بخشی از مقاله
چکیده
ارزشها و باورها نقش بسیار بزرگی در رویکرد رفتار انسانی دارد. بدون تردید فرهنگ تأثیر به سزایی در پیشرفت و توسعه و یا رکود جوامع دارد. دشوار است که بپذیریم فرهنگ هیچ تأثیری در رفتار انسانی ندارد، بلکه آن را حداقل به عنوان یک عامل مؤثر همراه بامؤلفههای تأثیرگذار دیگر بر رفتار انسانی میتوان پذیرفت. افراد زیادی در کشورهای در حال رشد هستند که معتقداند؛ فرهنگ نقش مهمی در رشد و توسعه جوامع دارند. آنها با اصرار در تلاشاند تا بدانند که چه گزارههایی تأثیر مثبت یا منفی بر رشد اقتصادی دارند .در حیطه رفتارهای اقتصادی می توان به محورهای و ابعاد مختلف آن که به رونق بازار می تواند کمک کند پرداخت که عبارتند از:
نوآوری، خلاقیت و تحول گرایی در اقتصاد، اصلاح الگوی مصرف نامناسب انرژی در کشور، ارتقاء فرهنگ کار و نهضت بهروره وری، مبانی فرهنگ دینی و اصلاح رفتارهای اقتصادی، حدود و مرز دولت در اقتصاد، تکیه بر ظرفیت های داخلی و قابلیت های درونگرایی اقتصاد، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، فساد ستیزی اقتصادی، و ایجاد فضای رقابتی سالم، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، دانش محوری و جهت گیری به سمت اقتصاد دانش محور.هدف از این پژوهش را می توان بررسی ابعاد و محورهای فوق برای افزایش و بهبود رونق بازار بیان کرد . روش کار در این پژوهش به صورت مروری می باشد به این معنی که موضوع را به عنوان یک فرض در نظر می گیریم و به آن می پردازیم و به طبقه بندی تحقیقات انجام شده در آن موضوع و دورنمای تحقیقاتی در آینده و ارزیابی و مقایسه راهکارها و روش های موجود می پردازیم.
واژگان کلیدی: فرهنگ، فرهنگ سازی، رفتارهای اقتصادی، رونق بازار
مقدمه
نقش فرهنگ به عنوان یک گزاره مهم برای تبیین پدیده عقبماندگی، اقتصادی و اجتماعی در نیمه دهه هشتاد قرن بیستمدوباره مورد توجه قرار گرفت. انتشار کتاب lawrcncc Harrison undcrdevelopment is statc of mind: the » «latin amerecan در سال 1985 میلادی در این مورد تأثیر به سزایی برجای گذاشت. از آن زمان به بعد تحقیقات متعددی در زمینه نقش فرهنگ در رشد و توسعه اقتصادی اجتماعی و سیاسی انجام پذیرفت. البته باید توجه داشت که اهتمام به فرهنگ به عنوان یک عامل اثرگذار بر رشد اقتصادی و اجتماعی محصول دورههای اخیر نیست. در سالهای میان چهل تا پنجاه قرن بیستم برای درک و شناخت بهتر جوامع و تحلیل تفاوتهای میان آنها و ارزیابی پیشرفتهای اقتصادی و سیا سی همواره به فرهنگ به عنوان یک عامل مهم و تأثیرگذار نگریسته شده است.
اما پس از تولیدات اکادمی فشرده در این مدت آن توجه و اهتمام به یک باره تقلیل یافت.مرور ادبیات گسترده پیرامون رابطه فرهنگ و توسعه حاکی از آن است که عوامل فرهنگی از طریق تأثیر آن بر سازمان ها و تولید، عقاید مرسوم پیرامون مصرف و کار، توانایی خلق و مدیریت نهادها رفتار اقتصادی را تحت تأثیر قرار می دهد - خبرگزاری موج،. - 1390برای درک رابطه اقتصاد و فرهنگ باید به خاستگاه این دو نظر افکند. خاستگاه اقتصاد و فرهنگ را به تعبیری می توان، جامعه تلقی نمود، جامعه نوعی سیستم اجتماعی است. سیستم اجتماعی، معلول روابط اجتماعی است. روابط اجتماعی برخلاف روابط طبیعی، اموری قطعی و تکوینی نیستند.
