بخشی از مقاله
چکیده
فرا تحلیل شیوه جدید مطالعه، بررسی و بازنگری در مطالعات و تحقیقات پیشین به منظور تحلیل ثانویه داده ها و نیز کشف نقاط قوت و ضعف آنها با هدف ارتقای سطح کمی و کیفی مطالعات انجام گرفته است. به طوری که تحقیقات آتی بتواند ضمن پوشاندن نقاط ضعف مطالعات پیشین راهکارهای مؤثری در راستای اهداف تحقیقات ارائه نماید.
بر این اساس هدف مقاله حاضر شناخت رویه های نظری بکاررفته و به تبع رویکردها، برخوردها و ارایه استراتژی ها در ادبیات و پژوهش های فقر شهری در ایران است. از روش تحلیل محتوای اسناد و مدارک کتابخانه ای و الکترونیکی برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. در حدود 50 اثر مرتبط به فقر شناسایی شده، که20 اثر به عنوان نمونه انتخاب شدند.
نتایج نشان می دهد که در محتوی نظری مطالعات فقر شهری در ایران در چهار گروه قابل دسته بندی هستند. تعدیل های ساختاری در سطح کلان اقتصاد، عاملیت فرد، فقرمسکن، انزوا و بیقدرتی خانوارها، ضعف مشارکت، تقدیرگرایی و تمایل به اقتدار، توزیع نامناسب ثروت و عدم مقتدرسازی به عنوان مهمترین عوامل موثر بر شکلگیری و گسترش فقر در اجتماعات محلی شهری در ایران مطرح شده است.
باید خاطر نشان کرد در مطالعات فقر شهری در کشورمان بیشتر رویکرد کمی مد نظر بوده است و در سوی دیگر پژوهشی های کمتری به رویکرد مشارکتی، اجتماع محور، تکاملی و دورن زا در مقابله با فقر شهری پرداخته اند. همچنین کمتر به نظرات فریدمن و محمد یونس در خصوص کسب و کار اجتماعی و بازنگری در مفهوم فقر اشاره شده است.
مقدمه
شهرهای قرن بیست و یکمبدونِ تردید با چالش های بزرگی مواجه خواهند بود که یکی از مهمترین آنها تمرکز فقر در آنهاست. هر چند فقر روستایی عمیق تر از فقر شهری است و شهرها از توانهای بالایی در سکونت و برخورداری و دسترسی مردم به فرصت های زندگی بهتر برخوردارند، اما فقر شهری، بویژه در کشورهای درحالِ توسعه، با سرعت بیشتر و حجم بالاتری در حال گسترش است
در این بین درک غالب از رویه و عمل برنامه ریزی به عنوان عملی است حرفه ای و تکنیکی که از سوی بخش دولتی صورت می پذیرد. بر مبنای این فهم، عمل برنامه ریزی شهری توسط مهندسان، اقتصاد دانان، سیاسیون واخیراً توسط برنامه ریزان شهری صورت می گیرد. لیکن نکته مغفول مانده در این رویه، تاثیراتی است که شهروندان عادی و معمولی بر محیط شهری پیرامون خود دارند
این مساله در جهان سوم بسیار پررنگ تر است زیرا تعداد بیشتری از مردم خارج از برنامه ریزی دولتی و چارچوب منظم آن یعنی در اسکانهای غیر رسمی و مناطق کم درآمد و فقیر شهری زندگی می کنند - . - Davis,2006 برنامه ریزان دولتی همانند سیستم سرمایه داری معمولاً به طور عمده از این گونه فضاهای شهری چشم پوشی می کنند، زیرا اینگونه فضاها نه برای آنها فرصتی برای سود - سرمایه داری - و نه مداخلات ضروری تقویت کننده سیاسی فراهم می کند که این مسایل منجر به افزایش غیر قابل پیش بینی سکونت گاههای غیر رسمی، افزایش فقر شهری و غیره شده است
اگر در جهت رفع این نقیصه، رویه برنامه ریزی خواسته باشد گام بردارد، - چه در کشوهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه - ، می باید بخش سومی جدا از بخش دولتی و بخش خصوصی - بازار - شکل بگیرد، که این بخش در برنامه ریزی شهری می تواند در قالب توسعه اجتماعات محلی، تشکیل سازمانهای عام المنفعه و ارگانهای غیردولتی و مردم نهاد شکل گیرد.
