بخشی از مقاله
-1 مقدمه:
پیروزي در بازارهاي رقابتی امروز مستلزم عوامل متعددي است. یکی از مهمترین این عوامل بهبود مستمر در امر کیفیت است. طبق تعریف ، کیفیت تطابق با مشخصات است و سازمانها با تبدیل مفاهیم کیفی به مقادیر کمی سعی میکنند چگونگی دستیابی به اهداف را کمی کنند .
هر گاه که کیفیت کمی شود، میتوان هزینههاي مترتب بر آن را بررسی نمود. مطالعات عملی و پژوهشی انجام گرفته در گذشته نشان میدهد که افزایش سطح کیفیت به تنهایی نمیتواند پاسخگوي نیازهاي مشتریان باشد.عامل مکمل افزایش کیفیت براي پاسخگویی به نیازهاي مشتریان کاهش سطح هزینه ها و قیمت تمام شده کالاي ساخته یا فروخته شده است. ]امامی،ص[2 امروزه صنعت ما نیاز ورود به بازارهاي بین المللی و توسعه صادرات را به خوبی احساس میکند
.از جمله عوامل مؤثر در این امر سطح کیفیت محصولات تولیدي است که به عنوان یک شاخص رقابتی در توسعه صادرات و حتی کاهش واردات نقش مؤثري دارد. ]دهدار، 1388، ص[4 اما آمارهاي منتشر شده کشور نشان میدهد که شرکتها توجه کمی به مباحث کیفی دارند. برگزاري همایشهاي مختلف و بکارگیري طرحهاي مختلف همگی کم و بیش با شکست مواجه شدند. اما دلیل اینگونه شکستها چیست؟ در میان دلایلی که صاحبنظران ذکر میکنند، علتی که میتواند یکی از نقشهاي اساسی را بازي کند، هزینههاي کیفیت است. زیرا تولید کنندگان بر این باورند که حفظ و ارتقاي کیفیت تولیدات باعث ایجاد هزینههاي برگشت ناپذیر میشود. اما هزینههاي کیفیت، برگشتپذیرند.
یکی از موانع اساسی در جهت دستیابی به کیفیت مؤثر و کارا، وجود این دیدگاه نادرست است که دستیابی به سطح کیفیت بالاتر را لزوماً نیازمند صرف هزینههاي بیشتري میداند.با مطالعه و بررسی هزینه هاي مرتبط با کیفیت، میتوان ارتباط صحیح و منطقی بین کیفیت و هزینه را درك نمود.
تولید یک کالا یا ارایه یک خدمت که تأمین کننده درجه بالایی از رضایت مشتري1 باشد، بدون بررسی هزینههاي دستیابی2 به آن کافی نیست .در حقیقت اصلی ترین مسئولیت مدیریت نیز بر قراري تعادل میان کیفیت و هزینه هاي دستیابی به آن است.
بررسی سیستم هزینههايکیفیت یکی از ابزارهایی است که به بهبود سطح کیفیت کمک کرده و موجب مشخص شدن هزینههاي اضافی ، فعالیتهاي بیهوده و حذف آنها میشود. بکار گیري سیستمهاي مناسب COQ موجب میشود که با استفاده بهتر از منابع، امکانات و سرمایه گذاري بر روي فعالیتهاي پیشگیرانه علاوه بر تأمین رضایت مشتري ، هزینهها را نیز تا حد ممکن کاهش داد.
هزینهیابی کیفیت3 نوعی روش هزینه یابی مبتنی بر فرآیند است که در آن هزینههاي فعالیت با دیدگاه میزان تاثیر آنها بر کیفیت، دسته بندي و مقایسه میشوند. این که پایین بودن کیفیت چه تاثیري بر قیمت و در نتیجه درآمد و سود شرکت خواهد داشت و میزان هزینه مطلوب براي رسیدن به کیفیت مورد نظر چقدر است، به هزینههاي کیفیت جایگاهی ویژه میبخشد.
کنترل هزینههاي کیفیت با تعیین این که براي کیفیت محصولات و خدمات چقدر هزینه میشود و در مقابل براي پایین بودن کیفیت محصولات و خدمات چقدر پرداخت میشود، این امکان را فراهم میکند تا کنترل دقیقتري بر روي هزینهها شود و با افزایش عملیات پیشگیرانه و یا کنترل هزینهها، کیفیت محصولات و خدمات را بهبود یابند.
