مقاله عوامل مؤثر بر پذیرش پرداخت غیرحضوری قبوض برق توسط شهروندان

بخشی از مقاله

چکیده

در در سالهای اخیر، همزمان با سراسر دنیا در کشور ما نیز دریافت و پرداخت قبوض اعم از آب، برق،گاز، تلفن و ... به قلمرو عملیات الکترونیکی و بانکهای اینترنتی پا گذاشته است و استفاده از خدمات بانکداری الکترونیکی و پرداخت آنلاین تنها یک درصد هزینه های پرداخت حضوری را شامل میشود. در این راستا، این مقاله به دنبال یافتن عوامل کلیدی تأثیرگذار در افزایش درصد پرداختهای غیرحضوری قبوض برق است، به طوری که شهروندان ضمن استفاده از روشهای پرداخت غیرحضوری، فواید اقتصادی، اجتماعی و حتی زیست محیطی بیشتری را تجربه کنند. با توجه به اینکه گسترش زیرساختهای الکترونیک و فن آوریهای مربوطه، موجب آشنایی بیش از پیش آحاد مردم با مزایای بهره گیری از امکانات شهر الکترونیک ازجمله کاهش هزینهها، صرفه جویی در زمان و اجتناب از ترددهای بیهوده درون شهری شده و درنتیجه آسایش و رفاه بیشتر را در پی خواهد داشت، سؤال اصلی این است که چه عواملی در به کارگیری روشهای مختلف پرداخت غیرحضوری قبوض برق توسط شهروندان مؤثر است.

در این پژوهش کاربردی که اطلاعات آن از میان 530 نفر از شهروندان 7 امور توزیع برق مازندران و با استفاده از پرسشنامه گردآوری شده است، سعی بر آن است که تعدادی از عوامل مؤثر بر میزان استفاده از روشهای پرداخت غیرحضوری قبوض برق توسط شهروندان بررسی شود تا از طریق شناسایی این عوامل، به فراگیر شدن هر چه بیشتر بهرهگیری از این روشها به عنوان یکی از زیر مجموعههای ضروری تحقق »شهر الکترونیک« کمک شود. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که مهمترین عامل تأثیرگذار بر افزایش درصد پرداختهای غیرحضوری قبوض برق توسط شهروندان »درک سهولت استفاده « بوده و عامل »درک سودمندی « نیز میتواند در میزان استفاده عملی شهروندان از آن تأثیر بهسزایی داشته باشد. همچنین از بین متغیرهای بیرونی آزمون شده، اطلاعرسانی مستمر و فراگیر، سن و سطح تحصیلات نقش مهمتری در درک سهولت استفاده، درک سودمندی و درنتیجه افزایش پرداختهای غیرحضوری قبوض برق توسط شهروندان دارند.

واژگان کلیدی: پرداخت غیرحضوری قبوض برق، الگوی پذیرش فناوری دیویس، پذیرش فناوری، درک سودمندی، سهولت استفاده

مقدمه

بهره گیری از فن آوری اطلاعات در سازمانهای امروزی، به شدت رو به افزایش است. برخی تخمینها نشان میدهد که ازابتدای دهه 1980، حدود نیمی از کل سرمایهگذاریهای انجامشده در سازمانها در این زمینه بوده است. اما بخش عمده ای از سیستمها و فرآیندهایی که با صرف زمان و هزینه فراوان ایجاد میشوند، عملاً پس از پیاده سازی بدون استفاده باقی مانده و به عبارتی، مورد پذیرش کاربران قرار نمی گیرند. - میغی، - 1391 با توجه به پیشرفت تکنولوژی، بسیاری از شرکتهای ارائه دهنده خدمات عمومی جهت دریافت وجه خدمات خود، ازروشهای سنتی به سمت استفاده از فنآوری اطلاعات در حال حرکت هستند.

اما در این میان آنچه اهمیت دارد این نکته است که حرکت باید سمت و سوی مناسبی داشته باشد و با فکر، اندیشه و آیندهنگری توأم باشد، در غیر اینصورت با انتخاب روشهای نامناسب، صدمات جبرانناپذیری بر بدنه این شرکتها وارد خواهد شد.سازمانهای خدمات دهنده مانند شرکتهای توزیع نیروی برق، ارتباطات سیار، آب و فاضلاب، شهرداریها و ... بیش از 400 میلیون برگ قبض در کشور صادر میکنند که رقم حاصل از هزینه پرداخت این قبوض بسیار هنگفت است. حداقل هزینه ناشی از اتلاف وقت، نیروی انسانی و سرمایه برای پرداخت این قبوض با مراجعه فیزیکی به بانکها، شعب پست بانک یا دفاتر پیشخوان دولت، حدود سه هزار میلیارد ریال برآورد شده است.

