بخشی از مقاله
چکیده
قرآن کریم کتاب آسمانی و حیات بخش است. یکی از دستورات حیات بخش آن عدالت و اجراي آن در جامعه است. در مقالهاي که پیش روي شماست بعد از بیان مفهوم عدالت و یادآوري اهمیت و جایگاه آن در آیات قرآن، به این مسأله پرداخته ایم که از دیدگاه قرآن کریم تحقق عدالت به چه عواملی بستگی دارد؟ زیرا لازم است بدانیم که قرآن کریم تنها" توصیه بعدالت" نمیکند بلکه راه کارهاي مناسبی را براي " تحقق عدالت" که مهم تر از توصیه به عدالت است ارائه می دهد.
با پژوهشی که صورت پذیرفت مشخص گردید که آیات قرآن کریم عوامل و راه کارهاي مناسبی را براي تحقق عدالت، از قبیل: تشکیل حکومت اسلامی، اجراي دقیق حدود و قوانین الهی، نظارت بر کارکرد کارگزاران حکومتی، مطالبه عدالت از سوي مردم، اجراي عدالت بدون تبعیض، آگاهی بخشی و هشدار، شایسته سالاري، رسیدگی به محرومان و مستضعفان و مشارکت و مشورت مردمی ارائه نموده است؛ که ما می توانیم از این عوامل و شیوه هاي قرآنی براي رسیدن به جامعه اي عدالت محور و قرآنی استفاده لازم را ببریم. تحقیق پیش روي با بررسی آیات قرآن کریم به بررسی عوامل تحقق عدالت از دیدگاه قرآن پرداخته است.
.1 مقدمه
بازخوانی عوامل تحقق عدالت از منظر قرآن و تبیین نقش و آثار عدالت در زندگی بشر از آن جا مهم و اساسی است که شرایط و بستري را براي مطالبات حقوقی بشر فراهم میآورد و فرصت هاي جدیدي براي تحقق عدالت به وجود میآورد.
عدالت در لغت به معناي استقامت می باشد و در شریعت عبارت است از استقامت بر طریق حق. »عدل و قسط که در برابر ظلم و جور به کار می روند، از مسائل مهمی است که قرآن روي آنها زیاد تأکید کرده است. واژه عدل با تمام مشتقات خود در قرآن بیست و هفت بار، و واژه قسط به صورت هاي گوناگون بیست و سه بار آورده شده است. در نتیجه در هر موردي که محور سخن، عدل و قسط جامعه انسانی باشد، لزوم رعایت عدل و گشترش قسط را فرمان می دهد و از هر نوع انحراف از جاده عدل باز می دارد.
»عدل به معنی اعتدال، میانه روي و دوري از هر نوع افراط و تفریط در کلیه شؤون مادي و معنوي است و تفاوت آن با قسط این است که قابل تقسیط، تقسیم و سهم بندي باشد، خواه امور مالی باشد یا امور حقوقی.
مرافعه و محاکمهاي در بین باشد یا نباشد.
معناي عدالت در حوزه هاي مختلف علوم اسلامی داراي معانی مختلفی است و به نسبت تمایز هریک از علوم، معناي عدالت نیز تغییر می کند. مفهوم اصطلاحی عدالت را می توان در سه حوزه ي زیر مورد بررسی قرار داد
.1 عدالت در علم اخلاق
عدالت در علم اخلاق به معناي اعتدال قواي نفسانی و پرهیز از هرگونه افراط و تفریط است. در این باره گفته شده است: عدل مقابل ظلم است و به معناي احقاق حق و اخراج حق از باطل است و امر متوسط میان افراط و تفریط را عدل می گویند.
.2 عدالت در علم فلسفه و کلام
در میان چهار تعریفی که استاد مطهري از عدالت ارائه داده اند، دو معناي آن، مفهوم عدالت را در علم کلام و فلسفه تداعی می کند:
.1» موزون بودن : جهان موزون و متعادل است و هرچیز در جایگاه خودش قرار دارد، به نحوي که کوچک ترین تغییر و تحول در جایگاه واقعی اشیاء، نظم و برنامه ي منطقی آن ها را در هم می ریزد.
2. رعایت استحقاقها در افاضه وجود و امتناع نکردن از افاضه و رحمت به آنچه امکان وجود یا کمال وجود دارد. چون موجودات در نظام هستی از نظر قابلیت ها و امکان فیض گیري از مبدأ هستی با یکدیگر متفاوتند، بنابراین ذات مقدس حق به هر موجودي آنچه را که براي او ممکن است از وجود و کمال وجود اعطا می کند و امساك می نماید.«
3. عدالت در علم فقه و حقوق
در باره ي عدالت در فقه گفته شده است :
» عدالت ملکه ي نفسانی است که باعث بر ملازمه ي تقوا شود و موجب شود که مکلف قیام بر ترك کبائر و ترك اصرار بر صغائر و ملازمه ي مروت و پیروي از محاسن اخلاق کند
