشنهاداتی هستند که جهت ایجاد ساختار مناسب برای همکاریهای بین بخشی سازمانها در سطح ملی ارائه شدند
به طور کلی پروژه شهر سالم توسط سازمان بهداشت جهانی از زمان آغاز به کار تا دوره معاصر در چند فاز کلی تقسیم بندی شده که در هر یک متناسب با موارد مورد توجه در عرصه جهانی اهدافی تعریف شده است در جدول به طور اجمالی به این مراحل واهداف اشاره می گردد.
