بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بحث انحرافات اجتماعی و بزهکاری نوجوانان، بنابر آمار و ارقام منتشره و گواهی متخصصان اجتماعی، به عنوان یک مساله اجتماعی در کشور مطرح است. قدم اول در پیشگیری و درمان هر معضل اجتماعی یافتن علل پیدایش آن می باشد. با توجه به اینکه عوامل متعددی بر شکل گیری، گسترش و یا مهار انحرافات اجتماعی موثر است،
در این مقاله تلاش گردیده است تا به روش فرا تحلیل و اسنادی و با استفاده از یافته ها و نتایج حاصل از هفده پژوهش علمی مربوط به بازه زمانی 1370-1391، که حدود نیمی از این تحقیقات در پنج سال اخیر انجام شده است، به بررسی این مساله اجتماعی پرداخته شود. یافته ها حاکی از آن است که تعامل با همسالان بزهکار، پایبندی به مدرسه، پیوند اجتماعی، خویشتنداری، و طلاق بیشترین میزان همبستگی را با میزان بزهکاری در نوجوانان داشتهاند.
.1 مقدمه و بیان مساله
انحرافات اجتماعی به مفهوم رفتارهای کجروانه و ناهمنوا با ارزشهای اجتماعی، موجب اختلال کارکردی درعرصه فرهنگ و اجتماع گردیده و در صورتیکه مهار ن شده و گ سترش یابد، با به خطر انداختن امنیت روانی و اجتماعی جامعه، تهدیدی جدی برای حیات جمعی و فردی افراد جامعه محسوب می شود. قدم اول در پیشگیری و درمان هر معضل اجتماعی یافتن علل پیدایش آن می با شد، لذا شنا سایی عوامل بروز این انحرافات در هر جامعه ای از اهمیت ب سزایی برخوردار ا ست.
کشور ما با توجه به تعداد نوجوانان و جوان، از لحاظ سنی کشوری جوان محسوب می شود. این امر می تواند به منزله هم فرصتی ارزشمند و هم تهدیدی جدی تلقی گردد؛ فرصت از اینرو که بزرگترین سرمایه هر کشوری سرمایه انسانی آن کشور است که اگر این نیروی عظیم به درستی هدایت شود، امکان ایجاد و تداوم پی شرفت و توسعه پایدار از رهگذر آن می سر خواهد بود. اما با توجه به بحران های موجود در جامعه، تغییرات سریع نا شی از پدیده جهانی شدن و همینطور اقتضائات سنی خاص این دوران، این گروه سنی، بیش از سایر گروه های اجتماع در معرض بزهکاری و بزه دیدگی قرار دارد، که این مساله می تواند تهدیدی مهم برای فرهنگ، امنیت و توسعه کشور محسوب گردد. لذا مساله بزهکاری این قشر می تواند به عنوان یک مانع جدی در راه شکوفایی ا ستعدادهای فردی و تو سعه ترقی یک ک شور و یا یک شهر قلمداد شود
در سالهای اخیر، بررسی ها نشان داده است که میزان وقوع جرایم بر حسب سن ، جوان تر شده و بزهکاری و جرم از جوانان به نوجوانان به شدت در حال گسترش است با توجه به روند رو به رشد تعداد جرایم در این قشر از جامعه لزوم توجه و بررسی بیشتر و همه جانبه از سوی نهادهای مسئول به ویژه صاحبنظران و متخصصان احساس می شود. البته مساله بزهکاری به دلیل اهمیتی که در هر جامعه ای داشته ، از دیر باز مورد توجه دان شمندان قرار گرفته و از جنبه های مختلفی بررسی شده است. از آنجایی که بزهکاری یکی از م سایل عمده جامعه ما می باشد، مطالعات و پژوهش های متعددی با رویکردهای مختلف روانشناسی، جرم شناسی، پزشکی، جامعه شناسی، تربیتی و ... در این زمینه صورت گرفته است.
