بخشی از مقاله
چکیده
عصر حاضر در عرصه خردورزي فلسفی، به خصوص بعد از چرخش زبان شناختی، » عصر زبان« نام گرفته است، از سوي دیگر لزوم اتخاذ مبانی فلسفه زبانی براي علم دینی و علوم انسانی اسلامی بر کسی پوشیده نیست. شناختاري دانستن گزاره هاي اخباري دین براي قائل شدن به علم دینی از سوي اکثر متفکرین اسلامی، پذیرفته شده است، اما عطف توجه نگارنده به این مسأله است که با استفاده از ظرفیت نظریه افعال گفتاري می توان در قلمرو علم دینی توسعهاي ایجاد کرد و زمینه برداشت حداکثري از قرآن و منابع اسلامی را فراهم کرد.
در این اثر با استفاده از نظریه افعال گفتاري در فلسفه تحلیلی زبان که رهیافت جان لنگشاو آستین می-باشد، تحلیلی نوینی از زبانِ علم انسانی اسلامی و شناختاري بودن گزاره هاي انشایی در این علم ارائه شده است؛ که به زعم نویسنده تا کنون در تحقیق مشابهی دیده نشده است. در واقع فرضیه این مقاله این است که قلمرو گزاره هاي علم انسانی اسلامی و به عبارت دیگر زبان علم دینی بسیار فراتر از گزاره هاي اخباري است و به عبارت دیگر روش برداشت حداکثري از قرآن و منابع اسلامی با کاربست نظریه افعال گفتاري هموار خواهد شد.
مقدمه
در پاسخ به این سوال که آیا می توان در علوم انسانی اسلامی از گزاره هاي انشایی استفاده کرد، مطالعه معتنابهی انجام نشده است، این مقاله بر آن است تا پس از بررسی سیر پیشینه تمایز میان خبر و انشاء در سنت فلسفی خودمان و پس از بررسی سیر پیشینه این تمایز در فلسفه تحلیلی زبان و پس از دریافت و بررسی عمیق رهیافت جان لنگشاو آستین1 - 1960 - 1911 - در مورد برداشتن تمایز میان خبر و انشاء به این جمع بندي برسد که بر اساس نظریات موجود در فلسفه علم می توان از نظریه جدیدي در مورد قلمرو و روش در علم نام برد و از این رهگذر محدوده علم انسانی اسلامی را گسترش داد. پر واضح است که با گسترش محدوده منابع علم انسانی برداشت از قرآن نیز می تواند به طور حداکثري مطرح گردد.
-1 سیر پیشینه خبر و انشا در منطق و اصول فقه
بحث از خبر و انشاء در منطق اسلامی از مباحثی است که منطقیون از آن در مباحث الفاظ بحث می کنند، مباحث الفاظ به عنوان یکی از مقدماتی است که در منطق دو بخشی قبل از پرداختن به باب معرف و حجت به آن می پردازند، اما برخی از منطقیین هر چند که این مباحث جنبه مقدماتی دارند آن را در لابلاي مباحث »القضیه و احکامها« گنجاندهاند.
منطق دانان در این باب معتقدند که خبر قضیه است و خبر یا قضیه را اینگونه تعریف می کنند: مرکب تامی که صحیح است که ما آن را متصف به صدق یا کذب کنیم - مظفر، .2 - 152 :1434 براي توضیح واژگان بکار رفته در این تعریف این گونه توضیح می دهند:
٢.. البته این تعریف در لسان منطقیون سیر تطوري دارد، جناب فارابی معتقد است که خبر همان محمول قضیه قرار می گیرد بعد از این مرحله است که وي خبر را به دو دسته صدق و کذب تقسیم می کند - همان، - 507 /1 وي بعد به این تقسیم بندي میپردازد که برخی از قضایا بالسویه قابلیت صدق و کذب را دارند ولی برخی ابداً صادق اند و همان چیزي است که مسند است.
برخی از منطقیون نیز به این مساله تاکید کرده اند که خبر همان قول جازم است. - فایز الدایه، 98 :1410 در ذیل کتاب باري ارمینانس - ، ابن باجه در تعلیقات خود بر المنطقیات فارابی معتقد است که خبر و انشاء تفاوت ذاتی ندارند بلکه تفاوت شان از جهت است، به این معنی، که اگر جهت اخباري وارد شد خبر و اگر جهت انشایی وارد شد قول مرکب تبدیل به انشاء می شود.
برخی هم بر همان تعریفی که در متن آمده اشاره کردهاند و معتقدند که مرکب تام اگر محتمل الصدق و الکذب باشد خبر و گرنه انشاء است. و برخی هم با فرق گذاشتن میان تقیید که در باب تعریف صورت می گیرد و خبر که در باب استدلال صورت می گیرد، خبر را تعریف کرده اند
برخی نیز معتقدند که تعریف خبر و وجه تسمیه آن در واقع تعریف صدق است و اگر اسم خبر آورده شده است تسمیه الشی باسم سببه بوده است و البته برخی از منطقیون نیز این تعریف از قضیه و خبر را دوري دانسته اند
و برخی هم معتقدند که ترکیب خبري همان چیزي است که موصل به تصدیقات است ، شهرزوري در شرح حکمه الاشراق بعد از این که تاکید می کند خبر داراي حد نیست بلکه رسم دارد آن را به قولی تعریف می کند که محتمل صدق و کذب است