هزینههاي کیفیت براي اولین بار در امریکا در سال 1950 توسط باوم4 مطرح شد. وي مفاهیم آن را در شرکت جنرال الکتریک5 امریکا گسترش داده و اجرا نمود. به این ترتیب هزینههاي کیفیت ابتدا در صنعت مورد استفاده قرار گرفت، اما امروزه در کشورهاي صنعتی تمایل بهکاربرد آن در بازرگانی، بخشهاي عمومی، خدماتی،حمل و نقل و توزیع و... روبه افزایش است
در کل هزینههاي کیفیت عبارت است از هزینه مرتبط با کلیه فعالیتهایی که در یک سازمان به منظور تولید محصول با کیفیت ایجاد می شوند. هزینههاي کیفیت در سه گروه کلی هزینههاي پیشگیري ضایعات6 ، هزینههاي ارزیابی - آزمون - 7 و هزینههاي نقص - ضایعات - 8 طبقه بندي میشوند و هریک از این سه گروه به اجزاي کوچکتري قابل تقسیم است.
تعریف هر یک از این هزینهها به اختصار در زیر آورده شده است:]امامی،1386، ص ص [3-4 الف - هزینههاي شکست داخلی- هزینههایی که براي ارزیابی ،تصحیح و یا جایگزینی محصول قبل از این که محصول به دست مشتري برسد را شامل میشود.
ب - هزینه شکست خارجی- هزینهاي است که براي ارزیابی ، تصحیح و یا جایگزینی بعد از این که محصول به دست مشتري رسید، صورت
میگیرد.
پ - هزینه ارزیابی - هزینه مربوط به سنجش یا ممیزي محصولات یا خدمات به منظور اطمینان از استانداردهاي کیفی در این دسته میگنجد. ت - هزینههاي پیشگیري- هزینهاي است که براي پیشگیري از وقوع ضایعات کالاها و یا جلوگیري از تولید محصولات با کیفیت پایین باید پرداخت شود .آنچه مسلم است، هزینه کردن در سطح پیشگیري همواره مقرون به صرفهتر از سطح ارزیابی و شکست خواهد بود.
معمولاً سازمانها هزینههاي کیفیت رابه طور مشخص محاسبه نمی کنند زیرا چنین هزینههایی براي تهیه تراز نامه، سود9 و زیان10 شرکت لازم نیست، اگر چه آنها میتوانند تأثیر مهمی بر سودآوري شرکت داشته باشند. در غیاب سیستم ارزیابی هزینههاي کیفیت، سازمانها نمیتوانند منشاي این هزینهها را دریابند و نحوة کنترل آنها را مشخص کنند و نیز چون هیچ الزام قانونی براي جمع آوري وگزارشدهی هزینههاي کیفیت وجود ندارد ،آن چه در این هزینهها میگنجد، متغیر و متفاوت است .بررسیهاي انجام شده نشان میدهد بر خلاف تصور مدیران ، هزینههاي کیفیت اغلب مقادیر بالایی را به خود اختصاص میدهند. در بسیاري از شرکتها این هزینهها بیش از 20 درصد فروش و حدود 25 تا 40 درصد هزینههاي عملیاتی را تشکیل می-دهند ].رئیسی اردلی و رئیسی، ص[2 حال سوال این است با توجه به اهمیت این موضوع عوامل مرتبط با استقرار نظام هزینهیابی کیفیت در شرکت هاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران کدامند؟
تحقیقات مختلفی در زمینه هزینه کیفیت انجام شده است ، اجزاي نظام هزینهیابی کیفیت با استفاده از مطالعات انجام شده توسط دو تن از محققین دانشگاه صنعتی ویکتوریا در سال 1999 به نامهاي الیور و کیو11 مشخص شد، این دو دانشمند سیستم هزینهیابی کیفیت را به اجزاي متفاوتی تقسیم کردهاند هزینههاي پیشگیري ضایعات هزینه هاي ارزیابی - آزمون - و هزینههاي نقص در تحقیق حاضر بیشتر مورد توجه واقع گردید
لاو و ایرانیب12 محققین دانشگاه کووان شهر پرس در استرالیا و آکس بریدج انگلستان در تحقیقی با عنوان " سیستم اطلاعاتی هزینههاي کیفیت در مدیریت پروژه در صنایع ساختمان سازي" در سال 2003 ، نظام اطلاعاتی هزینه یابی کیفیت را داراي اجزائی چون هزینههاي پیشگیري از ضایعات و هزینه هاي ارزیابی - آزمون - دانستند.
بریگز13 و دیگران در سال 2007 در مطالعه اي در زمینه کیفیت خدمات ارائه شده توسط هتلها در کشور اسکاتلند ،اندازه سازمانی، وجود استانداردهاي کیفیتی ،و انگیزه کارکنان در مشارکت در کار را از عوامل مؤثر بر توسعهي سیستم کیفیتی سازمان دانستند
رید14 و دیگران در سال 2000 ضمن انجام تحقیقی آموزش کارکنان و آگاهی و آشنایی مدیران عالی - رهبران - سازمان و فرهنگ سازمانی را جزو عوامل مؤثر بر سیستم هزینه کیفیت دانستند.
