بخشی از مقاله
چکیده :
راهبردهای گذشته در زمینه توسعه نواحی، نتوانسته اند در حل مسائل و معضلات موجود در زمینه هایی چون فقر، اشتغال، بهداشت، امنیت غذایی، پایداری محیط زیست و نظایر اینها به گونه ای موفقیت آمیز عمل کنند. یکی از راهبردهایی که اخیرا در بیشتر کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه گردشگری در نواحی محروم و دارای پتانسیل است
از این رو پژوهش حاضر به شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدهای موجود با استفاده از مدل SWOT، و ارائه استراتژی های مناسب در زمینه توسعه گردشگری در شهر ماکلوان فومن می باشد. این پژوهش از نظر روش توصیفی – تحلیلی و از نظر هدف، کاربردی است. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است.
جامعهی آماری تحقیق، 680 خانوار میباشند که از بین آنان 50 نفر از سرپرستان خانوار که در زمینه جذب توریست فعالیت داشتند با نظر دهیار و شورای اسلامی به عنوان نمونه انتخاب شدند. تجزیه و تحلیلهای انجام شده نشان میدهد با وجود نقاط قوت، آستانه آسیبپذیری این محدوده به دلیل عدم توجه به حفظ محیط زیست، تخریب بافتهای قدیمی و چشم اندازها و ... بسیار بالا است و نیازمند بازنگری و ارائه سیاستهای مناسب جهت رفع ضعفها و استفاده از مزیتهای نسبی موجود میباشد.
مقدمه
کنفرانس جهانی گردشگری روستایی - Rural Tourism Conference, 2006 - گردشگری روستایی را شامل انواع گدشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند، که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی - کار در مزرعه و کشاورزی - فراهم می آورد. علاوه بر این باید پذیرفت که ویژگی متمایزی مانند فعالیت ها و موقعیت روستایی، گردشگری روستایی را از دیگر اشکال گردشگری جدا می کند
علاوه بر این - اپرمن، - 38 :1996 نیز گردشگری روستایی را در ارتباط تنگاتنگ با گردشگری مزرعه و نهادینه کردن ارزش کشاورزی در جامعه روستایی می داند، که مناطق پارک های ملی و وحش حفاظت شده را شامل نمی شود. بنا به تعریف، گردشگری روستایی شامل کلیه فعالیت های توسعه گردشگری در بسترهای روستایی است که شامل روستاهای تعطیلاتی - روستاهای برفی، ساحلی، کوهستانی، جلگه ای، دشتی، کویری، روستاهای ییلاقی حاشیه شهری و غیره - ، روستاهای تحقیقاتی، روستاهای گذرگاهی و بین راهی، روستاهای قدیمی با ابنیه تاریخی و معماری خاص و غیره می باشد. این فعالیت ها با تفکر کمک به توسعه و ارتقاء محیطی و بالا بردن توانایی های روستاییان ایجاد گردیده است
جدول - 1 - گونه های مختلف گردشگری روستایی را ارائه می دهد. با توجه به جنبه های متنوع گردشگری روستایی، کشورهایی که از جاذبیت گردشگری روستایی برخوردارند سعی در تقویت بهره گیری از آن دارند و کشور ایران نیز در این زمره قرار دارد. اقوام و فرهنگ های مختلف در قسمت های مختلف از سوی دیگر، دارای جاذبه های متعدد گردشگری روستایی می باشد - تقدیسی و دانشور، . - 185 :1386 شهر ماکلوان هم در شمال ایران از این امر مستثنی نیست.