در سیستم های انسانی بر روابط انسانی به علت وجود اختیار و آگاهی او قطعیت حاکم نیست و انسان در شرایط معین می تواند به یک عامل مشخص، پاسخ های متفاوتی بدهد و این پاسخ های متعدد، چیزی جز وجود کثرت و گزینه های متفاوت نیست. با تعدد و وجود گزینه های متفاوت است که پدیده ای به نام - انتخاب - معنا پیدا می کند و از میان روابط ممکن بین پدیده ها، ناگزیر باید یکی را برگزید. انتخاب های گوناگون برمبنای ارزش های ذهنی مختلف افراد صورت می گیرند که در واقع فرهنگ شکل دهنده ارزش های گوناگون برای افراد و جوامع مختلف است. بنابراین ملاحظه می شود که بین اقتصاد و فرهنگ رابطه تنگاتنگی وجود دارد - خبرگزاری موجٌ، . - 1390
اگر بخواهیم رابطه فرهنگ و اقتصاد را به شکل دیگری بیان کنیم، شاید بتوان گفت: اولا، رفتارهای پایدار انسانی حاصل و متأثر از فرهنگ است؛ ثانیا فعالیت های اقتصادی از جمله :رفتارهای اقتصادی انسان است و در نتیجه جزیی از مجموعه رفتارهای انسانی به شمار می آید و ثالثا رفتارهای اقتصادی - غیر از رفتارهای ناپایدار و استدلالی - مبتنی بر فرهنگ است و رفتارهای پایدار خاص، نتیجه فرهنگ خاص است. بنابراین رفتارهای پایدار خاص اقتصادی نتیجه فرهنگ خاصی است. توسعه اقتصادی نیز به وضعیتی خاص از اقتصاد اطلاق می شود و هر وضعیت خاص اقتصادی نتیجه رفتارهای خاصی است.
بنابراین توسعه اقتصادی نتیجه رفتارهای خاصی است و این رفتارهای خاص، نیز نتیجه فرهنگی خاص بوده و به همین دلیل می توان نتیجه گرفت که توسعه اقتصادی نیز وضعیت فرهنگی خاص خود را می طلبد - همان منبع - .قواعد رفتار اقتصادی اسلامی به طور کلی فعالیت های اقتصادی افراد به دو بخش اصلی تفکیک می شود: یک گروه از فعالیت ها برای کسب درآمد یامنفعتی برای خود و دیگران انجام می شود که از طریق عرضه منابع تولید صورت می گیرد. گروه دوم فعالیت های اقتصادی، صرف هزینه را در بر می گیرد که مطلوبیت ناشی از این عمل، در نهایت به خود فرد یا دیگران می رسد.برای هردو گروه می توان قواعدی را بیان کرد که عبارتند از:
-1 قواعد کسب و کار:
-2 قواعد صرف هزینه:
الف - قواعدی مربوط به نوع کالاها و خدمات مصرفی
1 .موسسه فرهنگی، خبری، مرور وقایع جهان ب - قواعد مربوط به حدود مصرف، ج - قواعد عبادی هزینه دارد - پرداخت های غیر مصرفی - عزتی،. - 1386 اصلاح الگوی مصرف نامناسب انرژی در کشور:اخلاق مصرف از جمله رفتارهای پایدار افراد در حوزه زندگی اقتصادی و در مورد تخصیص درآمد و منابع مالی برای استفاده از کالاها و خدمات نهایی است .اخلاق مصرف به عنوان شاخهایی از اخلاق کاربردی و زیر مجموعه رفتار اقتصادی است که با استفاده از ره آوردهای - اخلاقی- اقتصادی، فقهی و ... - مورد بررسی قرارگرفته است .اخلاق مصرف را با رویکردهای سازمانی، اجتماعی، حرفه ای و مصرف فرد و خانوار می توان بررسی کرد.