بر همین منوال امروزه تغییراتی در مطالعات و برنامه های کاهش فقر در سطح بین المللی نیز رخ داده است. این تغییر با حرکت از سمت استراتژی بالا به پایین به درک، اندازه گیری و شناخت گروههای ذینفع و مشارکت حداکثری و دیدگاههای مبتنی بر اجتماع محلی شناخته می شود. انعکاس این تغییرات در رویه برنامه ریزی و برنامه های کاهش فقر، تاکید زیاد بر تجربیات فقرا و دانش درونی شان است که در آن فقرا به عنوان بازیگران کلیدی در مفهوم سازی فقر، شناسایی اولویت ها و کمک برای طراحی استراتژی های محلی کاهش فقر نقش پیدا می کنند
این کار به درک گسترده تر از فقر کمک می کند. این درک جدید از محرومیت اقتصادی و مسائل مربوط به نیازهای اساسی بشر، دسترسی به زیرساخت ها و خدمات و محرومیت های اجتماعی فراتر می رود. یکی از پیش فرض های ذاتی در دیدگاه مذبور این است که گروههای "فقیر" در سطح اجتماعات محلی - به عنوان مثال گروههای زنان، اسکان غیر رسمی و یا اقلیت های قومی - دارای سختی های ، مشکلات، و منافع مشترک هستند. این روش " مردم محور " کاهش فقر نشان می دهد که نه تنها فقرا به تلاش های کاهش فقر کمک می کنند بلکه هم ظرفیت و هم منابع لازم برای انجام این کار دارد
اگر از این منظر به مساله فقر پرداخته شود به نظر می رسد که مطالعات صورت گرفته در ایران راجع به فقر دچار اشکالاتی است. اول آنکه، آگاهی از وضعیت فقر در سطح اجتماعات محلی بر خلاف انکه بسیار ضروری است اما کمتر بدان پرداخته شده و دوم اینکه برای اتخاذ راهبردیتر انسجام در مطالعات انجام شده بسیار کاراتر خواهد بود. بر این اساس هدف مطالعه فعلی نخست انسجام بخشیدن به مطالعات صورت گرفته در این حوزه و دوم ارزیابی چایگاه برنامه های اجتماع محور در فرایند برخورد و کاهش فقر در برنامه های ضد فقر شهری در ایران است. یکی از روش های موجود برای انسجام در مطالعات انجام شده، فراتحلیل است. در فرا تحلیل، جمع آوری یافتهای پژوهشی از مطالعات منفرد و پراکنده به منظور ترکیب و یکپارچه سازی یافته های آنها برای استفاده علمی و کاربردی مورد توجه است
از آنجایی که یکی از عوامل تاثیرگذار بر شکست برنامه های فقرزدایی شهری، وجود کاستی هایی در مطالعات انجام شده درباره این پدیده است. هدف از ارایه این قسمت بررسی وضعیت مطالعات انجام شده در زمینه فقر شهری در ایران است. زیرا که نتایج به دست آمده از پژوهش های فقر، پراکنده، مبهم، نارسا، متناقض و غیرکاربردی اند.
از طرف دیگر، صرف هزینه و انرژی و زمان، برای پژوهشی گسترده تر با نمونه و جامعه آماری بزرگ تر در تمام مقاطع، مقرون به صرفه نیست؛ بنابراین استفاده از روش فراتحلیل برای بهره گیری از پژوهش های انجام شده پیشین در زمینه فقر و یکدست کردن آن ها و دستیابی به نتیجه ای دقیق و منسجم، کاری ضروری به نظر می رسد.
چیستی فراتحلیل و سابقه تاریخی آن فراتحلیل شیوه جدید مطالعه، بررسی و بازنگری در مطالعات و تحقیقات پیشین به منظور تحلیل ثانویه داده ها و نیز کشف نقاط قوت و ضعف آنها با هدف ارتقای سطح کمی و کیفی مطالعات انجام گرفته است.
