بخشی از مقاله
چکیده:
بخش عمده ای از منابع درآمدی دولت، از طریق مالیات تامین می شود. سهم مالیات از کل درآمدهای عمومی در میان کشورها، متفاوت است و میزان آن بستگی به سطح توسعه و ساختار اقتصادی آنها دارد. در این میان، فرار مالیاتی و گریز از مالیات در کشورها باعث شده است تا درآمدهای مالیاتی کشورها، همواره از آنچه که برآورد می شود کمتر باشد و تمامی کشورها تلاش خود را برای کاهش این دو پدیده به کار می گیرند یا از طریق اصلاح نظام مالیاتی، به چاره جویی برمی خیزند.
مقدمه:
یکی از منابع مهم درآمدی دولتها، مالیات است که علاوه بر اینکه بخش عمده ای از هزینه ها را تامین می کند بعنوان ابزار مناسب مالی برای کنترل اقتصاد نیز بکار گرفته می شود.
با عنایت به نقش مالیات در اقتصاد که یک اهرم مالی تخصیصی - توزیعی می باشد، پدیده فرار مالیاتی بعنوان یک ضد ارزش می تواند تهدید جدی برای تداوم زندگی اجتماعی و تحقق رفاه اجتماعی باشد.
هنگامی که در سطح جامعه با رشد نقدینگی مواجه می شویم دولت می تواند با افزایش نرخهای مالیاتی موجبات کاهش نقدینگی و تورم را فراهم آورد و اگر رکود و کم تحرگی و عدم رونق اقتصادی را در اقتصاد شاهد باشیم دولت می تواند با کاهش نرخهای مالیاتی شکوفایی اقتصاد را به جامعه برگرداند بدین ترتیب مالیات می تواند یکی از ابزارهای مهم مالی و به عنوان سوپاپ اطمینان اقتصادی کار کردهای مطلوبی برای جامعه به همراه داشته باشد
همچنین مالیات نقش مهمی در توزیع عادلانه درآمد و و توزیع مجدد ثروت دارد دولت با اخذ مالیات از ثروتمندان و توزیع آن در قالب کمکهای بلا عوض و اعانات و پرداخت یارانه به افراد کم در آمد جامعه در برقراری عدالت اجتماعی نقش موثری ایفا می نماید.
با تأملی در سیر تاریخ مشخص می گردد که وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی سبب شده نقش مالیات در بین درآمدهای دولت کمرنگ شده و مکانیزم کارآمدی برای جذب آن مدنظر قرار نگیرد و از طرفی به واسطه پایین بودن فرهنگ مالیاتی، مالیات گریزی به یک پدیده ارثی مبدل گشته که نسل به نسل تداوم یافته و اشکال پیشرفته تری به خود می گیرد.
اقتصاد سیاه یا زیرزمینی با زیر سئوال بردن عدالت افقی و عمودی در نظام مالیاتی پایه های نظام اقتصادی کشور را متزلزل می سازد و دولت را در تحقق اهدافش ناتوان می نماید.
مالیات ابزاری است برای توزیع مجدد درآمد و تعدیل کننده ثروت جامعه و به بیانی کلی تر سالم سازی اقتصاد که در مقابل آن اقتصاد وسیع زیرزمینی قرار دارد که ناشی از ناکارآمدی نظام مالیاتی و به تبع آن فرار مالیاتی است با کاهش میزان درآمدهای مالیاتی توزیع عادلانه درآمد و ثروت به درستی صورت نخواهد گرفت.
فرار مالیاتی یکی از اساسی ترین و مشکلات هر نظام مالیاتی محسوب می شود که ضرورت دارد ضمن ریشه یابی، عوامل مؤثر در شیوع این پدیده مخرب اقتصادی شناسایی و در رفع آن برنامه ریزی شود. در شناسایی عوامل مؤثر در پدیده فرار مالیاتی بایستی دقت نمود که این معضل فقط ریشه اقتصادی نداشته و در کنار علل اقتصادی سایر عوامل اجتماعی - سرمایه اجتماعی و میزان پذیرش و مقبولیت آحاد جامعه - فرهنگی - فرهنگ مالیاتی - سیاسی و حاکمیتی - تصمیمات و سیاست ها و قوانین متخذه نیز بابستی مدنظر قرار گیرد
تعریف فرار مالیاتی :
برای فرار مالیاتی تعاریف متعددی در متون ارایه شده است، فرار مالیاتی در حالت کلی اشاره به انجام اقدامات غیرقانونی از قبیل حساب سازی، عدم ارائه دفاتر رسمی، انجام فعالیتهای اقتصادی زیرزمینی و ... به منظور فرار از پرداخت مالیات دارد .در این راستا و برای رسیدن به این هدف، درآمدی که مشمول پرداخت مالیات می شود، سودی که به آن مالیات تعلق می گیرد، میزان یا منبع درآمدها مخفی می گردد و یا اقداماتی که سبب تخفیف مالیاتی؛ می گردند، به طور کلی بالاتر از میزان واقعی بیان می شوند
هر گونه تلاش قانونی یا غیر قانونی برای پرداخت نکردن مالیات یا کم پرداخت کردن آن مانند ندادن اطلاعات لازم در مورد عواید و منافع مشمول مالیات می باشد و اصطلاح فرار مالیاتی در رابطه با ترتیبات غیر قانونی اتخاذ شده جهت اختفاء درآمد یا نادیده گرفتن بدهی مالیاتی بکار می رود.
فرار مالیاتی در یک عبارت ساده به هر نوع اقدام غیرقانونی جهت عدم پرداخت صحیح مالیات از قبیل حساب سازی، عدم ارائه دفاتر، انجام فعالیت اقتصادی بدون رسم و نشان و غیره اطلاق می گردد.
زمینه های پیدایش فرار مالیاتی :
بررسی ها نشان داده است عمده ترین زمینه های پیدایش فرار مالیاتی در بسیاری از کشورها یکسان و مشترک بوده و معمولا مالیاتهایی که با هدف توزیع درآمد وضع می شوند دارای پایه های کمتر و نرخهای بالاتری هستند اینگونه مالیاتها قابلیت فرار فراوانی در خود نهفته دارند افزایش نرخهای مالیاتی ضمن آنکه انگیزه های سرمایه گذاری را کاهش می دهد زمینه لازم برای اجتناب از پرداخت و فرار مالیاتی را نیز فراهم می سازد.
اقتصاد پنهان یکی از عوامل پیدایش فرار مالیاتی است در کشور ما عوامل مختلفی در شکل گیری و گسترش اقتصاد پنهان و زیر زمینی دخیل هستند، چون عمده فعالیتهای اقتصادی از دید ماموران مالیاتی پنهان می ماند بنابراین زمینه فرار مالیاتی مهیا می شود همچنین ساختار اجرایی اقتصاد و عدم شفافیت در قوانین و مقررات عامل دیگری در پیدایش فرار مالیاتی تلقی می گردد عدم ثبات قوانین و مقررات و تغییر و جابجایی مداوم قوانین نیز فرار مالیاتی را تصریح می نماید.
