بخشی از مقاله
• چکیده
دستور شفاهیمتعلّق به مردم عامه است؛ از این رو با واقعیت های زندگی عادی مردم پیوندی جاودانه دارد و جنبه های گوناگون آن در شعر، امثال و حکم، داستان، قصّه، افسانه، ترانه های محلی، لالایی قابل بررسی است.» گیلکی« از گویش های ایرانی است که در گیلان و دیلمستان متداول بوده و هنوز هم مردم، آن را در گفتار، به عنوان زبان مادری خود به کار می برند.
هدف این مقالهمعرّفی، » اتباع«های دستوری پُر کاربرد است که در بین مردم گیل و دیلم روزانه رواج دارد و از گذشته تاکنون بخشی از دستور شفاهی و ادبیات فولکلوریکاین خطّه، محسوب می شود. در این مقاله ابتدا به تعریف اتباع در دستور فارسی اشاره شده و سپس واژه های اتباعی گیلکی با فونتیک و شاهد مثال و برگردان به فارسی به ترتیب الفبا یی آورده شده است. نویسندگان در این مقاله موضوع اتباع را از زوایهی دید کتاب» فرهنگ اتباع و اتباع سازی در زبان فارسی« بررسی نموده اند.
• مقدمه
وسعت قلمرو فولکلور به وسعت حیات اجتماعی انسان و شامل تمامی ذخایر و میراث های اندیشه و دست انسان از آغاز تا به امروز است. فولکلور شناسی به عنوان یک علم، در اواخر سده ی هجدهم و اوایل سده ی نوزدهم پدیدار شد و تا قبل از آن به جمع آوری آثاری از سوی مورّخان و محقّقان علاقه مندی محدود بود که به گردآوری برخی از عناصر این مجموعه بسنده می کردند.
در اوایل سده ی نوزدهم که فولکلور شناسی به عنوان دانش مستقلی از زبان شناسی و ادبیات مطرح شد ، چگونگی پیدایی آفریده های شفاهی مردم مورد سؤال قرار گرفت و نظریه های مختلفی ابراز شد. فولکلور با ادبیات ، تاریخ، مردم شناسی، زیبا شناسی، فلسفه، هنر و موسیقی در ارتباط است و از دیدگاه های گوناگون علوم انسانی و علوم اجتماعی چون زبانشناسی، جامعه شناسی، روانشناسی و مردم شناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد واژه ی فولکلور از دو کلمه ی » فولک« به معنای » مردم، عامه، گروه، طبقه« و » لور « به معنای » دانش، آگاهی و عقیده« تشکیل شده است.
اولّین بار و در تاریخ 22 اوت سال 1846میلادی واژه ی فولکلور را » ویلیام جی تامس« باستان شناس انگلیسی 1885 - م. - در مقاله ی خود با امضای مستعار » آمبرویز مرتون« در نشریه ی» انجمن ادبی لندن « به کار برد. برای این واژه معانی مختلفی از جمله: فرهنگ مردم، فرهنگ عامه، دانش عوام، دانش توده و غیره در نظر گرفته اند. - بیهقی، :1365 - 17 بسیاری از دانش هایی که در سطوح عالی در میان دانشمندان و عالمان و ادیبان مطرح هستند، در بین عامه ی مردم نیز شیوع پیدا می کنندو نسل ها در اذهان به صورت فرهنگ عامه باقی می مانند.
ادبیات شفاهی ملّت ها به عنوان بخشی از دانش فولکلور شناسی جوامع انسانی از زمان های بسیار دور همراه با ارک و فعالیّت انسان های نخستین شروع شده و پیوسته با رشد و پیشرفت آنها، ارزش و اعتبار کسب کرده است. در واقع فولکلور پیش از اختراع خط و ادبیات مکتوب روند تکاملی خود را می پیموده و تجارب هنری و فنی بسیاری در خود اندوخته است؛ از این رو رفته رفته در مراحل بعدی رشد جوامع و پیدایش خط با ادبیات مکتوب همگام گشته است و هر دو به سوی ترّقی و تعالی پیش رفته اند.
فولکلور، خصلت جمعی دارد و محصول انذیشه ی فردی نیست و ناشی از مسائل و حوادث مشترک مردم است و از طریق زبان عامه که گنجینه ی جامعه است، سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد. این زبان هیچگاه نمی میرد، بلکه تنها در جریان انتقال، ضمن پخته و پرداخته شدن، بر اساس مقتضیات نسل ها، تغییر شکل می پذیرد و تکامل می یابد. » اتباع« دستوری نیز نوعی از ادبیات شفاهی و فولکلوریک است که از قاعده ی تحول زبان و تکامل تدریجی آن پیروی می کند.
بیان مسئله ی پژوهش اهمیّت آن
»قلمرو فرهنگ عامه بسیار گسترده است. ذهنیّات هر فرد از باورها ، پندارها، اندیشه ها و سخن و ادب عامه انباشته است. بسیاری از تدابیری که انسان برای برآوردن نیازهای اولیّه ی خود از قبیل تهیّه ی پوشاک ، خوراک و ابزار کار و مسکن به کار می گیرد و سهم عمده های از آنچه را که برای گذزاندن اوقات فراغت در نظر دارد گوشه ای از فرهنگ عامه را تشکیل می دهد - .« محجوب، - 21 :1383 از این رو » حفظ فرهنگ عامه با همان زبان و لهجه ی محلی، خود امری است ضروری؛ چرا که این اطّلاعات برای تحقیقات علمی مفید است و اگر از میان برود دیگر هیچ راهی برای احیای آن نمی توان یافت« - محجوب،
پرسش های پژوهش
-1آیا در فرهنگ عامه ی مردم گیل و دیلم همانند زبان فارسی» واژه های اتباعی« وجود دارد؟
»-2 واژه های اتباعی« به کار رفته در گویش مردم گیل و دیلم از چه قاعده ی زبانی پیروی می کند؟
-3 نوع » واژه های اتباعی« در گویش مردم گیل و دیلم از کدام نوع ترکیبات اتباعی است؟
اهداف پژوهش
-1این پژوهش، مجموعه ای از واژه های گیلکی اتباعی است که به منظور حفظ بخشی از فرهنگ شفاهی مردم گیل و دیلم فراهم آمده است.
-2 نظر به این اصل که » اتباع سازی« در گویشگیلکی نیز مانند زبان فارسی فرآیندی فعّال دارد، هدف تدوین واژه های اتباعی برای این گویش بوده است.
روش پژوهش
واژه های گیلکی اتباعی این مجموعه، به روش شفاهی، بر اساس گویشی که در لاهیجان، لنگرود و رودسر متداول است، گردآوری شده است.