به طوری که تحقیقات آتی بتواند ضمن پوشاندن نقاط ضعف مطالعات پیشین راهکارهای مؤثری در راستای اهداف تحقیقات ارائه نماید. این روش جدید برای اولین بار در سال 1976 از سوی" گلاس "به عنوان یک روش پژوهشی مطرح شد. او این روش را به عنوان یک فن آماری در نظر نگرفت. استدلال گلاس این بود که بررسی و نوشته ها باید به اندازه پژوهش پایه منظم باشد. باید یافته ها بررسی های مستقل را در مفهوم توزیع یافته ها تفسیر کند
در این روش پژوهشگر می تواند صدها پژوهش را در مجموعه ای از اطلاعات خام کدگذاری کند. سپس همه این اطلاعات را با کاربرد رایانه به شیوه های گوناگون دست چین، درجه بندی و نمایان سازد. فراتحلیل می تواند به روشهای کمی و کیفی انجام پذیرد
به عبارت دیگر، فراتحلیل به عنوان مجموعه ای از تکنیک ها تعریف می شود که بوسیله آن نتایج حاصل از دو یا چند تحقیق مستقل به لحاظ آماری با یکدیگر ترکیب شده و پاسخی کلی به پرسش یا پرسش های پژوهشی بر مبنای ترکیب انجام شده داده می شود. منطقی که بنیان فراتحلیل را تشکیل می دهد به انجام رساندن یک آزمون با توان آماری بالاتر - احتمال پایین تر در انجام خطای نوع دوم - در مقایسه با تحلیل بر مبنای یک پژوهش یا پژوهش های مجزا از یکدیگر است. هر چه تعداد پژوهش های انجام شده در باره یک موضوع پژوهشی بیشتر می شود
اهمیت فراتحلیل نیز بیشتر خود را نمایان می سازد. البته سابقه پژوهش های ترکیبی کمی به دهه 30 قرن بیستم میلادی وکارهای "فیشر"، "پیرسون "و "شوراندایک" بر می گردد. دانشمندان از سال های 1930 به بازنگری در پیشینه تحقیقات توجه نشان دادند و طی همین سال ها شوراندایک برای اولین بار برای مطالعه تغییرات پایایی و بازآزمایی، نتایج 36 مطالعه جداگانه را که به بررسی آزمون پرداخته بودند، گردآوری کرد و میانگین ضرایب پایایی را محاسبه نمود. همچنین فیشر و پیرسون در همین دوره به سنجش روابط بین دو متغیر پرداختند و روش هایی برای ترکیب احتمالات ارائه کردند.
در دهه 60 نیز روزنتال با بسط و گسترش روش های قبلی شروع به ترکیب و مقایسه نتایج مطالعات جداگانه نمود تا اینکه گلاس در اواخر دهه هفتاد به کمک همکاران خود طی مقاله ای اصطلاح فراتحلیل را معرفی و مورد استفاده قرار داد - ازکیا و همکاران، . - 4 :1385 باید خاطر شود که فرا تحلیل در دو بعد کمی و کیفی مطرح است. فراتحلیل در بعد کمی، تحلیل آماری مجموعه بزرگی از نتایج بدست آمده از مطالعات منفرد متعدد و با هدف تلفیق آن یافته هاست - ناطق پور و فیروزآبادی، . - 170 :1385 لیکن این قسمت با استفاده از فراتحلیل کیفی انجام پذیرفته شده است.
برخی از نقاط قوت فراتحلیل
1. به تحقیقات موازی نظم و ترتیب می دهد.
2. نسبت به بازنگری و مرورهایی که به شیوه ای سنتی انجام شده اند، یافته های متمایزتر و پیچیده تری ارائه می دهد.
3. قادر به نشان دادن روابطی میان برخی از متغیرها است که از دید شیوه های دیگر بازنگری سنتی پوشیده می ماند.
4. می تواند تعداد بسیار زیادی از تحقیقات را یک جا مدنظر قرار دهد
برخی نقاط ضعف فراتحلیل
1. انجام فراتحلیل نیازمند تلاش بسیار زیادی است.
2. جنبه های کمی فراتحلیل باعث می شود که برخی تمایزات کیفی تر در میان تحقیقات مورد غفلت قرار گیرند.
