مقاله عوامل تسهیل کننده و بازدارنده کاربرد فناوری آموزشی در آموزش عالی

بخشی از مقاله

چکیده

هدف این پژوهش بررسی عوامل تسهیلکننده و بازدارنده استفاده از فناوری آموزشی در دانشگاههاست.روش پژوهش، روش مروری و کتابخانهای است و به بررسی پژوهشهای پیشین پرداخته شده است. مرور بر پژوهشها نشان داد که عواملی نظیر باور و اعتقاد اساتید، فرهنگ سازمانی، سیاستهای سازمانی و زیرساختها، امکانات و تجهیزات لازم، پشتیبانی فنی، مشوق های مالی، نیاز به زمان کافی به عنوان عوامل تسهیل کننده کاربرد فناوری آموزشی در آموزش عالی به شمار رفته و در مقابل عواملی نظیر ناتوانی یا ضعف اعضای هیئت علمی در بهرهگیری از فناوری آموزشی، ترس برخی از اساتید نسبت به توانایی بیشتر دانشجویان در مقایسه با خود، آموزش ناکافی اساتید برای بهرهگیری از فناوری آموزشی، عدم درک و اتفاق نظر در مورد چگونگی ترکیب فناوریها با استفاده از هر دو بعد سختافزار و نرمافزار فناوری آموزشی، عدم برنامهریزی اعضای هیئت علمی به طور گروهی برای تدریس و آموزش، سرمایهگذاری اندک دانشگاهها به عنوان عوامل بازدارنده به کارگیری فناوری آموزشی در آموزش عالی به شمار رفتهاند.

واژگان کلیدی: فناوری، فناوری آموزشی، آموزش عالی، عوامل تسهیل کننده، عوامل بازدارنده

مقدمه

آموزش موثر مستلزم برقراری ارتباطی اثربخش است. این ارتباط اثربخش می تواند توسط عوامل متعددی تسهیل شود. فناوری آموزشی می تواند با فراهم کردن زمینه ارتباط اثربخش، موجب بهبود آموزش و تدریس شود. فناوری یا تکنولوژی از ترکیب دو کلمه یونانی؛ »تکنو« یعنی هنر و »لوژی« یعنی علم و دانش به وجود آمده است. بنابراین فناوری عبارت است از مجموعهای از فرآیندها، دانشها، روشها، ابزارها، تجهیزات، ماشینآلات، سیستمها و مهارت های به کار رفته در ساخت محصولات برای ارایه خدمات دانست. همچنین، فناوری به معنای اصلی خود یعنی حداکثر استفاده از کمترین امکانات موجود و توانایی انجام کار در تمامی سطوح و زمینهها از جمله طراحی، ساخت، استفاده، تعمیر و نگهداری، تحقیق و توسعه است.

به طور معمول فناوری فرایندی است که از طریق آن انسان برای دستیابی به نیازها و خواستههای خود طبیعت را تغییر میدهد. از لحاظ تاریخی مفهوم فناوری به استفاده همیشگی بشریت از ابزارآلات و وسایل برای تغییر و کنترل محیط خود اشاره دارد - کنعانی،. - 1393 در این میان یکی از موارد استفاده از فناوری، ضرورت بهکارگیری آن در آموزش است. فناوری آموزشی را نیز هیات فناوری آموزشی آکادمی ملی مهندسان فناوری آموزشی را به این صورت تعریف می کند؛ مجموعه ای علمی است از کاربرد علم تدریس و یادگیری در دنیای واقعی کلاس، همراه با ابزارها و روشهایی که برای کمک کردن به این کاربردها گسترش یافته اند - ذوفن، . - 1392

همچنین، فناوری آموزشی به معنای کاربرد سیستم ها، فنون و وسایل کمکی برای بهبود فرایند یادگیری فراگیر است. فناوری آموزشی با 4 ویژگی شناخته می شود : تعریف هدفهایی که فراگیر باید به آن دست یابد؛ کاربرد اصول یادگیری در تجزیه و تحلیل و سازماندهی موضوع مورد مطالعه فراگیر؛ انتخاب و استفاده از رسانههای مناسب برای ارائه مطالب؛ و استفاده از کارایی درسها و مواد. در تعریفی دیگر فناوری آموزشی فرایندی پیچیده و منسجم شامل افراد، فرایندها، ابزارها و سازماندهیها برای تجزیه و تحلیل مشکلات مربوط به یادگیری انسان و ایجاد، اجرا، ارزشیابی، و کنترل راه حل برای این مشکلات است - ذوفن،. - 1393

