مقاله عوامل مؤثر بر شکل گیری فرایند خلاقیت و نوآوری در سازمان های عمومی

بخشی از مقاله

خلاصه

این تحقیق با هدف بررسی عوامل مؤثر بر خلاقیت و نوآوری در سازمان های عمومی انجام شده است. جامعه مورد بررسی مدیران و کارکنان سازمان های عمومی شهرستان تربت جام می باشند. روش تحقیق از نوع توصیفی- پیمایشی بوده و از آزمون t تک نمونه برای آزمون فرضیات تحقیق استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که تأثیر سبک رهبری، مهارت ادراکی مدیران و ساختار سازمانی بر خلاقیت و نوآوری در سازمان بالا بوده ولی تأثیر سطح تحصیلات کارکنان بر خلاقیت و نوآوری در سازمان در سطح پایینی قرار دارد. در پایان مقاله پیشنهاداتی در این زمینه ارائه گردیده است.

کلمات کلیدی: خلاقیت، نوآوری، سبک رهبری، مهارت ادراکی، سطح تحصیلات، سازمان های عمومی

1. مقدمه

تداوم و بقاء سازمان ها و تحقق اهداف آنها می طلبد که نهضت خلاقیت و نوآوری را در ارکان سازمان که همانا کارکنان، مدیران و ساختار سازمانی است پیش بینی و فرآیند آن را ترسیم و به صورت مستمر و فراگیر مطرح سازند تا از سقوط و نابودی در امان باشند - عبداللهی، . - 1391 ضرورت و اهمیت یافتن راهکارهایی جهت ایجاد خلاقیت و نوآوری در این است که امروزه سازمان ها در برهه ای از زمان قرار گرفته اند که تحت عناوین مختلف از جمله عصر دانش، عصر فراصنعتی، عصر جامعه اطلاعاتی، عصر سرعت و بالاخره عصر خلاقیت و نوآوری مطرح شده است؛ و خود را در جهت مدیریت تغییرات شتابان و دگرگونی های ژرف جهانی آماده می سازند؛ به گونه ای که خلاقیت و نوآوری به عنوان اصلی اساسی از عوامل مهم بقای سازمان ها پذیرفته شده است - حسینی، . - 1376

سازمان های خلاق خصوصیات ویژه ای را دارا هستند. مهمترین ویژگی این سازمان ها انعطاف پذیری آنها در رویارویی با بحران هایی است که غالباً ناشی از رقابت های اقتصادی است - خانیان، . - 1384 یکی از عوامل موثر در بروز خلاقیت در یک جامعه، زمینه سازی و بستر سازی در بین انسان ها جهت ایجاد فرهنگی است که در آن همگان در تلاش برای رشد دادن دیگری هستند و با تاثیر بر روی یکدیگر به پیشرفت جامعه کمک می کنند - سجادی، . - 1383 برخی از ویژگی های سازمان خلاق عبارتند از: در سازمان خلاق افراد دارای یک تخصص ویژه نیستند و این امکان را دارند که برای قرارگرفتن در جایگاه مناسب گردش شغلی داشته باشند.

هدف نهایی در سازمان باید توجه به نیازمندی های جامعه و جلب رضایت آحاد مردم باشد. ویژگی دیگر احترام به افراد است و آنها باور دارند که می توانند همگام با نیازهای سازمان رشد کنند - امیرحسینی، . - 1384 سازمان های خلاق بر این باورند که مدیران به راحتی می توانند افکار و نظرات دیگران را مستقیم و بدون واسطه دریافت کنند. هدف مدیران خلاق باید استفاده از خلاقیت دیگران و پیدا کردن ذهن های خلاق باشد. مدیران می توانند مولفه های خلاقیت یعنی تخصص، مهارت های تفکر خلاق و انگیزش را تحت تاثیر قرار دهند - بنا رخشا، . - 1382 از مهمترین راهکارهای ایجاد و افزایش خلاقیت در کارکنان که باید توسط مدیران به کار بسته شود: انتصاب متناسب افراد با تخصص آنها و عدم اجبار شغلی نامناسب به افراد، ایجاد هماهنگی مناسب با کارکنان، دادن آزادی عمل و تفیض اختیار نیز از عوامل افزایش انگیزش درونی به شمار می روند همچنین در اختیار قرار دادن منابع مهمی چون زمان و تخصیص منابع مالی نیز انگیزش را در افراد افزایش می دهد.

