بخشی از مقاله
چکیده
برای افزایش بهره وری در یک سازمان به شرایط متعددی نیاز داریم که مهم ترین آن عامل انسانی است. هدف کلی این مقاله که به روش مروری Bکتابخانه ای انجام گرفته است ، بررسی عوامل درون سازمانی مؤثردر افزایش بهره وری منابع انسانی در آموزش و پرورش به منظور ارتقای بهره وری سازمان آموزش و پرورش است. در این مقاله پس از تعریف مفاهیم اساسی بهره وری، تفاوت های بین کارایی، اثربخشی و بهره وری بررسی شده است . همچنین درباره ی سازمان آموزش و پرورش و نیروی انسانی آن توضیحاتی داده شده است.عوامل بی شماری بر بهره وری نیروی انسانی مؤثر بوده است.
برخی از عوامل درون سازمانی اصلی و مؤثر بر بهره وری سازمان عبارت اند از: هدایت و اثر گزاری، ارزیابی علمی عملکرد شغلی کارکنان، آموزش اثربخش کارکنان، انتخاب علمی کارکنان، تعیین مشوق های مالی و ارزشیابی مشاغل و ... . هم چنین برخی از عوامل درون سازمانی مکمل و مؤثر در بهره وری سازمان عبارت اند از : تأمین بهداشت روانی کارکنان، انگیزش و رضایت شغلی کارکنان، فرهنگ و جو سازی کارآمد، پرورش خلاقیت کارکنان، تشکیل گروه های منسجم، تغییر و اصلاح نگرش ها، توسعه ی سازمان و ... . از آن جا که عامل انسانی مهم ترین عامل افزایش بهره وری در یک سازمان است، لازم است با ارضای نیازهای آنان در محیط کار، برای افزایش روحیه و رضایت شغلی آنان تلاش کنیم و مدیران در سطوح مختلف هر سازمان بایستی بین الزامات شغلی، نیازهای کارکنان و فضای سازمان نوعی تعادل به وجود آورند.
واژه های کلیدی: بهره وری، منابع انسانی، سازمان، آموزش و پرورش
مقدمه
انسان از آغاز همواره در پی ارضای نیازهای خود بوده است و در این راه تلاش های بسیاری به عمل آورده و از امکانات اطراف خود استفاده کرده است. او همیشه خواستار این بوده است که از کمترین تلاش ها و تجهیزات و امکانات حداکثر نتیجه را به دست آورد. در واقع می توان گفت تمایل به دستیابی به بهره وری بیشتر در وجود انسان قرار گرفته است. تمامی ابتکارات و نوآوری های بشری نیز نشان دهنده ی این تمایل انسانی است.هدف سازمان های جامعه ارتقاء کیفیت زندگی و آسایش بیشتر آدمی است که نمود هایی از بهره وری می باشد.
منابع انسانی مهم ترین رکن هر سازمان است که با رسیدن به هدف های سازمان ارتباط مستقیم دارد. امروزه نیروی انسانی بیشترین اهمیت را داردو آنچه روند پیشرفت و توسعه اقتصادی و اجتماعی یک کشور را تعیین میکند، منابع انسانی آن کشور می باشد.سازمان آموزش و پرورش یکی از سازمان های مهم و تأثیر گذار در هر کشور است. نقش سازمان آموزش و پرورش در دنیای امروز تا آن اندازه است که می تواند در تمامی سازمان های جامعه تأثیر بگذارد. لازمه ی افزایش بهره وری منابع انسانی در آموزش و پرورش شناختن عوامل و شرایط متعدد و مؤثر در افزایش بهره وری منابع انسانی در این سازمان است.
بهره وری چیست؟
نیمی از آنچه که مردم درباره ی بهره وری تصور می کنند، اشتباه است، به عبارت دیگر، بهره وری به مفهوم :
B بیشتر کارکردن نیست: مگر این که کارکنان به کار کردن تظاهر کنند.
Bکاهش هزینه ها نیست: مگر این که کیفیت را پایین نیاورد.
B کاهش کارکنان نیست: مگر این که بازار مصرف کوچک تر شده باشد.
B کار اضافی برای مدیران نیست: بخشی از کار آنهاست.
