بخشی از مقاله
چکیده
بدون شک فرآیند انتخاب پروژهها در سازمانها بدون اتخاذ رویکردی راهبردی از اثر بخشی موردانتظار برخوردار نخواهد بود. امروزه این امر به یک چالش جدی برای سازمانهای پروژهمحور تبدیل شده است. از آنجایی که عمدتا تعداد پروژههای قابل اجرا در سازمان از منابع سازمان بیشتر است، نیاز است قبل از انتخاب بهترین ترکیب پورتفولیو، تعدادی از پروژه ها حذف شده و بعد از ساده سازی تصمیم گیری، از بین پروژههای باقیمانده، پروژه های برتر با استفاده از تکنیک مناسب و مورد نظر شرکت انتخاب شود. با توجه به سطوح ریسک پروژههای سرمایه گذاری مختلف، اصولا غربالگری مشابه همه پروژهها از کارایی کافی برخوردار نخواهد بود و بدین ترتیب نیاز است ابتدا پروژهها در دستههای مختلف سرمایهگذاری، دستهبندی شوند . در این مقاله نحوه غربال گری پروژه های سرمایهگذاری در بخش کشاورزی به عنوان مطالعه موردی، مورد بررسی قرار گرفته است و یک فرایند غربالگری طراحی شده است به طوریکه با استفاده از معیارهای مناسب کمی و کیفی و تعیین آستانهی تائید یا رد پروژهها در انواع مختلف سرمایهگذاری، یک مدل ترکیبی با استفاده از چکلیستها و مدل های امتیازی در این زمینه ارائه شده و مورد بحث قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: غربالگری پروژهها، پورتفولیوی پروژهها، رویکردهای مالی، تنوع سرمایهگذاری
مقدمه
به گروههایی از پروژهها که در یک واحد اقتصادی و با اهداف استراتژیک یکسان در حال اجرا میباشند یک سبد پروژه یاپورتفولیوی پروژه گفته میشود - حاتمی، . - 1391امروزه سازمانها با تعداد زیادی پروژه اعم ازسرمایهگذاری های توسعهای، بهبود عملکرد و... مواجه هستند که بایستی از میان آنها چند پروژه را انتخاب کنند و سبد پروژه خود را تشکیل دهند. اکثر شرکتها در ایجاد، حفظ و تنظیم این سبد دچار مشکل می شوندغالباً. شرکتها پروژه هایی را انجام میدهند و از آنها حمایت میکنند که با اهداف بلند مدت و استراتژیک خود همراستایی کامل نداشته و یا منافع بیشینه را برای سازمان ایجاد نمیکنند.
دلیل آن را میتوان در نظر نگرفتن عوامل کلیدی موثر در ایجاد و تنظیم این سبد و نیز در نظر نگرفتن محدودیت های موجود درون و برون سازمانی - مانند محدودیت های منابع انسانی، تخصیص منابع مالی و متغیرهای اقتصاد کلان کسب و کار - دانست. عدم وجود سیستمی نظاممند برای انتخاب و حذف پروژهها در شرکتها و سازمانها موجب میشود پروژهها به صورت غیرتخصصی و سلیقهای انتخاب شوند.درحقیقت مشکل اصلی در سازمانهایی به وجود میآید که مدیران بدون توجه به شرایط، تنها سعی بر افزایش تعداد و تنوع پروژهها دارند و پروژه ها را مطابق میل و رضایت خود مدیریت میکنندعموماً.
مشاهده می شود که در صورت نبود یک نظام مدیریتی متمرکز و انتخاب نظاممند پروژه، پروژههای سازمان در تعارض با یکدیگر قرار میگیرند، پروژههایی مشابه باتجارب ناموفق گذشته دوباره انتخاب میشوند. تعداد پروژههای انتخابی بیش از توان اجرایی سازمان میشود و در نهایت تنوع بیش از حد پروژهها و گسترده شدن ناآگاهانه دامنه فعالیتهای سازمان مشکلات متعددی را ایجاد میکند و شکستهای پیدرپی را برای سازمان به دنبال میآورد - زارع اشکذری، . - 1384 از آنجا که در سازمانهای پروژه محور اجرای راهبردها از طریق پروژههاست، لذا انتخاب پروژههای درست در این شرکتها از اهمیت مضاعف برخوردار است.
به همین دلیل، درصورتی که بتوان با ایجاد روشی نظاممند پروژههای درست را انتخاب و منابع را طبق اولویتهای راهبردی به آنها تخصیص داد، احتمال خطای برنامهریزی و اجرا کاهش یافته و ضمن آنکه از هزینههای سازمان نیز کاسته میشود و موجبات تعالی سازمان فراهم میگردد - شعاری و امام جمعه زاده، . - 1388 غربالگری اولیه یکی از مهمترین اقدامات در توسعه محصول و پروژههاست. بسیاری از مدلهای غربالگری برای محصولات و پروژهها در مدیریت و بازاریابی توسعه داده شدهاند . به هر حال کاربرد عملی از این مدل ها به دلیل پیچیدگی و عدم انعطافپذیری ونیاز به اطلاعات ورودی زیاد، محدود شده است.
