بخشی از مقاله
چکیده
گویش دالینی یکی از گویش های جنوب غربی ایران است که امروزه گویش رایج مردم در روستای دالین می باشد. این روستا در استان فارس، حدفاصل شیراز و اردکان قرار دارد.گویش دالینی جزء شاخه ی ایرانی نو غربی است. تا کنون پژوهشی در زمینه بررسی زبان شناختی گویش دالینی صورت نگرفته است.
هر چند که در زمینه برخی گویش های مختلف استان فارس از جمله گویش اردکانی ، لارستانی، سیوندی، و برخی گویش های دیگر آن مناطق تحقیقاتی صورت گرفته است. اما در مورد گویش دالینی تنها پژوهش صورت گرفته پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده بوده است. مواد زبانی این تحقیق در تابستان1391 از میان مردم این روستا و به خصوص خاندان رئیسی و اسدی دالینی از طریق تحقیقات میدانی و کتابخانه ای جمع آوری شده است.
قسمت های عمده گویش های استان فارس و بوشهر به گروه زبان های جنوب غربی ایران تعلق دارند. در برخی از این گویش ها، ویژگی مهمی از جمله ساخت ارگاتیو که از لحاظ تاریخی، ادامه ی صورت تحول یافته ی ساخت مجهول دوره باستان است، در افعال ماضی متعدی در تقابل با افعال لازم ماضی که خود بازمانده زبان فارسی میانه است، به جای مانده است.
در این مقاله به بررسی ساخت افعال ماضی متعدی در گویش دالینی می پردازیم افعال ماضی متعدی دالینی، همچون زبان پهلوی، به کمک عامل و ماده ماضی ساخته می شود. عامل همیشه پیش از ماده ماضی می آید و می تواند اسم - مفرد یا جمع - یا ضمایر شخصی متصل یا ضمایر منفصل غیر صریح یا غیر فاعلی باشد.آنچه به فارسی امروزی نرسیده است.
در زبان پهلوی در صورتی که جمله مفعول صریحی داشته باشد، که ذکر شده یا مستتر باشد، پس از ماده ماضی، صیغه ای از افعال مضارع معین -h که از نظر شخص و عدد با مفعول صریح مطابقت می کند، ذکر می شود. در گویش دالینی، در صورتی که جمله مفعول صریحی داشته باشد، که ذکر شده یا مستتر باشد، مفعول به دو صورت یا قبل از عامل - پیش از فعل ماضی ساده متعدی - و یا بعد از فعل به صورت ضمیر شخصی متصل می آید و از فعل کمکی -h استفاده نمی شود.
مقدمه
گویش دالینی از گویش های جنوب غربی ایران است.» این روستا در استان فارس، حد فاصل شیراز و اردکان در شهرستان سپیدان - بخش همایجان - ،در دهستان همایجان قرار دارد و جمعیت آن 2269 نفر میباشد - «تعداد خانوار،جمعیت و آبادی در شهرستان سپیدان،انتشارات استانداری فارس » . - 1385دهی است ازدهستان همایجان،بخش اردکان شهرستان شیراز، واقع در24هزار گزی جنوب خاور اردکان.کنار شوسه شیراز به اردکان - «دهخدا،لغت نامه، زیر عنوان دالین - .»جلگه است و سردسیر و مالاریایی.آب آن از شش پیر است و محصول آنجا غلات و حبوبات و شغل اهالی زراعت است - .
«رزم آرا،:1330ج. - 7 گویش دالینی جزء شاخه ی ایرانی میانه ی نو غربی است. تا کنون پژوهشی در زمینه بررسی زبان شناختی گویش دالینی صورت نگرفته است. هر چند که در زمینه برخی گویش های مختلف استان فارس از جمله گویش اردکانی و برخی گویش های آن مناطق تحقیقاتی صورت گرفته است. اما در مورد گویش دالینی تنها پژوهش صورت گرفته پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده بوده است. مواد زبانی این تحقیق که بخشی از پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده است در تابستان 1391 از میان گروهی از مردم روستای دالین فراهم شده است.
مواد زبانی این تحقیق مجموعه ی لالایی ها، شعرها، قصه ها و گفتگوهای پراکنده ای بوده است که از طریق گفتگو با گلستان رئیسی دالینی84 ساله ومرحوم درخشنده رئیسی دالینی85 ساله، جهان بس اسدی دالینی 55 ساله و سکینه رئیسی دالینی 50 ساله و اهالی این روستا ضبط و گردآوری شده است.در این مقاله به بررسی ساخت افعال ماضی متعدی در گویش دالینی می پردازیم.
» ارگاتیو اصطلاحی است که در زبان شناسی نوین و به ویژه در رده شناسی زبان به کار می رود و آن از یک فعل یونانی به معنی سبب شدن، به وقوع رسانیدن ، خلق کردن گرفته شده استاین. ویژگی حالتی ست دستوری که ویژه فاعل فعل متعدی ست و معمولاً ویژه زبان هایی ست که قدیمی ترند و کمتر دستخوش تغییرات و دگرگونی های زبانی شده اند و به عبارتی محافظه کارترند و به صورتهای باستانی خود گرایش دارند.
ارگاتیو در زبان هایی مانند سومری باستان، تبتی، برمه ای، بوروشاسکی، اسکیمو، باسک و برخی از زبان های استرالیایی، قفقازی، هندی و ایرانی، به جز زبان های آفریقایی، نمونه ایی از این ساخت دستوری یافت شده است. -
در تحول از ایرانی باستان، به ایرانی میانه، فعل های ماضی مطلق و ماضی استمراری از زبان های ایرانی غربی خارج شد و لیکن کاربرد صفت مفعولی گذشته جایگزین دو ساخت دیگر شد، اما با توجه به لازم و متعدی بودن افعال دو نوع فعل ماضی پدید آمد: فعل ماضی لازم و فعل ماضی متعدی. در گویش های اردکانی که دالینی جزئی از آن است و دشتی، دشتکی ، کلیمیان همه یزد و لاری که از گویش های جنوب غربی ایران هستند، کاربرد این ساخت را به صورت گسترده می بینیم و این گویش ها جزو گروه ارگاتیو کامل مطلق هستند.
درباره گویش دالینی تا کنون پژوهشی صورت نگرفته است و تنها پژوهش ، پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده با عنوان »بررسی زبان شناختی گویش دالینی« بوده است. اما در مورد دیگر گویش ها تحقیقاتی صورت گرفته است، همچون » واژه نامه گویش اردکانی - « امیری اردکانی، - 1381، » بررسی تطبیقی و تاریخی ساخت فعل ارگاتیو در گویش های اردکانی، دشتی، دشتکی، کلیمیان یزد و لاری - «حاجیانی، - 1388، » بررسی توصیفی، تطبیقی و ریشه شناختی گویش دشتی - « حاجیانی، - 1381، » بررسی آواشناسی و مباحث دستوری گویش لارستان.
