بخشی از مقاله
چکیده
در تحقیق حاضر به معرفی و تحلیل کتاب اسرار البلاغه عبدالقاهر جرجانی و المعجم فی معاییر اشعار العجم اثر شمس قیس رازی و تأثیری که بر کتب بعد از خود داشتهاند، پرداختهایم. هر یک از این کتابها در جایگاه خود از ارزش بالایی در میان کتب بلاغی برخوردارند. میتوان گفت جایگاه ارزشی المعجم در بلاغت فارسی همچون جایگاه اسرار البلاغه در بلاغت عربی است؛ همان طور که با اسرار البلاغه جرجانی تحولی اساسی در بلاغت عربی شکل می گیرد و تا مدت ها این اثر بر کتب بعد از خود تأثیر میگذارد، المعجم نیز از معتبرترین کتابهای فارسی در زمینه عروض و قافیه و بلاغت است که کتاب های بعد از آن فراوان از مطالبش سود جستهاند. در هر دو کتاب موردنظر مباحث بلاغی از یکدیگر تفکیک نشده و در هم متداخلاند.
کلید واژه ها: بلاغت فارسی، بلاغت عربی، المعجم فی معاییر اشعار العجم، اسرار البلاغه
مقدمه
مسأله پیش رو در تحقیق حاضر بررسی دو کتاب بلاغی - عربی و فارسی - میباشد. سؤالاتی که در این تحقیق در پی پاسخگویی به آن هستیم، به شرح زیر است:
-1 المعجم در بلاغت فارسی و اسرار البلاغه در بلاغت عربی چه جایگاهی دارد؟
-2 آیا می توان برای این دو کتاب در بلاغت فارسی و عربی جایگاه مشابهی متصور شد؟
-3 این دو کتاب به چه موضوعاتی پرداختهاند؟
-4 چه تأثیری بر کتب بعد از خود داشتهاند؟
دو کتاب مورد بررسی نقش یکسانی در تحول و اثرگذاری بر آثار بعد از خود دارند و می توان جایگاه ارزشی آن ها را مشابه دانست. نحوه پرداختن به موضوعات نیز در هر کتاب شیوه خاص خود را دارد. افرادی که تاکنون به بررسی این دو کتاب پرداخته اند، عبارت اند از: ویلیام اسمیت در مقاله »نخستین آثار فارسی در بلاغت - 1989 - «، مصطفی ذاکری در مقاله »تاریخچه علوم بلاغی« - 1385 - ، فضل االله رضایی اردانی در مقاله »نقد و بررسی آثار برجسته بلاغی- بدیعی - از رادویانی تا ثروتیان - - 1388 - «، احمد مهدوی دامغانی در مقاله »در باب بلاغت - 1375 - «، شوقی ضیف در کتاب تاریخ و تطور علوم بلاغت - . - 1965قبل از ورود به بحث اصلی لازم است مطالبی مختصر پیرامون بلاغت فارسی و عربی و هم چنین زندگینامه شمس قیس رازی و عبدالقاهر جرجانی بیان کنیم.
پیرامون بلاغت فارسی و عربی
بلاغت عربی نسبت به بلاغت فارسی پیشینه ای دیرینه دارد که می توان تاریخ آن را تا دوره جاهلیت عقب برد. سعی در اثبات اعجاز بلاغی قرآن نیز کمک فراوانی به غنی شدن و بارورتر شدن بلاغت میکند. به طور خلاصه میتوان برای بلاغت عربی 4 دوره در نظر گرفت:
-1 پیدایش علوم بلاغت در عصر جاهلیت، اسلام، عباسی اول
-2 بررسیهای روشمند
-3 درخشش تحقیقات بلاغی
-4 تعقید و جمود - ضیف، - 9 -10 :1965
تاریخچه بلاغت فارسی نیز به دوران باستان باز میگردد، اما اثری مکتوب که بتوان به آن تحت عنوان یک منبع بلاغی استناد کرد مدون نشده است. اندک اندک ایرانیان در اثر آشنایی با کتب بلاغی عربی، به نوشتن کتاب به زبان فارسی در حوزه بلاغت روی میآورند. بلاغت فارسی در موارد متعدد از بلاغت عربی اثر پذیرفته است و برای آن میتوان 4 دوره در نظر گرفت:
-1 بومی سازی - از قرن پنجم تا هفتم -
-2 شرح و تقلید - قرن هشتم تا پیش از دوره معاصر -
-3 هندی گرایی - مقارن با رواج سبک هندی -
-4 بلاغت مدرسی - دوره معاصر - - سارلی و درخشان، - 8 :1389
زندگینامه جرجانی
ابوبکر عبدالقاهر بن عبد الرحمن الجرجانی در جرجان- از شهرهای مشهور بین طبرستان و خراسان- به دنیا آمد، تاریخ ولادت او مشخص نیست. وی فقیهی شافعی و متکلمی اشعری بوده که از محضر دو استاد بهره جسته است: قاضی گرگان و ابوالحسین محمد بن حسن فارسی - برادرزاده دستور نویس مشهور ابوعلی فارسی - . بر خلاف سایر زبان شناسان و دستور نویسان عرب، هرگز در جستجوی دانش سفر نکرد و سرانجام در همان دیار به سال 471 ه ق در گذشت. - ضیف، - 212 :1965جرجانی جایگاه والایی در تاریخ بلاغت دارد و توانست به صورتی دقیق پایه گذار نظریه دو علم معانی و بیان باشد. »آثار جرجانی:-1 آثاری که درباره آنها توافق نظر وجود دارد: المغنی فی شرح الایضاح در سی جلد،المقتصد فی شرح الایضاح در سه جلد، العوامل المائه در زمینه علم نحو،دَرَجالدُرَر، رساله الشافیه فی اعجاز القرآن
