بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار دارای رویکردی جامع، طبیعتگرا و انسان مدار و در بردارنده مفاهیم ارزشمندی در زمینه حفظ، ارتقا و بهبود سلامت انسانها و نظامهای اکولوژیکی در بلندمدت و تأمین نیازهای بشری، بدون از بین بردن توانایی نسل آیندهاست و رسیدن به پویایی اقتصادی، محیط زیست قابل زندگی و برابری اجتماعی از ابعاد مهم آن به شمار میآید. با توجه به رشد روز افزون شهرنشینی که ساختار اکولوژیکی شهرها را دستخوش تغییرات وسیعی نموده است، نیاز به ایجاد و توسعه ی فضاهای سبز شهری و ایجاد محدوده های پیاده عاملی در جهت توسعه پایدار شهری محسوب می گردند.
در عصر حاضر با توجه به مطرح شدن مفهوم توسعه پایدار، تشویق به پیاده روی به عنوان یکی از پایدارترین روش های حمل و نقل مورد توجه قرار گرفته که می تواند از جنبه های مختلف کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، زیست محیطی، اقتصادی و سیاسی سبب توسعه پایدار شهرها گردد. همچنین اهمیت فضاهای سبز شهری تا بدان حد است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع به حساب می آید. مقاله حاضر بر اساس روش توصیفی_تحلیلی تهیه شده است و هدف آن بررسی اهمیت و نقش فضای سبز و محورهای پیاده در شهرها در جهت نیل به معیارهای توسعه پایدار شهری می باشد.
مقدمه
فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند و در آنها میان شهروندان تعاملات اجتماعی برقرار می گردد . امروزه کمیت و کیفیت فضاهای شهری به یکی از مهمترین سنجه های توسعه یافتگی و قابلیت زندگی در شهرها بدل گردیده است که حضور خودرو در فضاهای شهری سبب کاهش چشمگیر کیفیت آنها می گردد.
فضای سبز بخشی ازگستره فیزیکی شهر است که می تواند عملکردهای معینی داشته باشد. فضای سبز در برخی مواقع نقش تزئینی - زیباسازی سیمای شهری - وگاهی نقش تفریحی - تفرجگاهی - را به خود پذیرفته است، ولی با توسعه روز افزون مناطق شهری در دهه های اخیر و پیشی گرفتن شهرنشینی بر شهرسازی که با معضلات عدیده ای مانند افزایش بی رویه جمعیت، توسعه غیر هدفمند کالبدی شهرها و افزایش آلودگی های زیست محیطی همراه بوده، این فضاهای سبز شهری نقش مهمی در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا پیدا کرده اند.
امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست . پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی های معضلات زیست محیطی آنها موجودیت فضای سبز و گسترش آن برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده اند.
امروزه محدوده های پیاده هم از آن رو که حرکت سواره را به عنوان اصلی ترین مانع ایجاد مقیاس انسانی در شهرها محدود می کنند و هم به دلیل تنوع فعالیت ها و دیگر مزایای آن، به عنوان یکی از مهمترین فضاهای شهری و عرصه های عمومی مطرح گردیده و روز به روز در حال گسترش هستند .پهنه های پیاده در حقیقت به نوعی احیاگر فرهنگ زندگی در شهرهای پیش از انقلاب صنعتی در دون ساختار شهرهای امروزین هستند.
در دو سه دهه اخیر، در نتیجه اوج گیری و حاد شدن مشکلات شهری مانند آلودگی محیط، دشواری رفت و آمد، ناامنی راه ها، انحطاط مراکز تاریخی شهرها، افت کیفیت فضاهای شهری، افول ارزش های بصری و به طور کلی افول کیفیت پایداری در تمامی ابعاد آن ، واکنش گسترده ای علیه سلطه حرکت موتوری و کاهش تحرکات پیاده در جهان به وجود آمده و ساماندهی و توسعه فضاهای پیاده به یکی از محورهای برنامه ریزی و طراحی شهری پایدار بدل شده است .