مبینی در تحقیقی تحت عنوان "بررسی کاربردي سیستم هزنیهیابی کیفیت در صنعت داروسازي" در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در رشته حسابداري از دانشگاه تربیت مدرس، اجزایی چون پیچیدگی و دشواري اندازهگیري هزینهها ،عدم آموزش مناسب و کافی مفاهیم سیستم مذکور در دانشگاه ها و عدم توانایی سیستم حسابداري شرکت ها در تأمین اطلاعات مورد نیاز را از موانع توسعه سیستم هزینهیابی کیفیت در صنعت مذکور می داند
اسلامی تازه شهر تحقیقی را تحت عنوان " بررسی موانع توسعه سیستم هزینهیابی کیفیت در صنایع خودروسازي" به عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد رشته حسابداري در دانشگاه تربیت مدرس انجام داده است که نتایج تحقیق نشان داده که عواملی چون عدم آشنایی مدیران رده بالاي سازمان، عدم آموزش مناسب و کافی مفاهیم در دانشگاهها، عدم وجود استانداردهاي پذیرفته شده ،پیچیدگی و دشواري اندازهگیري هزینهها، عدم توانایی سیستم حسابداري شرکتها در تأمین اطلاعات مورد نیاز از جمله موانع توسعه سیستم هزینه یابی کیفیت در صنایع خودرو سازي میباشد.
در تحقیقی تحت عنوان طراحی و استقرار سیستم هزینه یابی کیفیت در یک واحد صنعتی که نیکدل و همکارش انجام داده است، ابتدا مدیریت کیفیت جامع - TQM - و ارتباط آن با هزینههاي کیفیت و موارد کاربرد آن به تفصیل بیان شده است .در ادامه، بعد از آشنایی با مفاهیم تئوري ،مرحله اجراي آن در صنعت ساخت و تولید قطعات آهنگري و قالبهاي مورد نیاز آن ،شرح داده شده است .
مرحله اجرائی با شناخت وضعیت موجود شرکت در حوزه هاي تولید ،قالب سازي،کیفیت و مالی شروع شده و کلیه هزینهها و فعالیت هاي مرتبط با کیفیت شناسایی گردیده اند .پس از تعریف عناصر هزینه در هر یک از طبقات اصلی و مرتبط سازي فعالیتهاي متفاوت در شرکت با هر یک از آنها ، جمع آوري اطلاعات و داده ها صورت میگیرد و سیستم جمع آوري دادههاي کیفی مستقر می شود .سپس نحوه ارائه و ساختار گزارشات هزینههاي کیفیت در دورههاي زمانی ، تعیین شده و مبناي لازم براي بررسی هر یک از عناصر هزینه کیفیت و همچنین کل هزینه هاي کیفیت به دست می دهد .
در خاتمه پس از اجراي سیستم ، جمع بندي نتایج حاصله به عمل آمده و پیشنهادات لازم جهت بهبود سطح کیفیت و کاهش هزینه ها ارائه گردیده اند ].نیکدل و رضایی ،[1377، دهدار تحقیقی را تحت عنوان "بررسی موانع توسعه سیستم هزینهیابی کیفیت در شرکتهاي تولید کننده کالاهاي مصرفی در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از رویکرد فازي " انجام داده است که نتایج تحقیق نشان داده که عواملی چون عدم انگیزه کارکنان در مشارکت در کار ،فرهنگ سازمانی ،آموزش مستمر و کافی کارکنان و آشنایی مدیران رده بالاي سازمان از جمله عوامل تأثیرگذار بر نظام هزینهیابی کیفیت در شرکتهاي تولید کننده کالاهاي مصرفی در بورس اوراق بهادار تهران می باشد
-2 چهار چوب نظري تحقیق :
با مراجعه به تحقیقات داخلی و خارجی و مصاحبه با اساتید دانشگاه و مدیران و کارشناسان مالی تعدادي از سازمانها و شرکتها تعداد 4 متغیر به عنوان مهمترین متغیرهاي اصلی که رابطه مستقیم با استقرار نظام هزینهیابی کیفیت دارند شناسایی شدند، که به عنوان متغیر مستقل در این تحقیق در نظر گرفته شدهاند که عبارتند از :
- 1 توانایی سیستم حسابداري شرکتها در تأمین اطلاعات موردنیاز
- 2 اندازه سازمانی
- 3 میزان داراییهاي شرکت
- 4 میزان گردش فروش این متغیرها هر کدام به نوعی در تحقیق هاي مختلف به عنوان متغیرهاي اثرگذار بر توسعهي سیستم هزینهیابی کیفیت در شرکتها دانسته شدهاند