این در حالی است که در سالهای اخیر، همزمان با سراسر دنیا در کشور ما نیز دریافت و پرداخت قبوض اعم از آب، برق، گاز، تلفن و ... به قلمرو عملیات الکترونیکی و بانکهای اینترنتی پا گذاشته است و استفاده از خدمات بانکداری الکترونیکی و پرداخت آن لاین تنها یک درصد هزینه های فوق را شامل میشود. - مهدوی و همکاران، - 1386 در این راستا، این مقاله به دنبال یافتن عوامل کلیدی تأثیرگذار در افزایش درصد پرداختهای غیرحضوری قبوض برق است،به طوری که شهروندان ضمن استفاده از روشهای پرداخت غیرحضوری، فواید اقتصادی، اجتماعی و حتی زیست محیطی بیشتری را تجربه کنند.

با توجه به اینکه گسترش زیرساختهای الکترونیک و فن آوریهای مربوطه، موجب آشنایی بیش از پیش آحاد مردم با مزایای بهره گیری از امکانات شهر الکترونیک ازجمله کاهش هزینهها، صرفه جویی در زمان و اجتناب از ترددهای بیهوده درون شهری شده و درنتیجه آسایش و رفاه بیشتر را در پی خواهد داشت، سؤال اصلی این است که چه عواملی در به کارگیری روشهای مختلف پرداخت غیرحضوری قبوض برق توسط شهروندان مؤثر است.در ادامه مقاله پس از مرور ادبیات موضوع پذیرش فناوریهای نوین و توضیح اجمالی روششناسی پژوهش، یافتههای تحقیق مورد بحث قرار میگیرد و به دنبال بیان نتایج تحقیق، پیشنهادهای عملی و کاربردی برای فراگیرترشدن شدن روشهای مختلف پرداخت غیرحضوری قبوض برق ارائه میشود.

فناوری اطلاعات و توسعه شهرهای الکترونیک در شروع هزاره سوم، فناوری اطلاعات، به عنوان عمدهترین محور تحول و توسعه در جهان مطرح شده و دستاوردهای ناشیاز آن نیز به گونهای با زندگی مردم عجین گردیده است که رویگردانی و بیتوجهی به آن، اختلالی عظیم را در جامعه به وجود میآورد. فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل مجموعه گوناگونی از ابزارهای فناوری و منابع برای ایجاد، نشر، ذخیره و مدیریت دادهها و اطلاعات میباشد. ابزارهای سنتی مثل تلویزیون، رادیو و تلفن سودمندیشان را در توسعه مناطق حاشیهای اثبات نمودهاند. ظهور رایانه، اینترنت، فناوری ارتباطات بیسیم در کنار نرمافزارهای نیرومند برای پردازش و یکپارچهکردن متن، صدا و تصویر در رسانه الکترونیکی، فناوریهای مدرن را تشکیل میدهد.

گسترش شبکه الکترونیکی جهانی کامپیوتر که اصطلاحاً اینترنت نامیده میشود و تلفن همراه، جریان بیسابقه جهانی از اطلاعات، کالا، مردم، سرمایه و فکر را ایجاد میکند. اهمیت فناوری اطلاعات به منظور افزایش سرعت و دقت فعالیتهای مختلف سازمانها و در نتیجه بالا بردن بهرهوری آنها به روشنی مشخص شده است. خصوصاً سازمانهایی که بخشهای مختلف آن در مناطق جغرافیاییپراکنده و دور از یکدیگر قرار گرفتهاند و یا مؤسساتی که موظف به انجام کارهای متنوع و متعدد هستند، بسیاری از مشکلات خود را از طریق این فناوری رفع میکنند.استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش اساسی در حل مسائل کشور دارد. این مسأله به ویژه در مدیریت شهری، اقتصاد شهری و ارتقای سطح فرهنگ شهروندی نقشی اساسی ایفا میکند.