جدول - 1 - گونه شناسی گردشگری روستایی
با توجه به اینکه در دهه های اخیر مهاجرت به شهرها از روستاها بیشتر شده است لذا توسعه گردشگری در روستاها می تواند با افزایش درآمد روستاییان زمینه مساعدی برای کاهش مهاجرت به شهرها ایجاد کند. گردشگرذی در روستاها می تواند علاوه بر ایجاد اشتغال و افزایش درآمد، سبب افزایش خدمات و امکانات روستایی، - حفظ محیط زیست - تسهیلات و زیرساخت های مورد نیاز نواحی روستایی و زمینه ساز توسعه پایدار روستایی و عدالت اجتماعی در این دهستان شود.
این پژوهش سعی دارد ضمن معرفی جاذبه های گردشگری روستایی، با استفاده از مدل SWOT موانع و چالش های گردشگری روستایی در دهستان ماکلوان را مشخص نموده و پیشنهادها و استراتژی های مناسب را در زمینه توسعه گردشگری روستایی در این دهستان ارائه کند. در این راستا سوالات زیر مطرح می شوند:
نقاط قوت و ضعف جاذبه های گردشگری روستایی در شهر ماکلوان در چه زمینه هایی است و مهم ترین آنها به ترتیب اولویت کدامند؟
با توجه به مدل SWOT راهبردهای اساسی جهت مرتفع نمودن مشکلات و نقاط ضعف گردشگری کدام است؟
پیشینه تحقیق
در سطح جهان بدلیل اهمیت جنبه های مختلف گردشگری مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته است که گردشگری روستایی از این امر مستثنی نیست. برای مثال، در مطالعات رایا – ولا - 2009 - و شارپلی - 2005 - به ارائه مدل های در زمینه اصول مدیریت، توسعه پایدار و چالش های پیش روی گردشگری روستایی پرداخته شده است. برخی مطالعات هم به صورت موردی به بررسی ویژگی ها و توان گردشگری روستایی در نواحی مختلف دنیا اقدام کرده اند.
برای مثال پرال - 2002 - در مورد گردشگری روستایی اسپانیا، تامپسون - 2004 - در مورد گردشگری روستایی ژاپن - توکیو - ، کوسک - 1998 - در مورد نواحی روستایی و گردشگری روستایی اسلوانیا - بعد از جدا شده از یوگسلاوی - و نپال - 2008 - در مورد منطقه Annapurana نپال، چاکرورتی و همکاران - 2008 - در مورد کشور هند، نجفی کانی - 2009 - در مورد سواحل دریای خزر و غیره انجام شده است.
در کشور ایران نیز به دلیل تنوع جاذبه های گردشگری روستایی و نقش آن در توسعه اقتصادی روستاها، مطالعات با ارزشی انجام شده است. برای مثال، رضوانی - 1382 - در تحقیقی با عنوان تحلیل روند ایجاد و گسترش خانه های دوم در نواحی روستایی شمال تهران به این نتیجه رسیده است که گسترش این پدیده در نواحی روستایی عمدتا به صورت خودجوش و فاقد نظارت و کنترل برنامه ریزی شده بود که با توجه به پیامدهای عمیق این پدیده بر نواحی روستایی و کوهستانی و نهایتا بر شهر تهران، لازم است با شناخت این پیامدها به تهیه و اجرای طرح های راهبردی برای کنترل و هدایت هدفمند خانه های دوم اقدام کرد.
افتخاری و مهدوی - 1385 - راهکارهای توسعه گردشگری روستایی دهستان لواسان کوچک را با استفاده از مدل SWOT بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که آستانه آسیب پذیری نقاط روستایی به علت گردشگر بودن بسیار بالاست و نیازمند بازنگری و ارائه سیاست های مناسب در جهت رفع محدودیت ها و استفاده از مزیت های نسبی موجود می باشد.
