بخشی از مقاله
چکیده
مناطق مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار می روند. سرنوشت و زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم کشور در طول خطوط مرزی ک شور حائز اهمیت فراوان ا ست.مقاله حا ضر از نوع تو صیفی B تحلیلی بوده که با هدف ارتقاء امنیت و کاهش پدیده قاچاق در بازارچه های مرزی انجام گرفته ا ست. عمده کار این پژوهش به روش ا سنادی و کتابخانه ای انجام گرفته است.
یافته های تحقیق حاکی از آن ا ست که: باید سطح افق را از یک چارچوب تک علیتی ،به یک دیگاه سی ستمی و همه جانبه گسترش داد. به همین دلیل پاسخ به نیازهای طبیعی و حقوق انسانی و اجتماعی مرزنشینان متکی به اصل عدالت اجتماعی-اقتصاد سرزمینی و پرهیز از اعمال تبعیض های ناروا است بی تردید در کاهش آسیب پذیری های این مناطق سهم به سزایی ایفا می نماید.
همچنین تغییر مدیریت بازارچه از نگارش امنیتی و سیا سی به اقت صادی و واگذاری بازارچه ها به مردم ب صورت هیأت مدیره راهگشا می باشد.
مقدمه:
اگر فرآیند توسعه فضایی مناطق مرزی را کوششی هوشمندانه جهت ارتقای سطح کیفی زندگی مردم ساکن مرز بدانیم باید ادغان داشت که نیاز کشوری همچون ایران به خاطر پراکندگی منابع آب و خاک و سکونتگاه های انبوه فرایند توسعه روستایی بسیار مشهود است. در دهه های اخیر در تحقیقات توسعه ای اعم از تحقیقات اقتصادی و اجتماعی و اکولوژیکی به مناطق مرزی و تاثیرات مرز توجه زیادی صورت گرفته ا ست به این ترتیب مرزها ی اکثر ک شورهای در حال تو سعه سطح قابل توجه ای از نیاز مردم مرزنشینان طریق مبادلات مرزی تامین می شود.
این مبادلات علی رغم غیر رسمی بودن ومحلی بودن آن دارای نقش پر اهمیتی در مبادلات میان کشور های همسایه بودهاست ازین رو برنامه ای کردن چنین مبادلات و جریان هایی در نوع خود به توسعه همکاری های متقابل اقتصادی ، گسترش بازارهای محلی ، ایجاد صلح و ثبات در مناطق مرزنشین و بالاخره بهبود امن یت در این م ناطق و بهبود زیر ساخت ها و خد مات مورد ن یاز منط قه را به همراه می آورد
مناطق مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار می روند.طبیعت منزوی و غیر حاصل خیز مناطق مرزی ،به خصوص در عرصه های کوهستانی و بیابانی ایران،پیوسته به دلیل فقدان رفاه و نبود انگیزه های لازم برای زندگی،زمینه ساز م شکلات سیا سی،اقت صادی و امنیتی برای دولت های وقت بوده ا ست.ناتوانی های بالقوه در تولید فقدان اشتغال،نازل بودن درآمد و عدم دسترسی به نیازهای اولیه،عمده ترین مشخصه اقتصادیBاختماعی این مناطق است که زمینه را برای معضلات و نابسامانی هایی چون مهاجرت،قاچاق کالا،شورش و ناامنی در این مناطق قراهم آورده است
خالی شدن مرزها از سکنه و مهاجرت مرزنشینان به شهرهای بزرگ براثر فقدان انگیزه های لازم برای زندگی در این مناطق در گذشته تقریبا روند رو به افزایشی داشته است که تاثیر آن در امنیت مرزها به وضوح قابل لمس بود
از آنجا که حفاظت از مرزهای هر ک شور از اهم م سئله حکومت ا ست،دولت های یک صد ساله اخیر حاکم بر کشورمان سیاست های متعددی را برای مرزنشینان اتخاذ نموده اند.این سیاست ها عمدتا به منظور کاهش بحران بیکاری،فقر،مفا سد گوناگون اجتماعی ایجاد اشتغال،کاهش قاچاق کالا،برقراری عدالت اجتماعی،کاهش انگیزه های مهاجرت و... بوده است.
