بخشی از مقاله
چکیده
مشکل تخریب محیط زیست به واسطه اقدامات و فعالیتهای انسان یکی از مسائل مهم جهانی است که بسیاری از کشورها با آن مواجه اند. این موضوع نه فقط از جنبه زیست محیطی و تأثیر آن بر سامانه های - سیستمهای - منابع طبیعی اهمیت دارد، بلکه از نظر اقتصادی نیز مهم است. به طوری که عملکرد و فعالیتهای اقتصادی ممکن است حتی رفاه و حیات دراز مدت انسانها را نیز تحت تأثیر قرار دهد .
در این مطالعه به بررسی عوامل مؤثر بر آلودگی محیط زیست - انتشار دی اکسید کربن - در کشورهای عضو اوپک طی دوره 2000-2014 پرداخته شده و رفتار انتشار دی اکسید کربن با بهکارگیری الگوی پانل مورد ارزیابی قرار گرفته است.
نتایج نشان داد که رشد اقتصادی ،مصرف انرژی ، درجه باز بودن اقتصاد، سرمایه گذاری خارجی و رشد جمعیت بر آلودگی محیط زیست در کشورهای عضو اوپک اثر مثبت و معناداری دارند .
.1 مقدمه
مشکل تخریب محیط زیست به واسطه اقدامات و فعالیتهای انسان یکی از مسائل مهم جهانی است که بسیاری از کشورها با آن مواجهند. این موضوع نه فقط از جنبه زیست محیطی و تأثیر آن بر سامانه های - سیستمهای - منابع طبیعی اهمیت دارد، بلکه از نظر اقتصادی نیز مهم است. به طوری که عملکرد و فعالیتهای اقتصادی ممکن است حتی رفاه و حیات دراز مدت انسانها را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در حال حاضر گرم شدن بی سابقه کره زمین، آلودگی آب و هوا، انتشار گازهای گلخانه ای ملل، از بین رفتن اکوسیستمها و نازک شدن لایه ازن، از مهمترین پیامدهایِ بهره گیری زیاد از طبیعت در راستای فعالیتهای تولیدی انسان و مصرف کالاها و خدمات هستند که تخلیه مقادیر فراوان آلودگی و پسماند به طبیعت و محیط زیست نمود عینی آن است
رابطه بین رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست در فرضیه منحنی زیست محیطی کوزنتس قرار دارد. بیان ساده فرضیه منحنی زیست محیطی کوزنتس، این است که بین برخی از شاخصهای آلودگی زیست محیطی و یکی از شاخصهای رشد اقتصادیمعمولاً - سطح درآمد سرانه - رابطه ای به شکل U وارونه وجود دارد. به عبارت دیگر با افزایش توان اقتصادی جامعه، در ابتدا مقدار تخریب زیست محیطی افزایش مییابد؛ اما سرانجام پس از رسیدن به سطح حداکثر آلودگی، به دلایل مختلف از جمله آگاهی جامعه نسبت به تخریب محیط زیست و یا حرکت به سمت خدماتیتر شدن اقتصاد، روند نزولی منحنی آغاز میشود. اوج این منحنی را رسیدن به حالت »رشد غیرمادی « میگویند. بدین معنی که از اوج منحنی به بعد، اقتصاد، در حال کاهش استفاده از مواد و انرژی در فرآیند تولید است
عامل اثرگذار دیگر بر تخریب محیط زیست سرمایه گذاری مستقیم خارجی میباشد. سرمایه گذاری مستقیم خارجی با تغییر ترکیب تولید و رشد سرمایه ای فیزیکی صنایع باعث افزایش آلودگی شده و بر کیفیت محیط زیست اثر میگذارد به عبارتی افزایش سرمایهگذاری با افزایش تولیدات داخلی منجر به رشد اقتصادی میگردد و افزایش در رشد اقتصادی باعث افزایش تقاضای انرژی میگردد که این خود باعث انتشار آلودگی میگردد
مصرف انرژی نیز عامل اصلی انتشار آلودگی می باشد. امروزه تأمین انرژی از اساسیترین پیش نیازهای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها به شمار میرود. از طرفی اثرات توسعه پایدار بخش انرژی نیز در بهبود شرایط اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی نقش بسزایی دارد زیرا بخش انرژی علیرغم ایفای نقش اساسی در فرآیند توسعه اقتصادی موجب نشر آلایندههای مختلف زیست محیطی نیز میشود که از جمله مهمترین آنها آلودگی هوا در اثر انتشار و نشت گازهای آلاینده ناشی از احتراق سوختهای فسیلی است.
