بخشی از مقاله
چکیده:
بررسیهاي موجود نشان میدهد که با افزایش جمعیت شهرهاي بزرگ و ارتقاي میزان رفاه در این گونه مناطق، حرکت به سوي حومهها و به صورت بهره گیري از مواهب طبیعی در مسافرت هاي کوتاه مدت آخر هفته و ایام تعطیل، شدت پیدا می-کند. این شرایط، ضمن آن که پیامدهاي مثبت و مفیدي براي روستاها به همراه دارد، پیامدهاي نامناسب و زیان بخشی بر محیط زیست و ساختار اقتصادي، اجتماعی و ... روستاها بر جاي می گذارد. به همین منظور، این مطالعه در نظر دارد با بررسی آثار و پیامدهاي مثبت و منفی این روند، برخی از مهمترین متغیرهاي تأثیر گذار بر افزایش پیامدهاي مثبت را با استفاده از روش تحقیق همبستگی و پس رویدادي، مشخص نماید.
به همین منظور، روستاهاي دهستان باقران از بخش مرکزي شهرستان بیرجند را به عنوان نمونه انتخاب و مورد تحقیق قرار دادهاست. تحلیل دادههاي جمعآوري شده نشان میدهد که متغیرهاي جاذبههاي طبیعی و انسانی، مسائل زیرساختی، شرایط اقلیمی و آب و هوایی، مسائل زیست محیطی و منابع طبیعی و زیستی روستاهاي مورد نظر، به علاوه ویژگیهاي فردي و اجتماعی گردشگران، شرایط اجتماعی و فرهنگی و وضعیت اقتصادي و درآمدي روستائیان، در افزایش پیامدهاي مثبت گردشگري روستایی، بیشترین تأثیرات را به همراه داشتهاند.
کلید واژهها: گردشگري روستایی، خراسان جنوبی، بیرجند، دهستان باقران، جاذبههاي گردشگري.
-1 مقدمه
بررسیهاي موجود نشان میدهد که با افزایش جمعیت شهرهاي بزرگ و ارتقاي میزان رفاه در این گونه مناطق، حرکت به سوي حومهها شدت پیدا میکند. مسافرت به روستاها و مناطق بکر طبیعی، معمولاً در قالب مسافرتهاي کوتاه مدت آخر هفته و ایام تعطیل صورت میگیرد. به همین دلیل، بیشترین تاثیرپذیري مربوط به روستاهایی است که در فاصله اندکی از شهرهاي بزرگ قرار داشته و از امکانات حمل و نقلی، زیر ساختی و البته جاذبههاي طبیعی بیشتري برخوردارند. با این وجود، گردشگري روستایی و به خصوص از نوع مورد نظر این تحقیق، همیشه با اما و اگرهاي مختلفی مواجه بودهاست. گروهی این امر را به عنوان بخشی از بازار گردشگري میشناسند و تعدادي نیز آن را سیاستی براي توسعه روستا قلمداد مینمایند. این در حالی است که برخی از محققین اعتقاد دارند گردشگري روستایی در حالی که میتواند نتایج و پیامدهاي مثبت و ارزشمندي در پی داشته باشد، چنانچه بدون برنامهریزي و کنترل انجام گیرد، آثار و پیامدهاي غیر قابل جبرانی را زمینه سازي میکند که میتواند بیش از آثار مثبت و اثربخش آن باشد. به همین دلیل، این بررسی در نظر دارد مشخص نماید که چه عوامل و مولفههایی اثر بخشی این نوع از گردشگري را افزایش داده و پیامدهاي منفی آن را به حداقل ممکن میرساند.
-2 روش تحقیق
با توجه به اهداف و دادههاي در دسترس، روش تحقیق، توصیفی از نوع همبستگی بوده و بر حسب ضرورت از شیوه پس رویدادي بهرهگیري شدهاست. جامعه آماري این پژوهش روستاهاي دهستان باقران بخش مرکزي بیرجند - شکل شماره - 1 بوده و نمونه موردي از روستائیان ساکن در این دهستان و گردشگران ورودي به آن انتخاب شدهاند.براي گردآوري اطلاعات، ابتدا اسناد و مدارك موجود در ادارات و مطالعات موردي انجام شده مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت و در مرحله دوم از طریق پرسشنامه، نقطه نظرات روستائیان، گردشگران و افراد مطلع و ذي نفوذ در این ارتباط، گردآوري شد. به منظور تهیه پرسشنامه مناسب، از آنجا که تحقیق جامعی در این ارتباط صورت نگرفته بود، با روش اکتشافی، متغیرهاي موثر در بهبود و ارتقاي آثار و پیامدهاي مثبت و منفی موثر بر حضور گردشگران در مناطق روستایی تعیینشد.