توجه به امور اقتصادی مردم به نوعی در خدمت اهداف سیاسی بوده است،زیرا رفاه اقتصادی،مردم را ترغیب به ماندن در مرزها نموده و حفاظت از مناطق مرزی را برای حکومت تسهیل کرده است.همچنین مرزنشینان به هنگام بروز بحران های سیاسی،مثل جنگ،مدافعان اولیه و اصلی حدود و ثغور کشورندلذا مسائل مردمان مناطق مرزی نیز در کانون توجه آنها قرار میگیرد.
دیگر اینکه گستردگی طول مرزهای کشور و کوهستانی و صعب العبور بودن مرزها در اکثر نقاط،عملیات مرزبانی و کنترل مرزها را بدون مساعدت مرزنشینان مشکل کرده است که این خود یکی از عوامل گسترش قاچاق و دشواری های مبارزه با آن است.بنابراین، امروزه عدم کنترل و عملیات پنهان قاچاق کالا موجب شده است تا دولت ها در سالم سازی مناطق مرزنشین به شیوه های نوینی از همکاری های منطقه ای هدایت شود.
اینگونه همکاری ها در قالب بازارچه های مشترک مرزی ، از شناخته ترین روش های توسعه اقتصادی مناطق مرزنشین به شمار می رود که در نوع خود،تحولی بنیانی در تولید،اشتغال،تثبیت جمعیت مرزنشین،کاهش قاچاق،افزایش سطح درآمد و به تبع آن ، افزایش رفاه شکوفایی و توسعه صنایع دستی و محلی، کاهش حجم قاچاق کالا،اهداف امنیتی از جمله تامین امنیت اقتصادی،ایجاد امنیت سیاسی مرزهای زمینی ، ایجاد امنیت اجتماعی و نهایتا یک توسعه پایدار ناحیه ای از جمله اهداف این بازارچه ها بوده ،ایجاد می نماید
برای کند و کاو در این مساله با رویکرد جامعه شناختی-اقتصادی، بازارچه های مرزی را در مناطق مرزی مورد بررسی قرار دادیم.
ضرورت و اهمیت مسئله:
سرنوشت و زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم کشور در طول خطوط مرزی کشور حائز اهمیت فراوان است وضیعت نه چندان مطلوب کشاورزی و دامداری به عنوان دو شاخه مهم اقتصادی در مناطق مرزی و وجود بیکاری و روی آوردن به مشاغل کاذب از جمله قاچاق کالا از یک طرف و تخلیه این مناطق و خالی از سکنه شدن مرزها ک شور باعث ایجاد م شکلاتی برای منطقه و کشور گردیده است.مهاجرت ساکنان مرزی غالبا زمینه برای امنیت و صلح را از بین می برد فلذا حفظ ترکیب جمعیت مناطق مرزی از نظر حفظ امنیت و تمامیت ار ضی ک شور اهمیت دارد .بنابراین اگر زمینه ا شتغال منا سب در این نواحی برای جمعیت فعال فراهم نشود نمی توان مانع از کاهش قاچاق کالا شد
از سوی دیگر مرزنشینان بیش از سایر اق شار مردم در نقاط دیگر از نظر اقت صادی آ سیب پذیر می با شد که اگر به لحاظ م سائل اقت صادی مردم این مناطق دلگرم باشند ،تاثیرات مخرب سیاسی،امنیتی هدایت شده و به طور چشمگیری کاهش می یابد.
بنابراین به منظور اسکان جمعیت مرزنشین تثبیت مسائل امنیتی ،سیاسی، اجتماعی، اقتصادی،استان های مرز در نظر گرفتن نقشی برای مرزنشینان و توجه به فعالیت اقتصادی و رفاه مرزنشین ها امری ضروری است
در مناطق مرزی که به دلیل موقیعت جغرافیایی از مناطق محروم مح سوب شده ا ست فعالیت های تجاری و مبادلات مرزی باعث رونق اقت صادی این مناطق و به دنبال آن ایجاد ا شتغال و بهبود و ضیعت زندگی مردمان آن می گردد.