هدف کلی تحقیق حاضر بررسی عوامل مؤثر بر خلاقیت و نوآوری در سازمان های عمومی می باشد. همچنین اهداف جزئی تعیین تأثیر سبک رهبری مدیران، ساختار سازمانی، مهارت ادراکی مدیران و سطح تحصیلات کارکنان بر خلاقیت و نوآوری در سازمان می باشند - سیادتی، . - 1386مطالعات متعدد داخلی و خارجی در زمینه خلاقیت انجام شده است. طالب بیدختی و انوری - 1380 - به طراحی وتبیین مدل سه بعدی سبک های رهبری، خلاقیت واثر بخشی مدیران پرداخته اند، نتایج نشان داد رابطه معنی داری بین اثربخشی مدیران با سبک های رهبری انتخابی ونیز خلاقیت مدیران وجود دارد. سجادی - - 1383

عوامل موثر برخلاقیت ونوآوری مدیران بیمارستان های شهر اصفهان رابررسی نموده است، یافته ها نشان داد مهمترین عوامل موثر بر خلاقیت مدیران بیمارستان ها عوامل سازمانی و به خصوص عامل سیستم پاداش می باشد. مال امیری - - 1386 با بررسی عوامل موثر بر خلاقیت کارکنان موسسات پژوهشی کشور دریافت سبک رهبری، نظام پاداش درسازمان، جو سازمان وساختار سازمان به طور غیر مستقیم بر خلاقیت کارکنان موسسات پژوهشی موثرند. تولایی - - 1388 در بررسی راهکارهای تقویت نوآوری و شکوفایی در سازمان نشان داد که بایستی منابع انسانی سازمان که عمده ترین منبع توسعه نوآوری در سازمان می باشند؛ در کلیه سطوح به این باور برسند که اصولاً بقای سازمان در دنیای رقابتی و بازارهای پیچیده داخلی و بین المللی امروز؛ منوط به خلاقیت و نوآوری همگانی بوده و همه نیروها باید در جهت ایجاد نوآوری و خلاقیت در سازمان فعالیت نمایند.

ضرغامی - - 1391 به بررسی رابطه بین خلاقیت و انگیزه افراد برای نوآوری در سازمانهای پژوهشی در پژوهشکده پردازش هوشمند علائم پرداخت. نتایج پژوهش نشان می دهد که ارتباط معنادار قوی و مثبتی بین میزان خلاقیت و انگیزه به کارگیری نوآوری در افراد وجود دارد. همچنین ارتباط این دو عامل با ویژگی های فردی، میزان مشارکت در پروژه های نوآورانه و تعداد جلسات شرکت در کارگاه آموزشی تفکر خلاق برگزار شده در پژوهشکده سنجیده شده است. از سایر مطالعات داخلی به تسبیح سازان - 1380 - ، پیرخایقی - 1380 - ، حق شناس - 1387 - ، پورطهماسبی و همکاران - 1389 - و اخوان و همکاران - 1390 - می توان اشاره نمود.

موهر - 1969 - بر اساس انجام فرا تحلیلی از تحقیقات صورت گرفته به نوعی بر ویژگی های ساختار ادهوکراسی تأکید داشته و بیان می کنند که ساختار در سازمان های خلاق تمایل به انعطاف پذیری، قوانین و مقررات خیلی کم، شرح شغل کم و استقلال خیلی بالا دارد زیرا ساختارهای سلسله مراتبی، سنتی و مکانیکی سد راه خلاقت می باشند. روزنفلد - 1990 - در پژوهش های خود به بررسی تأثیر سبک های رهبری و خلاقیت پرداختند و دریافتند که سبک حمایتی و غیر کنترلی مهم ترین عامل مؤثر بر خلاقیت و نوآوری می باشد. کامینگ - 1998 - دریافتند محیط یا فرآیند اجتماعی شدن خلاقیت طبیعی را با برچسب زدن از طریق داوری هایی از قبیل خوب، بد، درست، غلط، مناسب، نامناسب، زشت و زیبا سرکوب می کند.