همچنین، استفاده از فناوری در آموزش این قابلیت و توانایی را دارد که فرایند یادگیری را تسریع و تسهیل کند و به آموختهها عمق و معنای بیشتری ببخشد. فناوری در آموزش از روشها، فنون و ابزار و امکاناتی برخوردار است که با بهکارگیری و اعمال درست، به جا و به موقع آنها می توان سطح یادگیری را به گونه ای شگفتانگیز به حداکثر ممکن و مطلوب رساند. با این وجود عواملی وجود دارد که مانع استفاده از فناوری و تدریس در آموزش بهخصوص در آموزش عالی می شود - کریمی،. - 1392 با توجه به اینکه یکی از مقاطع مهم آموزش، آموزش عالی است. آموزش عالی، فرصتی است که در آن دانشجویان بتوانند علایق ویژه و توانایی خاص خود را به صورت تخصصی دنبال کنند.

آموزش عالی با پیشینهای به قدمت بیش از هشت سده به عنوان نهادی کلیدی، مورد توجه خاص ملتها و دولتهاست .دستیابی به فناوریهای جدید و دانش پیشرفته که می تواند نقش مؤثری در تحقق و شتاب حرکت اجتماعی و اقتصادی ملل ایفا کند، صرفأ با تقویت آموزش عالی و برنامه ریزی ارتقای کمی و کیفی آن میسر است. هر کشور، تنها با داشتن یک نظام آموزش عالی کارا و به یاری دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی و فارغ التحصیلان کار آزموده، مجرب و متخصص خود می تواند در جهت بررسی و تفحص در ناشناختهها قدم برداشته و از نتایج اختراعات و اکتشافات استفاده نماید.

با وجود اثربخشی اثبات شده کاربرد فناوری در نظامهای گوناگون آموزشی، پژوهشهایی وجود دارد که نشان می دهد بهره-گیری از فناوری در مراکز آموزش عالی چندان رضایتبخش نیست. به طوری که تعداد کمی از اعضای هیئت علمی به طور فعال از فناوریها استفاده میکنند، کمتر از 40 درصد از آنان دارای دانش یا تجربه خوبی در زمینه فناوریهای آموزشی بودند؛ در حالی که 20 درصد فناوری را در به صورت هفتگی در تدریس خود استفاده میکردند. با این حال کاربرد فناوریها در آموزش باید به گونه ای باشد که یادگیری دانشجویان را بهبود بخشد . - Spotts & Bowman,1995 -

از سویی دیگر ویلسون معتقد است که استفاده از فناوریهای تخته الکترونیکی و پروژکتورها موجب تسهیل در تدریس اساتید می شود، فناوریهای ارتباطی مانند پست الکترونیکی موجب تسهیل ارتباطی بین استاد و دانشجو می شود، همچنین اساتید با بهره-مندی از منابع مرجع مانند اینترنت می توانند به جدیدترین مطالب و تحقیقات و آخرین اخبار و اطلاعات موردنظر دسترسیپیدا کنند - . - Wilson,2008 همانطور که استفاده اعضای هیئت علمی بر رفتار اطلاعیابی و فعالیتهای پژوهشی آنها تاثیر زیادی داشته است. به طوری که بهره جویی از اینترنت در تالیف و ترجمه مقاله، همکاری در طرحهای پژوهشی و بهرهمندی از پایاننامههای تحصیلی چشمگیر بوده است - نجفآبادی،. - 1383

به رغم بدیهی بودن ضرورت استفاده از فناوری در آموزش متاسفانه در نظام آموزش عالی ایران مورد بیتوجهی قرار گرفته است با وجود شواهدی که نشان میدهد استفاده از فناوری در آموزش عالی به بهبود کیفیت آموزش و یادگیری میانجامد چرا در دانشگاههای ایران کمتر از آن استفاده میکنند و چه عواملی در استفاده آنان تاثیرگذارند. هدف این پژوهش بررسی عوامل تسهیلکننده و بازدارنده کاربرد فناوری آموزشی در آموزش عالی است. از این رو ضرورت کاربرد فناوری در آموزش عالی نمایان میشود.بنابراین، همزمان با رشد روزافزون فناوریها فشار زیادی بر نظام آموزش عالی در مناطق مختلف جهان اعمال شده تا به سمت بهرهگیری از این فناوریها حرکت کنند در چنین شرایطی بسیاری از دانشگاهها و موسسات با استقبال از این فناوریها، ضمن بازنگری در نظام آموزشی خود به آن واکنش مثبت نشان دادند.