در این مقاله یک رویکرد جدید و ساده که بر مبنای قضاوت شهودی مدیران و اطلاعات اقتصادی پروژه است معرفی میشود به طوریکه در این رویکرد، مدیران میتوانندتصمیمات غربالگری را با کارایی بالاتری اتخاذ کنند. به هر حال، اثر بخشی این رویکرد بستگی به تصمیمات مدیران و نیز سیستمهای پشتیبان از تصمیم - - DSSٌدارد. با استفاده از این رویکرد، مدیران میتوانند تصمیمات غربال گری بهتر و موثرتری از طریق استفاده از رویکردهای کمی و کیفی اتخاذ کنند. در این مقاله سعی شده است با مطالعه ادبیات و استفاده از نظرات خبرگان، در یک مطالعه موردی در بخش کشاورزی، نحوه غربالگری پروژهها با استفاده از رویکردهای کیفی و کمی در انواع مختلف سرمایهگذاریهای این حوزه، مورد بررسی قرار گیرد.
ادبیات تحقیق
پروژهها و محصولات جدید برای رشد و سود آوری بلند مدت سازمان ضروری هستند. به هر حال توسعه محصولات و پروژههای جدید، دشوار و با ریسک همراه است. مطالعات بوز آلن و همیلتون در سال 1982 نشان دادند که 46 درصد هزینههای توسعه محصول بر روی پروژهها و محصولاتی صرف شده است که این پروژهها در یک نقطه از چرخه توسعه به پایان رسیده و یا پس از معرفی، شکست خورده بودند - Booz and Hamilton, 1982 ؛ . - Hise et al, 1989 به هر حال، افزایش رقابت و کاهش چرخه عمر محصولات و پیشرفت های تکنولوژی، توسعه جدیتر و سریعتر محصولات و پروژه را اجتناب ناپذیر کرده است - . - Rosenau, 1988 به دلیل این تغییرات سریع، مدیران تلاش کرده اند تا فرایند توسعه محصولات را بهبود دهند. فرایند توسعه محصولات با مجموعه تصمیمات قبول و ردٍ توصیف میشود تا پروژههای ضعیف حذف شده و تمرکز منابع محدود سازمان بر روی بهترین پروژهها باشد.
در این چنین مفهوم تصمیمگیری، غربالگری اولین گام از چندین گام انتخاب پروژه است به طوریکه یک محصول مشخص بایستی قبل از تجاری شدن، از این مرحله عبور کند . - Cooper, 1988 - این غربالگریهای اولیه به دلیل کمبود و عدم قطعیت اطلاعات مالی دشوار است. همچنین این مراحل غربالگری به دلیل اینکه مدیران بایستی در مورد منابع محدود سازمان متعهد شوند مرحله بسیار مهمی به حساب می آید - Cooper, 1988 ؛. - Baker et al, 1985 در ادبیات موضوع، تعدادی از مدلها و روشهای غربالگری برای کمک به مدیران در انتخاب موفق محصولات و پروژههای جدید در ابتدای مراحل توسعه، معرفی شده است. این مدلها و روشها میتوانند در سه رویکرد پایهای دستهبندی شوند - : - Lee et al, 1992
- 1 مدلسازی ریاضی
- 2 مدلسازی قضاوت ذهنی
- 3 مدلسازی آماری
- 1 مطالعات بسیاری ثابت کردهاند که مدلهای ریاضی در موارد متعددی به دلیل پیچیدگی و عدم دسترسی به اطلاعات ارزیابی، در مرحله ابتدایی غربالگری مورد استفاده عمده قرار نگرفتهاند - Baker and Freeland, 1975; Souder, . - 1972 رویکرد مدلسازی ریاضی در مورد تصمیمات غربال گری بیشتر شبیه به تصمیمات متداول بر مبنای شاخصهای مالی مانند دوره بازگشت سرمایه، ROI - بازگشت سرمایه - یا ارزش فعلی میباشد. این رویکرد، تصمیمات غربالگری را به عنوان یک بخش از تخصیص منابع کل شامل بهینهسازی ریاضی - شامل برنامهریزی خطی، غیرخطی، عدد صحیح یا پویا - در نظر می گیرد که بایستی مجموعهای از محدودیت را رعایت کند. مدلهای ریاضی می توانند راه حل بهینه را در صورت دسترسی به داده ها تضمین کنند.
لیکن در مرحله غربال گری ابتدایی، به هر حال، دادههای موجود احتمالا محدود و غیر قطعی هستند و برای اهداف مدلسازی کافی نیستند. بنابراین به نظر میرسد این مدلهای ریاضی در مراحل بعدی مناسبتر باشند زیرا در مراحل بعدی فرایند توسعه پروژهها، اطلاعات مالی با دقت بیشتری در دسترس خواهد بود - . - Cooper, 1982 به علاوه، این روشهای ریاضی اغلب بدون انعطاف و دارای دشواری برای استفاده مدیران در عمل هستند. مسائل مربوط به مدلهای ریاضی و استقرار مدیریتی این مدلها به صورت گسترده مورد بحث قرار گرفتهاند که مشکلاتی همچون ارتباطات مدیریتی ضعیف و پیچیدگی مدل - Geoffrian, 1987 - ، عدم توانایی در