جونز - 2003 - با انجام پژوهش وسیعی تاثیرعوامل سازمانی برخلاقیت را بررسی کرد و نشان داد سبک رهبری، سیستم پاداش، منابع مادی و زمانی، برخلاقیت موثر است. دووت - 2004 - در تحقیقات خویش دریافتند سبک رهبری از عوامل موثر بر خلاقیت می باشد. لاب - 2004 - با انجام پژوهشی دریافتند سیستم پاداش برخلاقیت سازمان موثراست. ونگلیمپیارات - 2004 - با انجام پژوهشی دریافت بین سبک رهبری وخلاقیت فرد رابطه معناداری وجود دارد. زهیر - 2011 - تأثیر جنبه فردی و گروهی سیستم پاداش را بر خلاقیت مورد مطالعه قرار داده اند، نتیجه نشان داد که پاداش های گروهی در مقایسه با پاداش های فردی زمانی که مشارکت های فردی نیز مورد شناسایی قرار گیرد به مشارکت، همکاری و خلاقیت بیشتری منجر می شود.

2. روش تحقیق

این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش تحقیق از نوع توصیفی- پیمایشی میباشد. این تحقیق در سال 1392 در سازمان های عمومی شهرستان تربت جام به انجام رسیده است. پژوهش حاضر در حوزه رفتار سازمانی به موضوع خلاقیت و نوآوری و عوامل موثر بر آن در سازمان های عمومی شهرستان تربت جام می پردازد. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه مدیران و کارکنان سازمان های عمومی شهرستان تربت جام است که تعداد آنها 164 نفر - دارای حداقل مدرک دیپلم - میباشند. در این تحقیق با توجه به محدود بودن جامعه آماری، برای تعیین تعداد نمونه از جدول مورگان استفاده شده است. کرجسی و مورگان با ارائه جدولی، تصمیم گیری در مورد اندازه نمونه را ساده کردهاند - دانایی فرد و دیگران،. - 1383

تعداد نمونه نیز با استفاده از جدول مورگان 119 نفر انتخاب شد. پرسشنامه این تحقیق شامل دو بخش اصلی میباشد: الف - سؤال های عمومی: این بخش از پرسشنامه مرتبط با ویژگیهای جمعیت شناختی پاسخ دهندگان - شامل جنسیت، سن، تحصیلات، سابقه کار و پست سازمانی - میباشد. ب - سؤال های مرتبط با عوامل تحقیق: این بخش از پرسشنامه عوامل یا زیرساختهای - سبک رهبری مدیران، ساختار سازمانی، مهارت ادراکی مدیران و سطح تحصیلات کارکنان - را اندازه گیری میکند. برای اطمینان کامل در مورد روایی پرسشنامه تحقیق، از نظرات اساتید راهنما و مشاور و اساتید صاحبنظر در این زمینه استفاده شد و اصلاحات لازم لحاظ گردید.

روش آلفای کرونباخ پرکاربردترین روش برای محاسبه و سنجش پایایی پرسشنامه میباشد و در این تحقیق از روش آلفای کرونباخ استفاده میشود ضریب آلفای کرونباخ کل سؤالهای پرسشنامه 0/856 تعیین شد. بنابراین میتوان گفت سؤالهای پرسشنامه تحقیق از پایایی مناسب و مطلوبی برخوردار میباشند. در تحقیق حاضر با استفاده از نرم افزار - SPSS15 - از دو نوع آمار توصیفی و استنباطی برای تحلیل دادهها استفاده شده است. در سطح توصیفی با استفاده از مشخصه های آماری به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شد و در سطح استنباطی، از آلفای کرونباخ برای بررسی پایایی پرسشنامه، از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن جامعه، از آزمون t تک نمونه برای رد یاتایید فرضیات تحقیق، آزمون فریدمن برای رتبه بندی، و از آزمون t مستقل و آزمون تحلیل واریانس - ANOVA - برای بررسی نقش متغیرهای جمعیت شناختی استفاده شده است.