گسترش فضاهای پیاده تغییرات نوینی در کیفیت زندگی شهری و رفتار اجتماعی و فرهنگ مردم به وجود آورده است و با تاثیر گذاری بر کلیه ابعاد پایداری - اکولوژیکی ، فرهنگی - اجتماعی ، مکانی ، اقتصادی و .... - نقش مؤثری در توسعه ی پایدار شهری بر عهده دارد .بر همین اساس شناخت مفهوم پیاده راه پایدار و ویژگی های آن برای طراحی فضاهای عمومی موفق ضروری می باشد
مفهوم توسعه پایدار و اهداف اصلی آن
سابقه توجه به مفهوم پایداری در جهان به معنای امروزی آن به حدود سه دهه قبل و اواخر دهه 1970 باز می گردد. اولین استناد به واژه پایداری در سال 1972 به طور خاص در کتاب محدودیت های رشد صورت گرفته است .با گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه تحت عنوان آینده مشترک ما در سال 1987 دامنه ادبیات این واژه گسترده شد .سرانجام در کنفرانس منشور زمین سازمان ملل متحد در سال 1992 در ریودو ژانیرو برزیل موضوع توسعه پایدار در سراسر دنیا فراگیر گردید .
از آن زمان به بعد، روز به روز بر اهمیت این موضوع افزوده گردیده و بر لزوم هماهنگی هر گونه برنامه توسعه با آن بیش از پیش تاکید می گردد .برای اصطلاح توسعه پایدار تعاریف متعددی ارائه شده است .یکی از کامل ترین و قابل استناد ترین آنها توسط سازمان ملل متحد و در سال 1987 اینچنین بیان گردیده است " : توسعه هایی که نیازهای کنونی را تامین کند بدون آنکه مخاطره ای برای توانایی نسل های آینده جهت تامین نیازهایشان ایجاد کند، را توسعه پایدار گویند" .علاوه بر این، برخی دیگر از مهمترین تعاریف مرتبط عبارتند از:
توسعه پایدار شامل پیگیری همزمان شکوفایی اقتصادی، کیفیت محیطی و عدالت اجتماعی است .جوامع جویای پایداری نیاز به پیگیری دائم تغیرات ارزش های انسانی و اجتماعی در طول زمان اند .مفاهیم نوینی چون مصرف گرایی مسوولانه، حقوق محیطی و عدالت بین نسلی نیاز به پیگیری دارند.
پایداری را می توان به عنوان مسئولیت انسان برای ادامه زندگی با کیفیت و ماندگار برای نسل های حال و آینده تعریف نمود. به کلامی دیگر، مردم با آسایش در دنیا و محیطی پاک و سالم و دوست داشتنی زندگی کنند. با توجه به توضیحات فوق مشخص می گردد که مفهوم " توسعه پایدار " نه یک بعدی بلکه جامع و چند بعدی بوده و به زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز همانند جنبه های محیطی و کالبدی توجه ویژه دارد .به طور کلی" توسعه پایدار " را به صورت ساده می توان توسعه ای دانست که محیط زیست و سرمایه طبیعی موجود را از بین نبرده و کیفیت زندگی انسان ها را در آینده کاهش ندهد.
دستور کار 21 که به عنوان سندی مهم در توسعه پایدار به شمار می رود در سال 1992 در اجلاس عمومی سازمان ملل موردتصویب قرار گرفت " .دستور کار 21 ، یک طرح اجرایی توسعه پایدار برای قرن 21 و نتیجه کنفرانس بین المللی درباره محیط زیست و توسعه در ریودوژانیرو می باشد .این بیانیه از تمامی حکومت های محلی درخواست نمود که اصول توسعه پایدار را در سیاست گذاری، برنامه ریزی و تصمیم گیری به کار گرفته و یک فرایند تهییه دستور کار 21 محلی ، را معرفی نمایند .در دستور کار 21 با عنایت به این مهم که طبیعت جامع و یکپارچه زمین خانه ما است، مفاهیمی همچون آینده نگری، مشارکت عمومی و عدالت مطرح گردید .