Bاستخدام متخصصان نیست: همه ی افراد سازمان باید به آن بپردازند. - هالمس، همفری، - 1376
بهره وری در واقع به عقلایی تولید کردن و عقلایی مصرف کردن و نسبت ستاده به داده و دربرگیرنده کارایی و اثربخشی است. - آقا گل زاده به نقل از صمدی و کریمی، - 1388 سازمان بهره وری ملی ایران بهره وری را یک فرهنگ و یک نگرش عقلایی به کار زندگی می داند که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیت ها برای دست یابی به زندگی بهتر و متعالی است. - رنجبریانبه نقل از صمدی و کریمی، - 1388 به اعتقاد سازمان ملی بهره وری ایران، بهره وری را می توان معیار ارزیابی فعالیت ها در بخش های مختلف اقتصادیBاجتماعی قلمداد کرد که با نسبت مطلوبیت حاصله - ستاده ها - بر منابع و آن چه که برای حصول به آن صرف شده است - داده ها - نشان داده می شود. - سازمان بهره وری ملی ایران به نقل ازشیروانی و صمدی، - 1377
در دیدگاه مدیریتی بهره وری میزان موفقیت سیستم رادر استفاده از منابع برای کسب اهداف بیان می کند. در واقع، بهره وری هم مفهوم کارایی هم مفهوم اثربخشی را دربردارد.در صورتی که تعریف بهره وری شامل کارایی و اثربخشی باشد، بهره وری با مفاهیمی نظیر خروجی، تولید، سود آوری، ظرفیت تولید، عملکرد، کاهش هزینه، یا کار اضافی فرق می کند. - پریچارد به نقل از زاهدی و نجاری، - 1387تعریف فنی بهره وری ساده و صرفاً عبارت است از رابطه ی بین مقدار ستاده و مقدار نهاده ی به کار رفته برای تولید آن ستاده، به عبارت دیگر بهره وری به ما می گوید که از یک واحد نهاده چند واحد ستاده می توان به دست آورد. - شیروانی و صمدی، - 1377
بهره وری تنها به معنی افزایش کارآیی نیست:یک تفسیر صرفاً ریاضی از معادله ی بهره وری نشان می دهد که بهره وری را می توان با افزایش ستاده یا کاهش نهاده افزایش داد. چنین تفسیری از بهره وری به دلایل زیر خطرناک است:اولاً ممکن است موجب شود تا مدیران کارمندانشان را به انجام کار شدید تر وادار کنند. یا اینکه برخی از آنان را به بهانه ی افزایش بهره وری از کار برکنار کنند. در این صورت چه بسا ارقام بهره وری بالا برود اما این طریق رشد بهره وری، مورد نظر نیست. هدف از تلاش برای بهبود بهره وری، ایجاد تفرقه بین مدیریت و کارکنان نیست بلکه به عکس، هدف محکم تر کردن پیوند آن ها برای به دست آوردن ستاده بیشتر است.ثانیاً افزایش بهره وری ممکن است به قیمت کاهش کیفیت تمام شود.
ثالثاًافزایش به دست آمده در بهره وری ممکن است با نیازهای مشتری هماهنگ نباشد. - همان منبع - بهره وری تنها به معنای اثربخشی نیست: اثربخشی عبارت از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده است. به بیان دیگر اثربخشی نشان می دهد که با چه میزان از تلاش های انجام شده نتایج مورد نظر حاصل شده است. درحالی که نحوه ی استفاده و بهره برداری از منابع برای نیل به نتایج، اثربخشی نیست و مربوط به کارآیی می شود. در واقع اثربخشی مرتبط با عملکرد و فراهم آمدن رضایت انسانی از تلاشهای انجام شده، و کارآیی مرتبط با بهره برداری صحیح از منابع است. ملاحظه می شود که کارآیی جنبه ی کمی دارد ولی اثربخشی جنبه ی کیفی دارد. این در حالی است که بهره وری هر دو جنبه را شامل می شود. با کمی بررسی می توانیم دریابیم که:
اثربخشی - انجام کارهای درست - + کارآیی - انجام درست کارها - = بهره وری - همان منبع -
نظریه چند عاملی بهره وری: در ساده ترین تعریف از نظریه ی چند عاملی بهره وری گفته می شود: بهره وری یک سازمان در شرایطی به حد مطلوب یا بهینه خواهد رسید که همه ی عوامل و اجزای »درون« و »برون« سازمانی مؤثر بر بهره وری فردی و شغلی کارکنان، همانند اندامهای مختلف یک موجود زنده، هماهنگ، همسو با یکدیگر و اثر بخش عمل کنند. - ساعتچی، - 1380