3. نتایج تحقیق

همانطور که به تفصیل بیان شد در این فصل با استفاده از شیوه های آمار توصیفی و استنباطی به تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده از طریق پرسشنامه پرداختیم. سطح تجزیه و تحلیل توصیفی شامل تجزیه و تحلیل توصیفی دادههای جمعیت شناختی - جنسیت، سن، میزان تحصیلات، و سابقه کار و پست سازمانی - و تجزیه و تحلیل توصیفی دادههای اختصاصی تحقیق - فراوانی، درصد فراوانی - بود و در سطح تجزیه و تحلیل استنباطی با استفاده از آزمون t تک نمونه به تجزیه و تحلیل دادهها جهت تأیید و یا رد فرضیه های تحقیق پرداخته شد. در بخش جمعیت شناختی، 14/3 درصد 17 - نفر - زن و85/7 درصد - 102نفر - مرد می باشند. 25/2 درصد سن کمتر از 30 سال، 47/9 درصد 30 تا 40 سال، 24/4 درصد 40 تا 50 سال و 2/5 درصد 60 سالو بیشتر هستند.

18/5 درصد دارای دیپلم، 20/2 درصد فوق دیپلم و 55/5 لیسانس، 5/9 درصد فوق لیسانس و بالاتر می باشند. 43/7 درصد زیر 10 سال، 26/1 درصد 10 تا 15 سال، 13/4 درصد 15 تا 20، 8/4 درصد 20 تا 25 سال و 8/4 درصد 25 تا 30 سال سابقه کار دارند. همچنین 36/1 درصد پست سازمانی غیر کارشناسی، 54/6 درصد کارشناسی، 4/2 درصد رئیس اداره یا رئیس گروه، 3/4 درصد معاون و 1/7 درصد مدیر هستند.در این بخش به آزمون فرضیه های تحقیق می پردازیم. ابتدا نرمال بودن جامعه آماری با استفاده از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف مورد آزمون قرار گرفته است.با توجه به اینکه سطح معناداری به دست آمده در جدول 1 برای آزمون نرمال بودن مقداری بیشتر از سطح خطای در نظر گرفته شده توسط محقق - 0/05 - است، بنابراین جامعه آماری تحقیق دارای توزیع نرمال میباشد.

با توجه به نرمال بودن جامعه آماری، برای بررسی فرضیه های تحقیق از آزمون t استیودنت تک نمونه ای استفاده می شود همچنین به منظور اولویت بندی تأثیر ابعاد سبک رهبری مدیران، ساختار سازمانی، مهارت ادراکی و سطح تحصیلات کارکنان بر خلاقیت و نوآوری سازمانی از آزمون فریدمن استفاده می گردد.فرضیه :1 تأثیر سبک رهبری مدیران بر خلاقیت و نوآوری در سازمان در سطح بالایی است. فرض یک بیان می کند که تأثیر سبک رهبری مدیران بر خلاقیت و نوآوری در سازمان در سطح بالایی قرار دارد و فرض صفر مبنی بر این است که تأثیر سبک رهبری مدیران بر خلاقیت و نوآوری در سازمان در سطح متوسط به پایین قرار دارد.

آماره آزمون بدست آمده - 19/42 - t از t جدول - 1/6 - بزرگتر است، لذا فرض صفر رد و فرض یک مبنی بر اینکه تأثیر سبک رهبری مدیران بر خلاقیت در سازمان در سطح بالایی قرار دارد، پذیرفته می شود.فرضیه :2 تأثیر ساختار سازمانی بر خلاقیت و نوآوری در سازمان در سطح بالایی استفرض یک بیان می کند که تأثیر ساختار سازمانی بر خلاقیت و نوآوری در سازمان در سطح بالایی قرار دارد و فرض صفر مبنی بر این است که تأثیر ساختار سازمانی بر خلاقیت و نوآوری در سازمان در سطح متوسط به پایین قرار دارد.آماره آزمون بدست آمده - 15/76 - t از t جدول - 1/6 - بزرگتر است، لذا فرض صفر رد و فرض یک مبنی بر اینکه تأثیر ساختار سازمانی بر خلاقیت در سازمان در سطح بالایی قرار دارد، پذیرفته می شود.