این فناوریها بر کیفیت و کمیت آموزش تاثیرگذار بوده و توانستهاند بسیاری از ناکارآمدیهای نظام آموزشی را از طریق بهبود فرآیند تدریس و یادگیری رفع نمایند برخی نیز بر این باورند که فناوریها، بیش از هرچیزی ، نظام آموزشی و پژوهشی دانشگاهها را تحت تاثیر قرار داده ،راهبردها و روشهای آن را دگرگون ساخته است. همچنین با توجه به اهمیت این مساله تجهیز موسسات آموزش عالی کشور به فناوریها ضرورت پیدا میکند. پژوهشهایی در این زمینه انجام شده است که به ما در فهم موضوع کمک میکند.بر این اساس، تحقیقی با هدف بررسی آشنایی و استفاده اعضای هیئت علمی دانشگاههای آزاد از فناوری انجام داد، نتایج حاکی از آن بود که آشنایی و میزان استفاده اعضای هیئت علمی از ویندوز در سطح نامطلوب، از مبانی کامپیوتر در حد متوسط و از اینترنت و وورد در حد مطلوب قرار داشت - معین السادات،. - 1386

نتایج نشان می دهد که استفاده اعضای هیئت علمی از اینترنت بر رفتار اطلاعیابی و فعالیتهای پژوهشی آنها تاثیر زیادی داشته است، به طوری که بهرهجویی از شبکه اینترنت در تالیف و ترجمه مقاله، همکاری در طرحهای پژوهشی و بهرهمندی از پایاننامههای تحصیلی چشمگیر بوده است - نجف آبادی،. - 1383 همچنین، در پژوهشی با عنوان " بررسی وضعیت استفاده از اینترنت توسط اعضای هیئت علمی دانشکدههای علوم پزشکی ایران، تهران،شهید بهشتی" میزان استفاده اعضای هیئت علمی از شبکه اینترنت را 20/7درصد عنوان کرد که بیشتر آنان نیز سابقه کاری کمتر از پنج سال داشتند.

نتایج تحقیق عباسی نشان داد که بین کاربرد فناوری در تدریس و علاقه فراگیران و همچنین کاربرد آن در تدریس با یادگیری عمیق و ماندگار رابطه وجود دارد - اخوتی،. - 1377 استفاده از فناوری و تسهیل یادگیری فراگیران را مورد بررسی قرار داده و نشان داده است که فناوری موجب افزایش یادگیری فراگیران میشود و بر طراحی منظم در آموزش هم تاکید کرده است. همچنین، اوزلم و آتیلدان پژوهشی با عنوان " میزان استفاده اعضای هیئت علمی دانشگاه آنکارا از کتابخانه دیجیتال " انجام دادند، براساس نتایج به دست آمده بیشتر اعضای هیئت علمی 26 دانشکده مورد بررسی از وجود کتابخانه دیجیتالی مطلع بودند و بسیاری از آنان از پایگاههای اطلاعاتی استفاده میکردند این پژوهش نشان داد که به منظور تشویق به استفاده بیشتر از پایگاههای اطلاعاتی به صرف تلاش بیشتری نیاز است - Ozlem & . - Atildan, 2006

در دانشگاه تگزاس با عنوان" بررسی میزان استفاده اعضای هیئت علمی از اینترنت " نشان داد که میزان استفاده اعضای هیئت علمی جوانتر از اینترنت بیشتر است در این تحقیق همبستگی منفی و معنیداری بین میزان موانع موجود در مسیر استفاده از اینترنت و میزان استفاده اعضای هیئت علمی از این فناوری مشاهده شد - - Garcia et al,2004هدف پژوهش هدف این پژوهش بررسی عوامل تاثیرگذار بر استفاده از فناوری آموزشی در دانشگاههاست.