بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عرصه هایی که زندگی روزمره را بازنمایی می کند عرصه فراغت است. چگونگی گذران اوقات فراغت بازتابی از شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر جامعه است. بدیهی است نحوه گذران اوقات فراغت در جوامع مختلف و در بین اقشار مختلف هر جامعه متفاوت است و به عوامل گوناگونی بستگی دارد. پژوهش حاضر به قصد بررسی عوامل مؤثر بر گذران اوقات فراغت در جامعه ایران به طور کلی صورت گرفته است. سؤال اصلی این است که چه عواملی بر نحو گذران اوقات فراغت تأثیرگذار است؟ پژوهش حاضر با این فرضیه که عوامل مختلفی همچون طبقه تحصیلات، جنسیت و ثروت بر نحوه گذران اوقات فراغت مؤثر است، به تحلیل مسائل مربوطه پرداخته است.
•مقدمه و بیان مسئله
واژه اوقات فراغت خود از دو کلمه اوقات و فراغت ترکیب شده است و ضروریست که قبل از بیان تعریف مفهوم آن به معنای لغوی این دو کلمه اشارهای داشته باشیم. اوقات در لغت: اوقات را در لغت به معنی جمع کلمه وقت، هنگامها، روزهگارها، ساعات و ازمنه. در هر صورت به معنی جمع وقت، هنگامها، گاهها و زمانها آورده شده است. فراغت نیز در لغت به معنی آسودگی و آسایش است معمولاً در مقابل اشتغالات و درگیریهای روزمره که نوعاً موجب خستگی میشود به کار میرود
اگر لغت اوقات فراغت را ریشه شناسی کنیم از ریشه لاتین licence به معنی "اجازه دادن" می آید، لذا فراغت به معنی رخصت دادن معنی می دهد. حتی در اندیشه یونانی نیز لغت leisure هم ذوج کار و یا نیروی کارگر بوده است. ارسطو فراغت را پیشه ای جدی می دانسته است: " ما حرفه و کار و شغلی را در پیش می گیریم تا فراغتی داشته باشیم". پس به نظر ارسطو فراغت وضع ایده الی است که هر شهروند به دنبال و در آرزویش است. لذا زندگی فراغتی لازمه زندگی است.
به واقع می توان گفت که فراغت واقعی یعنی زمانی که شما در آن زمان کار - که در قبالش پول دریافت می کنید - انجام نمی دهید. اما صرف اوقات فراغت از آن جهت مهم است که بر اساس آن می توان موقعیت اجتماعی هر کس را مشخص کرد. به این ترتیب که توانایی درگیر شدن در فعالیتی که وقت آزاد شما به حساب می آید موقعیت شما را در اجتماع نشان می دهد: برای افراد طبقه متوسط باﻻ اوقات فراغت زمان جدی است
به طور کلی فراغت مجموعه ای از اشتغالاتی است که فرد پس از آزاد شدن از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی، به رضایت خود به آن ها می پردازد؛ این فعالیت ها ممکن است برای استراحت، یا تفریح، یا به منظور توسعه یا آموزش غیرانتفاعی، یا مشارکت اجتماعی داوطلبانه انجام شود. مفهوم اوقات فراغت برای اولین بار بعد از انقلاب صنعتی پدید آمد و با روابط خاصی که میان کار و عدم کار ایجاد کرد بدل به یکی از مهمترین مباحث علوم اجتماعی شد. از مهمترین عرصه هایی که زندگی روزمره را بازنمایی می کند عرصه فراغت است.