تمام رفتارهای انسان شخصیت حقیقی او را شکل میدهند. در این میان رفتارهای مصرفی انسان بخش مهمی از زندگی معیشتی وی را به خود اختصاص میدهد. از سوی دیگر، رفتارهای انسان در زمینه اقتصادی و معیشت در سه حوزه تولید، توزیع و مصرف خلاصه می شود که در این میان مصرف نقش محوری ایفا میکند به طوری که مصرف را موتور محرک اقتصاد تعبیر می کنند. زیرا تولید و توزیع، بر اساس تقاضا شکل میگیرد و تقاضا چیزی جز برآمد نیازهای مصرفی جامعه نمی باشد.از جمله آسیب های جدی در حوزه اقتصادی مسئله اسراف است. اسراف یکی از پدیده هایی است که به دلیل عدم رعایت الگوی مصرف و عدم رعایت اصل اعتدال و میانه روی در امور اقتصادی و معیشتی خانواده ها به وجود می آید.
امام علی - ع - در سیاست های اقتصادی خویش به این موضوع توجه خاصی داشته و مجموعه برنامه های اجرائی ایشان، همگی در راستای ارائه و الگوی صحیح مصرف و نیز از بین بردن اسراف بوده است - اکبری دستک و سعیدی،. - 1393امروزه اسراف و تبذیر به صورت عرف و عادت و گاه یک ارزش درآمده است. از این رو تغییر زیرساخت های عرفی، اخلاقی و فرهنگی جامعه یکی از مهمترین عوامل برای نابودکردن اسراف به شمار می آید که آن هم در گرو درک صحیح این مشکل است - همان منبع - .
ارتقاء فرهنگ کار و نهضت بهره وری:
تعاریف مختلفی برای فرهنگ شده است، یک تعریف جامع آن است از :ویژگی یا خصوصیت اصلی و اساسی که بوسیله یک ملت در طول زمان شکل می گیرد، به طوری که کلیه پندارها و رفتارهای اجتماعی آن ملت مبتنی بر این خصوصیت می شود اما گاهی کلمه فرهنگ با کلمه دیگری همراه می شود، همانند فرهنگ تولید، فرهنگ کار، فرهنگ بهره وری، و مانند این ها.فرهنگ از دو جزء »فر« و »هنگ« تشکیل گردیده است. فر به معنای جلو و بالا آمده است و هنگ در زبان فارسی از ریشه اوستایی »تنگ« و به معنای کشیدن و وزن میباشد. فرهنگ فارسی معین فرهنگ را به معنای علم، دانش و تدبیر آورده است.
در فرهنگ بزرگسخن ، فرهنگ چنین تعریف شده است: پدیده ی کلی پیچیدهای از آداب، رسوم، ی اندیشه، هنر و شیوه ی زندگی که در طی تجربه تاریخی اقوام شکل میگیرد و قابل انتقال به نسلهای بعدی است می توان گفت: "فرهنگ مجموعه ای از باورها، اندیشه ها و تراوشات فکری بشر در طول تاریخ است که زمینه ساز و تداوم بخش رشد و تعالی انسان و شکل گیری هویتی خاص برای او بوده است" . فرهنگ مجموعه ای تبادل پذیر و به اشتراک گذاری از مجموعه داشته ها و پیشینه های جوامع انسانی است که به عنوان سرمایه ای قابل انتقال از نسلی به نسل دیگر قابل بررسی است و در عین حال یکی از رایج ترین، پیچیده ترین و پرابهام ترین مفاهیم است - جعفری و حبیبی، . - 1381فرهنگ کار بر اساس دیدگاه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه به فرهنگ کار مشروعیت میبخشد نظم پذیری جمعی، کار دلسوزانه و باورهای عملی به ارزش کار یدی، فکری و سازگار شدن با شرایط، قواعد و رفتارهای صنعتی و تولیدی است - جعفری و حبیبی، . - 1381