همچنین رجبی - 1386 - توان های محیطی گردشگری روستایی فرومد شاهرود را بررسی و تحلیل کرده است و به این نتیجه رسیده است که روستای فرومد شاهرود به علت قرار گرفتن در مسیر تهران مشهد با داشتن جاذبه های طبیعی گردشگران زیادی را به خود جذب کند. نوحه گر و همکاران 1387 - - هم با ارزیابی اکوتوریسم در مناطق روستایی شهرستان آمل با استفاده از مدل SWOT پرداختند. ایاسه - 1388 - هم در مطالعه ای پتانسیل های ژئوتوریستی استان آذربایجان شرقی را امتیازدهی کرده و نقش آنرا در توسعه پایدار منطقه بررسی کرده است.
مواد و روش ها
از نظر روش، تحقیق حاضر توصیفی – تحلیلی بوده و از نظر هدف کاربردی است. برای تبیین نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهای گردشگری از پرسشنامه محقق ساخته و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل SWOT استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق 680 خانوارمی باشد که با نظر دهیار و شورای اسلامی 50 نفر از سرپرستان خانوارکه در زمینه جذب توریست فعالیت داشتند به عنوان نمونه انتخاب شدند.
مدل SWOT
در این روش بکارگیری یک استراتژی مناسب، قوت ها و فرصت ها را به حداکثر و ضعف ها و تهدیدها را به حداقل می رساند. بنابراین برای دستیابی به راهبردهای مناسب برای توسعه گردشگری، نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدها در قالب یک ماتریس و در چها حالت کلی SO، WO، ST، WT پیوند داده می شود و گزینه های استراتژی مناسب از میان آنها انتخاب می شود. استراتژی های SO، برتری رقابتی را نشان می دهند و به عنوان استراتژی های تهاجمی نام گذاری می شود. در این سیاست ها راهکارهای پیشنهادی در جهت استفاده مطلوب از نقاط قوت و بهره برداری از فرصت های پیش رو مورد نظر است.
استراتژی WO، به عنوان استراتژی بازنگری است در این قسمت پیشنهادها و راهکارهای اجرایی در جهت رفع نقاط ضعف و بهره برداری بهینه از فرصت ها بویژه از طریق تخصیص مجدد منابع مورد توجه است.
استراتژی ST، به عنوان استراتژی تنوع مورد استفاده قرار گرفته است. این استراتژی بر آن است تا با شناسایی مهم ترین نقاط قوت درون سازمان، به مقابله با تهدیدهای برون سازمانی که محیط طبیعی ناحیه مورد مطالعه با آن مواجه است بپردازد. لذا تامین نیازهای لازم در جهت مقابله با تهدیدات فرا روی ناحیه، مهم ترین بخش پیشنهادها را به خود اختصاص می دهد.
استراتژی WT، به عنوان استراتژی تدافعی بر آن است تا با راهکارهای اجرایی ضمن به حداقل رساندن نقاط ضعف فرا روی محیط طبیعی محدوده مورد مطالعه از تهدیدهای برون سازمانی نیز اجتناب نماید - ایاسه، . - 34 :1388 جدول 2 ماتریس SWOT و نحوه تعیین استراتژی را نشان می دهد.
جدول 1: ماتریس SWOT و نحوه تعیین استراتژیها
تعیین استراتژیهای کوتاه مدت و بلندمدت
مأخذ: رکنالدینافتخاری و مهدوی، 1384، ص. 63 برای تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهای جاذبه های گردشگری روستایی در دهستان ماکلوان، سوالاتی طراحی گردید و بین نمونه ها توزیع شد. در این مدل برای بدست آوردن نتایج نهایی از روش وزن دهی استفاده شده است. وزن ها برای هر یک از مولفه ها از 1 تا 5 متغیر بوده است. به این ترتیب که پاسخ خیلی زیاد امتیاز 5، زیاد 4، متوسط 3، کم 2 و خیلی کم 1 می باشد. در مرحله بعد با توجه به امتیازات بدست آمده، به رتبه بندی هر یک از مولفه ها پرداخته شد. سپس جمع امتیازات وزنی تمامی عوامل در یک ستون با هم جمع شد که بر اساس آن امتیاز کل آن سیستم محاسبه میگردد.