فراغت عرصه ای است که اختیار و آزادی انسان ها در آن قابل اعمال است. در نتیجه برخلاف کار که انضباط بیشتری را ایجاب میکند، فضای مناسبی برای مقاومت در برابر رویههای فرهنگی جا افتاده و برای پدید آوردن روالها و کردارهای جدید است. از این روست که گفتهاند فراغت میتواند فرهنگ ایجاد کند و هویت افراد را آشکار سازد. فراغت دارای دو ویژگی خاص است:
تحت تأثیر مراسم اجباری و الزامات فرهنگی و اجتماعی نیست، بلکه با اراده و اختیار فرد سپری می شود، و از سایر فعالیت های روزمره مثل خوردن متفاوت است. چنانچه این دو شرط ملاک باشد، اوقات فراغت در جوامع پیشا صنعتی وجود نداشته زیرا افراد در گذران فراغت خود نظیر تفریحات و سرگرمی ها همواره به نوعی تابع الزامات فرهنگی و اجتماعی بودند. در این جوامع افراد گاه مجبور به انجام تفریحاتی مثل مربوط به جشن های مذهبی بوده اند و از طرفی دیگر فراغت با فعالیت های کاری انسان آمیخته بود
دلیل نوپا بودن جامعه شناسی اوقات فراغت شاید از آن جهت باشد که اصولاً خود پدیده فراغت واقعیتی تازه است که در بافت جامعه صنعتی پدید آمده است و آن را نمی توان با بیکاری سده های گذشته مقایسه کرد
اوقات فراغت بخشی از ساعات زندگی روزمره انسان ها می باشد که فارغ از کار و تعهدات شغلی به آن می پردازند. همچنین به زمانهایی اطلاق می شود که افراد کار ضروری برای انجام ندارند و معمولاً در این مواقع جهت تفریح و سرگرمی و رفع خستگی تمایل به انجام فعالیت های فرحبخش و نشاط آور دارند. اما این فعالیت ها در بین همه افراد جامعه به طرز یکسانی صورت نمی پذیرد و عوامل گوناگونی باعث می شود که افراد اوقات فراغت خود را به گونه ای متفاوت با دیگران سپری کنند.
عواملی که بر نوع انتخاب افراد از چگونگی صرف وقت در هنگام فراغت تأثیر می گذارند، بسیارند. دسته اول این عوامل به خود فرد ارتباط دارند: اینکه فرد در چه مرحله ای از زندگی قرار دارد، نیازهایش کدامند، دارای چه علایقی است، نگرش هایش کدامند، چه توانایی هایی دارد، شرایط رشدش چگونه بوده است و چه شخصیتی دارد؛ دسته دوم این عوامل به محیط و شرایطی مرتبط می شود که فرد در آنها قرار دارد: بافت اجتماعی که فرد نیز جزئی از آن است، زمانی که در اختیار دارد، و نیز شغل و درآمدش. دسته سوم این عوامل نیز به موقعیت ها و خدماتی که در اختیار فرد قرار دارند؛ از جمله منابع، تسهیلات، برنامه ها، فعالیت ها و نحوه مدیریت آنها مربوط می شود
در هر صورت در چگونگی گذران اوقات فراغت افراد یک جامعه با افراد جامعه دیگر تفاوتهای زیادی دیده می شود. زیرا ارزشها، اقتصاد، نظامهای سیاسی و...
در جوامع متفاوت می باشند. از آنجا که تفریحات دریک جامعه باهم تفاوت دارد، در نتیجه منجر به توزیع نامتعادل اوقات فراغت و فعالیتهای فراغتی در آن جامعه خواهد شد. بنابراین سؤال مهمی که می توان مطرح کرد این است که مهمترین عوامل تأثیرگذار بر نحوه گذران اوقات فراغت کدامند؟
پژوهش حاضر با این فرض که مسائلی همچون سن، جنس، تحصیلات و اقتصاد بر نحوه گذران اوقات فراغت تأثیر اساسی دارد، با روشی توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای همچون مقاله، کتاب و سایت های اینترنتی، سعی دارد پاسخ مناسبی به سؤال اصلی تحقیق بدهد. در هر صورت تحقیق حاضر یک تحقیق کیفی است که در آن از روش اسنادی استفاده گردیده است، روش اسنادی به تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود در کتابها و اسناد - و دیدگاههای مختلف - و سوابق موجود درباره وقایع و رویدادهای گذشته می پردازد.
•مهمترین عوامل تأثیر گذار بر نحوه گذران اوقات فراغت -1-2 فواید اوقات فراعت
لازم است قبل از پرداختن بهعوامل مهمی که به نحوه گذران اوقات فراغت مرتبط است نگاهی به فواید اوقات فراغت مخصوصاً در دنیای مدرن که سرشار از خستگی کار و فنآوری های مدرن است داشته باشیم. در جهان پر از تنش امروز که انسان ها به دلیل مشغله فراوان همواره احساس خستگی می کنند اهمیت اوقات فراغت بر کسی پوشیده نیست.
