بخشی از مقاله
چکیده
سادگی و روانی برجسته ترین ویژگی روح بلند آثار تعلیمی و اندرزی در زبان فارسی است. هر فعل، مهمترین رکن جمله و پایه آن است که ساختمانی ساده یا غیر ساده دارد. دلالت بر کار می کند یا نمی کند. بررسی ساختمان فعل در یک اثر، می تواند گویای نحوه ی انتقال مفاهیم آفریننده اثر و حتی دغدغه های وی برای برقراری ارتباط مؤثر با مخاطبش باشد.
کیکاوس وشمگیر در کتاب قابوس نامه با بیان اندرزهای گوناگون سعی در آموزش مؤثر امور به خوانندگان دارد.و مبنای کلامش را با بیان مفاهیم ذهنی و مقصود خود، بر ساختمان فعل های ساده قرار می دهد و خواجه نظام الملک نیز در سیاست نامه خود که برای پادشاهان و نحوه و شیوه عمل آنها و نصیحتشان برای پیشبرد امور سیاسی نوشته است مبنای کلامش را بر ساختمان فعل های ساده قرار داده است. اما این سادگی نسبت به قابوس نامه کمتر است . و هر جا که مفهوم پیچیده تر می شود به فعل مرکب و پیشوندی روی می آورند اما درصد فعل های مرکب و پیشوندی در سیاست نامه بیشتر نمایان می شود .
ساختمان افعال می توانند حرکت و سکون و درون گرا یا برون گرا بودن نویسنده اثر و جامعه ای که اثر در آن نوشته شده را نیز به مخاطب نشان دهد. و آن گونه که از افعال بر می آید هر دو نویسنده آثار روحیه ای برون گرا دارند اما در قابوس نامه و افعالش این برون گرایی کمتر است .و در سراسر این دو کتاب میان نفس عمل با ساختمان افعال آن، رابطه ای منطقی برقرار است.
مقدمه :
قابوس نامه اثر عنصر المعالی کیکاوس بن اسکندر بن قابوس وشمگیر بن زیار ، از شاهزادگان خاندان زیاری است . این خانواده در قرن 4 و 5 هجری در شمال ایران حکمروایی دارند . عنصر المعالی کتاب قابوس نامه را برای پسر خود گیلان شاه در 44 باب نوشته است و خواستهای بدین وسیله حاصل تجربیات خود را در اختیار فرزندش بگذارد و او را راهنمایی کند و مسائل مختلف زندگانی و هنرها و پیشه های گوناگون آن زمان را بدو بیاموزد. ملک الشعرای بهار آن را در »مجموعه تمدن اسلامی پیش از مغول« خوانده است
سیاست نامه اثر خواجه نظام الملک وزیر آلب ارسلان و ملکشاه سلجوقی است که در اواخر عمر به خواهش ملکشاه ، سیرالملوک یا سیاست نامه را نوشت . اشارات راجع به تاریخ تألیف سیرالملوک مختلف و با هم مخالفند عموماً تاریخ نوشتن این کتاب را سال 484 هجری دانسته اند. که این تاریخ اقلاً درباره نمیه اول کتاب رد می شود خواجه نظام الملک سیاست نامه را در 50 فصل نوشته است.
مواد کتاب را به قسمت های زیر می توان دسته بندی کرد : -1 پند و اندرز -2 نقل هایی از قرآن مجید ، احادیث پیغامبر و یاران او. گفته های مشاهیر -3 حکایت های کوتاه -4 حکایت های مفصل -5 شرح وقایع عصر مؤلف -6 روایات تاریخی -7 تفسیر . در تحقیق حاضر از کتاب قابوس نامه ، باب ششم و در کتاب سیاست نامه، فصل دوم ، سوم و چهارم که موضوع فصل ها با موضوع کتاب هماهنگ است ساختمان فعل و کارکرد آن مورد بررسی قرار گرفته شده است. از آنجا که باب های قابوس نامه از لحاظ کمی نسبت به سیاست نامه کوتاه تر هستند . صفحات مورد بررسی را برابر قرار داده ام. تا روش مقایسه بهتر امکان پذیر شود.
این نوشتار در پی آن است که : کارکرد فعل و انواع آن را از حیث ساختمان و پیوندهای آن با محتوا و معنای فعل ها و عوامل مؤثر در آ را در دو آثار منثور تعلیمی و اندرزی قرن پنجم یعنی قابوس نامه و سیاست نامه مورد بررسی و مقایسه قرار دهد . برای بررسی بسامد افعال از حیث ساختمان کلمه و رابطه ی موضوع و محتوا با کاربرد افعال توجه شده است. و یا توجه به نظریه اجتماعی کنش پارسونز سعی در تبیین جامعه دوران این دو نویسنده داریم و اینکه چه میزان ساختار افعال در اهداف اجتماعی نویسندگان دخیل بوده است و کنش افراد با روحیه های مختلف تأثیر یکسانی ندارد و چه تأثیری در نوشتن یک اثر به جای می گذارد . این پژوهش در پی پاسخ به چرایی و کجایی انواع فعل در قابوس نامه و سیاست نامه و مقایسه آن ها با هم است.
-1 بسامد افعال ساده، مرکب و پیشوندی در قابوس نامه و سیاست نامه به چه ترتیب است و چه عواملی منجر به درون گرا یا برون گرا بودن نویسندگان این دو اثر می شود؟
پیشینه پژوهش:
تا کنون پیرامون آثار منثور تعلیمی قرن پنجم یعنی سیاست نامه و قابوس نامه پژوهش هایی انجام گرفته است از جمله : محمود دولت آبادی - 1383 - در مقاله : »گذری کوتاه اما جامع بر نظام الملک ، مؤلف سیاست نامه - سیرالملوک - سرنوشت محتوم وزیر ایرانی« ، سید محمد آرتا، فاطمه مدرسی ، نادری فر عبدالرضا - 1394 - در مقاله : »کارکرد ساخت های هم پایه در قابوس نامه و تأثیر آن بر متون نثر فنی در آفرینش اطناب«، سعید مقدم - 1393 - در مقاله : »بررسی روش شناسی بنیادین سیاست نامه در دوره میانه« ، فاطمه الهی - - 1391 در مقاله : »جایگاه قابوس نامه در قلمرو ادبیات تعلیمی« ، وحید سبزیان پور - - 1378 در مقاله : »مروری اجمالی بر ساختار اندیشه سیاسی عنصر المعالی در قابوس نامه« به مطالعه و پژوهش پرداخته اند. لازم به ذکر است که مقالاتی دیگر درباره سیاست نامه و قابوس نامه نوشته شده اند که در این نوشتار نمی توان آنها را جای داد. اما تا کنون در پژوهشی به مقایسه و بررسی ساختمان فعل و کارکرد آن در قابوس نامه و سیاست نامه و چگونگی پیوند گونه ی افعال با محتوای این آثار تعلیمی پرداخته نشده است .
مبانی نظری تحقیق
نظریه کنش تالکوت پارسونز
پارسونز نظریه کنش را برای بررسی نظم اجتماعی با ادغام جنبه های ساختاری و اداری عوامل خرد و کلان ایجاد کرد . به عبارت دیگر ، می توان این نظریه را تلاشی برای حفظ دقت علمی تجربه گرایی به حساب آورد ، در حالی که این نظریه با اذعان به ضرورت توجه به ابعاد عینی کنش انسانی، در دسته بندی نظریه های جامعه شناسی ذیل نظریات تأویل گرا ثبت شده است.