این مسئله در کشورهای صادرکننده نفت همراه با تسریع در روند توسعه صنعتی، افزایش جمعیت، توسعه شهرها، استفاده نامناسب از سیستمها و دستگاههای صنعتی، افزایش مصرف انرژی و عدم رعایت مقررات زیست محیطی شکل جدیتری به خود گرفته است و اگر هم زمان با تلاش این جوامع برای نیل به هدف رشد و توسعه به محیط زیست توجه نشود هزینههای ناشی از صدمات وارد شده به محیط زیست، خسارات جبران ناپذیری را ایجاد مینماید به نحوی که توسعهی پایدار را با مخاطره جدی مواجه میسازد
درجه باز بودن اقتصاد نیز بر تخریب محیط زیست اثرگذار است. در اثر آزادسازی تجاری، حجم فعالیتهای اقتصادی - از جمله فعالیتهای آلاینده - گسترش یافته و استفاده از منابع و انرژی به شکل نامناسبی افزایش مییابد. بنابراین آزادسازی تجاری اثرات مخربی بر محیط زیست دارد
رشد جمعیت نیز بر کیفیت محیط زیست اثرگذار میباشد. رشد جمعیت از طرفی، موجبافزایشِ تقاضای کالاها و خدمات میشود که شرایط بهره برداری بیشتر از منابع و محیط زیست را به وجود میآورد؛ بهره برداری بیشتر از منابع، یکی از دلایل عمده تخریب محیط زیست است. از سوی دیگر، جمعیت رو به رشد نیاز بیشتری به انرژی دارد. در این میان، سهم مصرف سوختهای سنگواره ای افزایش مییابد. این افزایش، باعث متصاعد شدن گازهای گلخانه ای میشود؛ این از دلایل عمده تخریب محیط زیست است
.بنابراین با توجه به اهمیت حفظ محیط زیست جهت دستیابی به توسعه پایدار و همچنین با توجه به اینکه وضعیت محیط زیست در کشورهای اوپک با روند فزاینده تخریب و آلودگی مواجه است بررسی عوامل مؤثر بر آلودگی محیط زیست در کشورهای اوپک حائز اهمیت میباشد که در این مطالعه به بررسی اثر مصرف انرژی، آزادسازی تجاری ، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و رشد جمعیت بر آلودگی محیط زیست در کشورهای اوپک که شامل - خاورمیانه الجزایر،اکوادور، ایران، کویت، لیبی،نیجریه، قطر، عربستان سعودی ،امارات متحده عربی،ونزوئلا،آنگولا و عراق - میپردازیم. و سعی شده به پرسش های زیر پاسخ داده شود :
مصرف انرژی - سوختهای فسیلی - بر روی انتشار دیاکسید کربن - CO2 - ، در کشورهای اوپک اثر دارد؟
سرمایه گذاری خارجی بر روی انتشار دیاکسید کربن - CO2 - ، در کشورهای اوپک اثر دارد؟
رشد جمعیت بر روی انتشار دیاکسید کربن - CO2 - ، در کشورهای اوپک اثر دارد؟
شاخص باز بودن اقتصاد بر روی انتشار دیاکسید کربن - CO2 - ، در کشورهای اوپک اثر دارد؟
وفرضیه های زیر مورد آزمون قرار گیرد:
مصرف انرژی - سوختهای فسیلی - بر روی انتشار دیاکسید کربن - CO2 - ، در کشورهای اوپک تأثیر منفی و معناداری دارد. سرمایه گذاری خارجی بر روی انتشار دیاکسید کربن - CO2 - ، در کشورهای اوپک تأثیر مثبت و معناداری دارد.
