بخشی از مقاله
چکیده:
آشوب ها و اغتشاشات شهری، اغلب در ذیل بحث رفتارهای جمعی اعتراض آمیز مورد بحث قرار می گیرند. منظور از این گونه رفتارها، اعمال واکنشهایی است که از سوی گروهی از شهروندان رخ میدهد و نظم و امنیت عمومی را دستخوش اختلال می کند. کنش های اعتراض آمیز یا رفتارهای آشوب طلبانه و طغیانگرانه را به انواع مختلفی تقسیم می کنند. بسیاری از محققان 1 و مؤلفان بر این باورند که مهم ترین عامل موثر در پدیدآیی، استمرار و تشدید این گونه کنشها، عملیّات روانی است.
منظور آنان از عملیّات روانی، مجموعه فنون و اقداماتی است که بر انگیزه ها، سلایق و روحیه مخاطبان تاثیر می گذارد و آنان را برای انجام و تشدید کنش های آشوبگرانه، تهییج و تحریک میکند. در واقع درک منطق روانی حاکم بر بحران ها، هم درک وسازوکار بهرهگیری از عملیّات روانی در پدید آیی و تشدید آنها توسط رهبران - لیدرها - هدایتگر بحران راتسهیل می کند و هم به نهادهای متولی بحران کمک می کند تا با بهره گیر از راهبردها و فنون عملیّات روانی با هزینه کمتر و به صورت کارآمدتر بحران را مهار کنند.
مقدمه:
یکی از ویژگیهای جوامع مدرن، وقوع مستمر بحرانهای امنیتی1، به ویژه در زندگی شهری است - مونتگمری. - 2002 2 در زبان روانشناسی اجتماعی بحرانهای امنیتی شامل دامنه وسیعی از کنشها و رفتارهای جمعی3 است که هدف همه آنها به چالش کشیدن نظم مستقر، ایجاد اختلال در فرایند زندگی عادی4 و ایجاد احساس نا امنی در گروههایی از شهروندان است - سنا5 . - 1992 آنچه مسلم است عملیات روانی سابقه ای به قدمت تاریخ انسانها دارد.
چرا که انسانها برای تحت تاثیر قرار دادن طرف مقابل به شیوه ها و ترفندهایی متوسل می شده اند و این فعالیت از ارتباط چهره به چهره گرفته تا اجتماعات بزرگتر و همینطور در زمانهای خاص همچون جنگها و بحران ها، فتنه ها و نزاع های داخلی اتفاق می افتاده است. محققان زیادی در پی یافتن قدیمی ترین نمونه های استفاده از جنگ روانی بوده اندکه در این میان پل لاین بارگر - line barger paul - سابقه استفاده از جنگ روانی را به جنگ کیدئون ها با مادها نسبت میدهد. در این جنگ کیدئون برخلاف رسوم نظامی زمان خود که هر دسته صد نفره یک مشعل داشتند، به هریک از سپاهیان مشعلی داد و این توهم در ذهن دشمن ایجاد شد که تعداد افراد مقابل، صد برابر میزان واقعی است.
در نتیجه توانست بدون هیچ درگیری به پیروزی دست یابد. در تاریخ اسلام روشن کردن آتش توسط سپاهیان اسلام در فتح مکه و ایجاد رعب در مکیّان از این طریق، نقش مهمی در شکستن مقاومت آنها داشت و حیله قرآن بر سر نیزه کردن عمروعاص و شکست دادن سپاه حضرت علی که در حال پیروزی بود، نمونه های برجسته - البته با ارزش های متفاوت - از جنگهای روانی است که به اقتضای فرصت و براساس ذوق و نبوغ طراحان آن به اجرا در آمده اند. با این مقدمه درخصوص تاریخچه، نقش و اهمیت عملیات روانی، این مقاله 2 سعی دارد دو سوال عمده زیر را در ادامه مورد بررسی قرار دهد. به عبارت دیگر محور اصلی و چار چوب کلی مقاله حول پاسخ به دو سوال زیر خواهد بود:
- نقش و فنون عملیات روانی در ایجاد آشوبهای شهری چیست؟
- بکارگیری و استفاده از فنون عملیات روانی در کنترل آشوبهای شهری تا چه اندازه مهم خواهد بود؟
تعریف عملیات روانی
عملیات روانی مجموعه اقدامات تبلیغی - روانی است که یک کشور یا گروهی برای اثرگذاری و نفوذ بر عقاید و رفتار دولتها و شهروندان در جهت مطلوب خود، به پشتیبانی زمینهها و ابزارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی اجرا میکنند. - سبیلان اردستانی 1383 ص. - 29 تفاوت این تعریف با دیگر تعاریف در کتب و مقالات، در نظر گرفتن زمینهها و ابزارهای اقتصادی، نظامی، سیاسی دیپلماتیک، فرهنگی و ارتباطی است. در صورتی که تعاریف دیگر بیشتر به ابزارهای تبلیغی روانی تأکید دارد.
به مفهوم دیگر در موضوعات سیاست خارجی و روابط بینالملل چهار ابزار 1 نظامی 2 دیپلماتیک 3 اقتصادی و 4 تبلیغی - ارتباطی وجود دارند که در تفکری سیستمی، ترکیبی از این چهار عنصر باعث موفقیت میشوند و کمتر اتفاق میافتاد که یک عنصر مانند تبلیغات بتواند کارساز باشد. عملیات روانی از این اصل مستثنی نیست و میتواند به پشتوانه فشارهای اقتصادی، سیاسی و نظامی به موفقیت دست یابد.
لذا برای ایجاد شورش در کشورهای دیگر، در مرحله اول باید با فشارهای عملی مذکور، کشور هدف را دچار نابسامانی کرد تا شهروندان نسبت به حاکمیت موجود ناراضی گردند و سپس در مرحله دوم با استفاده از شیوههای عملیات روانی، آشوبهایی را علیه حاکمیت تدارک دید. اگر جامعهای فاقد مشکل و معضل باشد و هیچ نارضایتی در بین شهروندان وجود نداشته باشد - حتی موردی - ، دیگر عملیات آشوبگری معنا نخواهد داشت.
.اهداف و ابزارهای عملیات روانی
بر اساس تعریف به عمل آمده، هدف از عملیات روانی تغییر رفتار و نگرش مخاطب در جهت مطلوب است. این مطلوبیت با توجه به شرایط طرفین به سه دسته تقسیم میشود الف - دو گروه در یک کشور؛ عملیات روانی بین دو گروه بیشتر برای کسب قدرت است اما با توجه به تخریبی بودن عملیات روانی در نهایت شهروندان آن کشور متضرر خواهند شد و کشور آسیب خواهد دید.
ب - دو کشور غیرمتخاصم؛ در این حالت هدف کسب امتیازهای اقتصادی و سیاسی است و هر کشور در جهت منافع ملی خود سعی بر امتیازگیری بیشتری دارد. ج - دو کشور متخاصم؛ در حالت سوم مطلوبیت تغییر رژیم و یا تغییرات اساسی در کشور آماج است که با توجه به عنوان شورشگری تنها مطلوبیت سوم یعنی تغییر رفتار و نگرش بین دو کشور متخاصم در نمودار ذیل آورده میشود.