آنگاه با آزمون اولیه و سنجش روایی و پایایی پرسشنامه با استفاده از 10 درصد از نمونه واقعی، پرسشنامه نهایی تهیه و تنظیم گردید. در نهایت، براي هر روستا - از روستاهاي داراي بالاترین آمار گردشگر - ،10پرسشنامه تکمیل گردید. با توجه به تعداد روستاهاي داراي بالاترین گردشگر - 56 روستا - ، در مجموع 560 پرسشنامه تهیه و تکمیل شد. پس از تکمیل پرسشنامهها، تمامی اطلاعات به دست آمده با بهرهگیري از شیوههاي آماري به مقیاس یکسان تبدیل شدند. در تحلیل نهایی نیز از روش آمار استنباطی به خصوص همبستگی، رگرسیون چند متغیره و... با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده شدهاست.
-3 مبانی نظري
به عقیده بسیاري از دانشمندان، توریسم از دید اقتصادي، یکی از سریعترین راههاي بازگشت سرمایه و بالاترین ضریب انباشت را دارد - سرلک، . - 241 :1380 به همین سبب، نخستین دلیل توسعهي گردشگري در اغلب کشورها، بهره برداري از منافع اقتصادي آن است. اگر چه دلایل دیگري نیز در این مورد ارائه می شود - رنجبران و زاهدي،. - 1379 به نظر اوه - - 2005، صنعت گردشگري می تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر رشد اقتصادي تاثیر گذارد. به همین دلیل، طی سالهاي 1950 تا 2005 گردشگري بین المللی با نرخ رشد سالانه 6/5 درصد از 25میلیون گردشگر در سال 1950 به 806 میلیون در سال 2005 افزایش یافتهاست. به نظر میرسد با این روند، این تعداد در سال 2020 به بیش از 1/5 میلیارد نفر برسد - طیبی و دیگران، . - 86 :1386 بر این اساس، اولین و مهمترین انگیزههاي مربوط به مطالعات حوزه گردشگري، در قالب رویکردهاي اقتصادي طبقهبندي میشوند.
در مناطق روستایی همچون سایر حوزهها، بهرهمندي از گردشگري در ابتداي امر بدون برنامه و فاقد جامع نگري مطرحگردید. در واقع، رشد گردشگري به عنوان راهبردي براي توسعه روستایی، تفکر نسبتاً جدیدي است که سیاستگذارن محلی در جوامع روستایی، اخیراً به اهمیت آن پی بردهاند، اما تجربه کافی براي اجراي آن ندارند. به همین دلیل، هنوز نمیتوان به طور قطع و یقین اعلام نمود که تمام آثار و پیامدهاي گردشگري در مناطق روستایی مثبت است. این در حالی است که نویسندگان و متفکران نیز در نوشتهها و گفتار خود این شک و تردید را بیشتر دامن میزنند. به عنوان مثال، در حالی که گروهی گردشگري را تنها راه حل و علاج قطعی مشکلات اقتصادي براي توسعه نواحی روستایی میدانند، گروهی تمامی آثار و پیامدهاي مثبت این فعالیتها را منکر شده و بر آثار منفی آن تاکید دارند - افتخاري و قادري، . - 29 :1381
در عین حال، غالب محققین این فعالیت را به عنوان یکی از اساسیترین فرایندهاي برنامهریزي یکپارچه معرفی میکنند و عقیده دارند که گردشگري روستایی به عنوان موتور محرکه توسعه روستایی تلقی میگردد - . - Sharpley & Sharpley, 1977: 7-8روند افزایش بهرهمندي از مواهب طبیعی روستاهاي پیرامون شهرهاي بزرگ باعث شدهاست که رویکرد توسعه بر مبناي شناخت زیر ساختهاي طبیعی و پتانسیل نیروي انسانی روستاهاي واقع در پیرامون شهرها و در نظر گرفتن مزیت نسبی متنوعسازي اقتصاد روستایی مورد توجه قرارگیرد. از این رو، از روستاهاي پیرامون شهرها به عنوان سرمایه پیرامون شهر - 4Countryside Agency, 2002: 16 - یاد میشود. این نوع نگاه به گردشگري روستایی، مطالعات و تحقیقات متعددي را در این رابطه باعث شدهاست.