یکی از اساسیترین محور برنامههای استراتژیک شرکتهای توزیع نیروی برق، بهره گیری از ظرفیت مفهوم شهر الکترونیک و فناوری اطلاعات در توسعه و بهبود خدمات ارائه شده به شهروندان است؛ شهر الکترونیک، شهری است که اجرای اکثر فعالیتهای آن از طریق امکانات مبتنی بر اینترنت و سیستمهای الکترونیک امکان پذیر باشد. به همین دلیل، سادهسازی ارائه خدمات به شهروندان می تواند از اهم این برنامهها باشد.در این راستا وجود شهرهای الکترونیک و اینترنتی در هر کشوری میتواند زمینه حضور تدریجی، منطقی، علمی و اقتصادی این پدیده ارزشمند را فراهم نمایدکه در حال حاضر معیار سنجش توان علمی و قدرت کشورها برای تولید، توزیعو استفاده از دانش است.

مطالعات و بررسیهای کارشناسی و اقدامات صورتگرفته پیرامون توسعه فناوری اطلاعات در جهان نشان داده است که حرکات انفرادی و توسعه پراکنده در این زمینه عموماً موفق نبوده و از کیفیت و مطلوبیت مناسبی برخوردار نیست. به همین دلیل اغلب کشورهای پیشرفته، توسعه فناوری اطلاعات و عمومیت بخشیدن به استفاده از آن توسط مردم را از طریق سیستمهای یکپارچه ارائه دهنده خدمات در قالب شهرهای الکترونیک دنبال میکنند.هر کشوری متناسب با موقعیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود اهداف خاصی را در رابطه با ایجاد شهرهای الکترونیک مد نظر قرار میدهد. بر این اس همه شهرهای الکترونیک جهان الزاماً دارای اهداف مشابهی نیستند و ممکن است در برخی زمینهها با یکدیگر متفاوت باشند.

اما در مجموع اهداف مشترک فراوانی را در بین آنها میتوان یافت. توسعه اقتصاد پایدار و قابل رقابت، ارتقای مدیریت شهری، اجرای طرح جامع شهر، بهبود بخشیدن به کیفیت خدمات و بالا بردن استانداردهای زندگی شهروندان همراه با حفظ هویت فرهنگی، افزایش نرخ حضور شهروندان در تصمیمگیریها، آمادهکردن شهروندان برای زندگی در جامعه دانش محور، ارائه خدمات بهصورت مستقیم بدون تعطیلی و در همه اوقات شبانه روز و بدون محدودیت مکانی، بخشی از اهداف شهرهای الکترونیک محسوب میگردد. همچنین توسعه امکانات خدماتی، آموزشی، تجاری، فنی و تخصصی به صورت یکسان به همه شهروندان، میتواند نمایانگر بخش دیگری از اهداف یک شهر الکترونیک تلقی شود. - جلالی،. - 1384

همانطور که پیشتر نیز گفته شد، شرکتهای توزیع نیروی برق نیز بعنوان یکی از مهمترین مراکز ارائه خدمات که بعنوان پیشانی صنعت برق کشور، بطور مستقیم با همه افراد جامعه سر و کار دارند، در تدوین برنامه های بلندمدت و کوتاه مدت خود، توجه ویژه ای را به موضوع استفاده از فنآوری اطلاعات معطوف داشته اند. در این میان، توجه به گسترش روشهای غیرحضوری پرداخت قبوض و فرهنگسازی در این خصوص، یکی از ملاکهای رتبه بندی شرکتها به شمار رفته که میتواند منافع زیادی را نصیب آنها و شهروندان نماید.

از مهمترین مزایای استفاده از روشهای پرداخت غیرحضوری قبوض میتوان به کاهش هزینه و صرفه جویی در وقت مشتریان و نیز افزایش درآمد شرکتهای توزیع، بدلیل وصول بموقع مطالبات و کاهش هزینه های کارمزد بانکی وصول بهای قبض اشاره کرد. در حال حاضر میانگین درصد پرداخت غیرحضوری در کشور با بهره گیری از روشهایی نظیر اینترنت، تلفنبانک، همراه بانک، پیامک بانک، خودپرداز، پایانههای فروش و سامانه 1521، حدود 70 درصد اعلام میشود، این درحالی است که حجم قابل توجهی از این میزان، توسط شعب پست بانک و دفاتر پیشخوان دولت انجام میگیرد و باید برای ترغیب پرداخت غیرحضوری مراجعین به این مراکز، زمینه های فکری، ساختاری، اجتماعی و فرهنگی را مهیا نمود و تمهیداتی جدی و کاربردی اندیشید.

چالش موجود: پذیرش فناوری