در این مطالعه، پدیده انحرافات اجتماعی و بزهکاری نوجوانان به عنوان مسأله اجتماعی تلقی میگردد که متأثر از شرایط و عوامل اجتماعی درونی و بیرونی ا ست و دارای پیامدهای منفی اجتماعی میبا شد، به نحوی که موجب جریحه دار ساختن وجدان جمعی و تهدید امنیت اخلاقی و اجتماعی میشود. عدم اصلاح چنین شرایطی، به مزمن، پیچیده و بزرگتر شدن مسأله و ایجاد بحران اجتماعی و نهاتاًی بحران امنیتی منتهی خواهد شد.هدف اصلی در این پژوهش بررسی عوامل موثر در بزهکاری نوجوانان، از منظر جامعه شناختی می باشد. بدین منظور تلاش شده تا با جمعبندی و تحلیل دانش پراکنده موجود در این زمینه در داخل ک شور، دیدی کاملتر و جامع تر ن سبت به این م ساله حا صل گردد، تا از این رهگذر با فهم اینکه رویهم رفته در چه جایی و با چه سطحی از دانش قرار داریم، امکان بررسی های بعدی با افقی وسیع تر فراهم گردد.
.2 مبانی نظری
اثبات گرایان و برساخت گرایان هر کدام تعریف متفاوتی از کج روی را بیان کرده و بر اساس همین مفروضات نظریه های متفاوتی را ارایه کرده اند. اثباتگرایان در تعریف کجرفتاری سه فرض مطلقگرایی، عینیگرایی و جبرگرایی را مطرح کردهاند. به سخن دیگر، اثباتگرایان مدعیاند:
.1 رفتاریکج مطلقاً یا ذاتاً واقعی است؛
. 2 کجرفتاری موضوعی ملموس و کجرفتار موجودی واقعی و قابل مطالعه است؛
.3 کجرفتاری تعینی است؛ یعنی علل و اسبابی فراتر از کنترل فرد دارد. البته جامعهشناسان اثباتگرای امروزی، اراده آزاد انسانی را پذیرفتهاند، هرچند آن را معلول علتهای خاص میدانند؛ برای نمونه، اگر زنی با اراده خود، همسرش را به قتل برساند، علل اصلی آن را در مفاهیمی همچون همسرآزاری، فروپاشی خانواده، محرومیت اقتصادی و نبود کنترل اجتماعی میدانند
برساختگرایان نیز در تعریف کجرفتاری سه فرض نسبیتگرایی، ذهنگرایی و اختیارگرایی را مطرح کردهاند. به سخن دیگر، برساختگرایان مدعی اند:
.1 کجرفتاری، انگی بیش نیست و ویژگی ذاتی ندارد؛ یعنی کجرفتاری ساخته و پرداخته جامعه است؛
.2 کجرفتاری تجربهای ذهنی، و کجرفتار شخصی است که احساس، آگاهی و اندیشه دارد؛
.3 کجرفتاری تجلی اراده و انتخاب انسان است
اما باید گفت کجرفتاری آن چیزی نیست که هریک از آن دو بهتنهایی ادعا میکنند؛ بلکه تلفیقی از هر دو رویکرد، به واقعیت نزدیکتر است؛ به سخن دیگر، کجرفتاری هم واقعیت دارد و هم یک انگ است . البته بهکار بستن هریک از دو رویکرد مطرحشده درباره همه گونههای کجرفتاری نیز درست نیست. رویکرد اثباتگرا برای توضیح انواع شدیدتر کجرفتاری همچون قتل، تجاوز و سرقت مسلحانه، و رویکرد برساختگرا بیشتر در تبیین انواع خفیفتر کجرفتاری مانند اعتیاد، مواد مخدر و روسپیگری بهکار میآید
در رویکرد اثباتگرا سه نظریه مهم مطرح است: .1 فشار اجتماعی؛ .2 یادگیری اجتماعی؛ .3 کنترل اجتماعی. بر اساس نظریه فشار، ماهیت جرم عمدتاً از نوع قرار گرفتن افراد »بهنجار« در موقعیتهای »نابهنجار« تبیینپذیر است. نظریههای فشار، مفاهیم جامعهشناختی دورکیم را اساس کار خود ساخته است. مفاهیمی که از ویژگیهای فردی گذشته است و به مضمونهایی همچون آنومی و همبستگی اجتماعی رهنمون میشود.
آنومی یا بیهنجاری، وضعیتی است که هنجارهای سنتی بیآنکه توسط هنجارهای جدید جایگزین گردند تضعیف میشوند و درنتیجه، معیارهای روشنی برای راهنمایی رفتار در حوزههای مختلف زندگی اجتماعی وجود ندارد و مردم به حال خود رها میشوند. در این وضعیت، به نظر دورکیم، با از دستدادن حس جهتیابی و نگرانی در مردم، تمایل به ارتکاب جرایم افزایش مییابد
در این نظریه، رابرت کی مرتون، علت کجرفتاری مردم را شکاف میان اهداف و ابزار مقبول اجتماعی دانسته و معتقد است واکنش همه افراد به فشارهای اجتماعی به سبب دسترسی نداشتن به فرصتهای مشروع برای تحقق اهداف، مشابه نیست. ضمناً همه فرودستان برای دستیابی به اهداف مقبول اجتماعی کجرفتاری نمیکنند، بلکه با یکی از راههای زیر خود را با محیط سازگار میسازند:
.1 همنوایی؛ .2 نوآوری؛ .3 مناسک یا شعائرگرایی؛ .4 انزواطلبی؛ .5 طغیان و شورش.