با توجه به فقر اقتصادی مردم این مناطق بازارچه های مرزی قابلیت آن را دارند که به مبادلات مرزی نظم لازم را بدهند و به طور هر چه بهتر از آسیب پذیری های امنیتی و قاچاق کلا در این مناطق جلوگیری کند. بنابر مسائل فوق لزوم شناسایی مسائل و مشکلات همچنین پتانسیل های توسعه این مناطق به خصوص قاچاق کالا و کاهش آن به طریق مختلف بارز نمایان می شود.همچنین فرض بر این است ایجاد بازارچه ها عاملی در جهت کاهش حجم اقتصاد غیر رسمی تلقی می گردد لذا اقدام ساسی دولت در جهت زودودن فقر و تامین امنیت و جلوگیری از تنش و بی ثباتی سیاسی در قالب ایجاد بازارچه های مرزی و میزان موفقیت آن امری مهم تلقی می گردد.
تعاریف و مفاهیم: بازارچه مرزی:
باتوجه به تعریفی که از واژه بازار مطرح شد مفهوم بازارچه را می توان اینگونه بیان نمود: - بازارچه در مقیا سی خرد و کوچک و دارای شرایط و قوانین خاصی است که آن را از مفهوم بازار متمایز میکند . مسلما این قوانین و خصوصیات بسته به شرایط پیرامونی که هر بازارچه در آن واقع می شود متفاوت است
همچنین در جای دیگر وزارت کشور بازارچه را اینگونه تعریف می کند : بازارچه مرزی محوطه ای است محصور واقع در نقاط صفر مرزی و در جوار گمرکات ، مجاز به انجام تشریفات ترخیص کالا ،یا مکان هایی که طبق تفاهم نامه ها ی منعقد شده بین جمهوری اسلامی ایران و کشور های همجوار تعیین می شود که اهالی دو طرف مرز می توتنند تولیدات و محصولات محلی خود را با رعایت مقررات صادرات و واردات جهت داد و ستد در این بازارچه ها عرضه نمایند
قاچاق:
کلمه قاچاق یک کلمه ترکی و به معنی گریزاندن است. قاچاق پدیده مذمومی است که مرزهای اقتصاد و تولید کشور را تخریب می کند و مانع از بهره گیری منا سب از توانمندی ها و ا ستعدادهای بالفعل و بالقوه اقت صادی می شود.پدیده قاچاق کالا و یا تجارت زیرزمین،به نقل و انتقال کالا بدون پرداخت عوارض گمرکی و سود بازرگانی گفته می شود.این پدیده یکی از دغدغه هایی است که کشور های در حال توسعه با آن درگیر است. در کشور ما نیز این امر واقعی ترکتمان ناپذیر است که به دلایل مختلف اقتصادی،اجتماعی و سیاسی آثار نامطلوب و زیان باری را بر نظام اقتصادی کشور وارد می سازد.
در این میان نواحی مرزی به دلیل شرایط جغرافیایی خاصی که دور از مرکز کشور واقع گردیده همچنین به دلایل شرایط طبیعی و ماهیت توسعه نیافته اقتصادی قادر به عرضه پتانسیل های کافی برای اشتغال نیستند و در زمره مناطق مرزی به شمار می روند. ساکنان مرزنشین اغلب افرادی هستند که زمینه های مساعد برای اشتغال پیدا نکرده اند و مردم هم مجبور خواهند بود برای گذراندن زندگی و تامین معیشیت خانواده به کارهای کاذب بپردازند.تبعیض و نابرابری در بهره مندی از فرصت های اشتغال و درآمد مهمترین عاملی است که بیشتر استان های مرزنشین گرفتار آن اند.که پیامد هایی چون فقر،مهاجرت،قاچاق،را در پی دارد در این میان بی توجهی مرکز ن سبت به پیرامون دامنه این م سائل را گ سترده کرده ا ست. مناطق مرزن شین دارای فرصت های زیادی برای انجام عملیات زیرزمینی قاچاق می باشند.
پدیده قاچاق از سه جهت امنیت اجتماعی در این مناطق را به هم ریخنه است:
- 1بعضی افرادی که به این کار مشغول اند به علت درگیری با نیروهای انتظامی در حال فرار با کالای قاچاق کشته می شوند.
- 2وارد کردن بع ضی از کالاها از جمله مواد مخدر و م شروبات الکی،و سائل ویدئویی،باعث می شود ب سیاری از افراد ساکن از جمله نوجوانان،جوانان،جوان،میان سال به آسانی به این کالا دسترسی داشته باشند و در معرض آسیب قرارگیرند.
- 3وارد کردن قاچاق کالا بدون کنترل و نظم گمرکی به اقتصاد استان های مرزی و کشور لطمه و آسیب فراوانی می زنند.