مهمترین اهداف اصلی ذکر شده برای توسعه پایدار بطور خلاصه عبارتند از:
-تامین نیازهای اساسی انسان هم امروز هم فردا
-ارتقاء سطح زندگی و بهبود آن برای همه
-حفظ و اداره سامانه های زیستی برای داشتن آینده ای امن تر -توجه به زیستگاه های موجودات
- امین ابزار و امکانات فکری و فناوری
با توجه به مطالب مطرح شده به نظر می رسد که ماهیت و محتوای اصلی این مبحث چیزی چز بازگشت به کیفیت زندگی اصیل انسانی و محیط طبیعی که به ویژه پیش از انقلاب صنعتی و سیطره ماشین بر فضاهای کالبدی شهرها جاری بود، نیست
توسعه پایدار شهری
به رغم اینکه از ابتدای طرح توسعه، منابع طبیعی نقش اساسی در شکل گیری آن داشت، اما تا دهه های اخیر از توجه جدی به آن غفلت شده بود .برای همین از اوایل دهه 1970 ، دررویکردهای علمی به توسعه تجدید نظر اساسی پدیدآمد. و نظرها به سمت جلوگیری از آلودگی و تخریب منابع و محیط زیست جلب، و بر لزوم شکل گیری انقلاب عظیم زیست محیطی تاکید شد.
پیش مقدمه توسعه پایدار یعنی توسعه زیست بوم، دراوایل سال 1970 توسط اتحادیه حفاظت جهانی، برنامه محیطی سازمان ملل و برخی دیگر مطرح گردید .واژه توسعه پایدار را اولین بار بطور رسمی برانتلند درسال 1970 در گزارش"آینده مشترک ما "مطرح کرده است .این واژه در مفهوم گسترده آن به معنی اداره و بهره برداری صحیح و کارآمد از منابع پایه، طبیعی، مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب است که با به کارگیری امکانات فنی و ساختار تشکیلات مناسب، برای رفع نیاز نسل امروز و آینده، به طور مستمر و رضایت بخش امکان پذیر می شود
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه درگزارش خود - آینده مشترک ما - توسعه پایدار را اینگونه تعریف می کند: توسعه ای که نیازهای زمان حال رابرآورده می کند بدون آنکه ازتوانایی نسلهای آینده برای ارضای نیازهایشان مایه بگذارد. اصطلاح توسعه به ارتقای سطح و کیفیت زندگی افراد و بهبود رفاه جامعه معطوف است و پایداری آن به استمرار این فرایند در طول نسل های بشر اشاره دارد مفهوم پایداری توسعه شامل چندین مفهوم است؛
پایداری اکوسیستم محیط زیست، پایداری منابع طبیعی، پایداری توسعه اقتصادی و پایداری رفاه و توسعه انسانی .بدین ترتیب توسعه پایدارکلیه جنبه ها و ابعاد زندگی بشر را دربر می گیرد .بنابراین توسعه پایدار یعنی ایجاد فضای اقتصادی، ] فرهنگی [ اجتماعی و سیاسی که تضمین کننده کیفیت مطلوب زیستی باشد و بتواند مسائل یاد شده را به صورت پایدار و ماندگار حفظ کند.
به دنبال مطرح شدن دیدگاه توسعه پایدار و توجه بیشتر صاحبنظران، این الگو وارد مقوله برنامه ریزی شهری و شهرسازی شد .نظریه توسعه پایدار شهری رهاورد گفتگوهای طرفداران محیط زیست درباره مسائل زیست محیطی بویژه محیط زیست شهری است، که به دنبال نظریه توسعه پایدار برای پشتیبانی از منابع طبیعی ارائه شد. توسعه پایدار شهری یعنی شرایطی که شهرنشینان امروز و شهروندان فردا بتوانند در آن در کمال آرامش و امنیت زندگی کنند