رشد جمعیت بر روی انتشار دیاکسید کربن - CO2 - ، در کشورهای اوپک تأثیر مثبت و معناداری دارد.
شاخص باز بودن اقتصاد بر روی انتشار دیاکسید کربن - CO2 - ، در کشورهای اوپک تأثیر منفی و معناداری دارد.
.2 مبانی نظری
سازمان کشورهای صادر کننده نفت با نام اختصاری اوپک، بزرگترین کارتل نفتی است. با توجه به نفت خیز بودن کشورهای عضو این مجموعه، وفور منا بع انرژی و اغلب قیمت پایین آن را شاهد هستیم. به همین علت ممکن است در این گروه کیفیت زیست محیطی به دلیل تولید و استخراج منابع انرژی از سطح پایینی برخوردار باشد. بنابراین، این امکان وجود دارد که با تدوین راهکارهایی صحیح و برنامهریزی مدون، بدون آنکه از رشد اقتصادی یا کیفیت تولیدات بخشهای مختلف اقتصادی کاسته شود از افزایش حجم گاز دی اکسید کربن جلوگیری شود.
در نتیجه، با افزایش این آلاینده در جو مقابله کرده و کاهش آلودگی یا کنترل آن را در برنامه ی خود بگنجانند. از اینروی، برای تحت کنترل در آوردن آلودگی و تحقق توسعه پایدار نیاز به اقدام و مداخله عمومی است.در کشورهای عضو اوپک در دهه های اخیر افزایش مصرف نفت در بخشهای مختلف اقتصادی موجب انتشار وسیع مواد آلاینده سمی و گازهای گلخانه ای به ویژه دی اکسید کربن و نیز بروز آسیبهای جهانی همچون گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوایی شده است.
مطالعات داخلی و خارجی به بررسی عوامل مؤثر بر آلودگی محیط زیست پرداخته اند. بهبودی همزمان، معادلات روش و رشد از الگوهای استفاده با محیط زیست و اقتصادی رشد متقابل اثرات - 1390 - ، در مطالعهای به بررسی مییابد. همچنین افزایش اقتصادی رشد فرایند در زیستیمحیط آلودگی نتایج نشان داد که طی دوره 1350 تا 1386 پرداختند. محیط زیست افزایش کیفیت بر محیطی زیست حفاظت برای شده صرف اعتبارات بودن تأثیر نشاندهنده بیمعنی نتایج است.
فطرس و همکاران - 1390 - ، در مطالعه با استفاده از روشهای اقتصادسنجی، از جمله رویکرد یوهانسن-یوسیلیوس به بررسی آثار متغیرهای تولید ناخالص داخلی، شهر نشینی، جمعیت و شدت انرژی بر روی آلودگی هوا در طی دور ه 1385-1346 در ایران افزایش باید، پرداختند.نتایج نشان داد که با فرض ثبات سایر متغیرها، اگر شدت انرژی افزایش مییابد. انتشار دی اکسید کربن ضریب مربوط به شدت انرژی و معناداری آن هشدار جدی به سیاست گزاردن در خصوص توجه به مصرف انرژی و تأثیر آن بر آلودگی محیط زیست و فرایند توسعه پایدار است.
مصرف بیش از اندازه انرژی در کشور به ویژه در زیر بخش حمل و نقل که بیشتر سوختهای سنگواره ای هستند، در مقدار ضریب این متغیر تأثیر دارد. ضریب انتشار دی اکسید کربن و تولید ناخالص داخلی مثبت است و نشان دهنده رابطه مثبت این دو متغیر است. نکته دیگر، ضریب متغیر مجذور تولید ناخالص داخلی است؛ معناداری آن تأییدی بر فرضیه زیست محیطی کوزنتس است.