بنابراین، بعضی افراد که نمیتوانند از راههای مشروع به اهداف خود دست یابند، ممکن است راههای نامشروع را برای اهداف خود برگزینند و به بزهکاری متوسل شوند
آلبرت کوهن با افزودن متغیر ناکامی منزلتی به معادله مرتون، مدعی شده است که شکاف میان اهداف و ابزار مقبول اجتماعی به واسطه ناکامی منزلتی افراد، سبب کجرفتاری میشود. ریچارد ا. کلوارد و لوید ای. الین نیز اصل فرض مرتون درباره شکاف اهداف و ابزار و ارتباط آن با کجرفتاری را پذیرفتهاند، اما مدعی شدهاند که این شکاف با دخالت متغیر »فرصتهای نامشروع افتراقی« به کجرفتاری میانجامد
در نظریههای یادگیری اجتماعی، نخستین بار ادوین ساترلند از همنشینی افتراقی بحث کرد و اینکه افراد بدین علت کجرفتاری میکنند که شمار تماسهای انحرافی آنان بیش از تماسهای غیرانحرافیشان است. او معتقد است رفتار جنایی آموختنی است. رابرت برگس و رونالد ایکرز با طرح موضوع تقویت افتراقی، برآن شدند که اگر کجرفتاری - نسبت به همنوایی - با مقدار، فراوانی و احتمال بیشتر، رضایتبخشتر باشد، افراد آن را به همنوایی ترجیح خواهند داد
نظریههای کنترل اجتماعی بهطور کامل متأثر از آثار دورکیم است. به نظر وی شاید در جامعهای که همبستگی اجتماعی قوی است اعضا با هنجارهای مشترک همنوا می شوند، ولی در جامعهای که همبستگی اعضای آن ضعیف است احتمال بزهکاری مردم بیشتر است
بنابراین، فرض اصلی نظریههای کنترل اجتماعی این است که سبب اصلی کجرفتاری، فقدان کنترل اجتماعی است. اینکه همه افراد بهطور طبیعی انگیزه ارتکاب کجرفتاری را دارند و نیازی به تبیین این انگیزهها نیست، بلکه آنچه نیاز به توضیح و تبیین دارد، همنوایی با هنجارهای اجتماعی است. تراویس هیرشی، مهمترین نظریهپرداز این گروه، مدعی است پیوند میان فرد و جامعه، مهمترین سبب همنوایی و عامل اصلی کنترل رفتارهای فرد است و ضعف این پیوند یا نبود آن عامل اصلی کجرفتاری است
.3 روش پژوهش
روش این پژوهش فراتحلیل و اسنادی است. در فراتحلیل ابتدا اطلاعات از منابع اولیه استخراج ، سپس با یکدیگر ترکیب می شوند سرانجام یک کل جدید حاصل می شود. اصل اساسی و عملی در این روش عبارت است از ترکیب نتایج تحقیقات مختلف و استخراج نتایج جدید و منسجم و حذف آنچه که موجب سوگیری در نتایج نهایی می شود
در این شیوه، تفکر به طور آگاهانه به کار برده می شود تا نشان داده شود که تفکر کلید اصلی فرا تحلیل است. ایده بنیادینی که فرا تحلیل بر آن استوار است این است که واحد تجزیه و تحلیل - نمره - از مطالعه گرفته می شود نه از آزمودنی. -
لذا در گام اول تلاش گردید تا با استفاده از جستجوگرهای اینترنتی ومراجعه به پایگاه های اطلاع رسانی مانند سایت جهاد دانشگاهی، نورمگز، پرتال جامع علوم انسانی، ایران داک، انجمن جامعه شناسی ایران و ... بانک اطلاعاتی جامعی از مقالات علمی با موضوعاتی مرتبط با بررسی عوامل انحرافات اجتماعی و بزهکاری، به دست آید.
جامعه آماری این تحقیق را مجموعه مقالات علمی پژوهشی منتشر شده در دسترس، با موضوع عوامل موثر بر بزهکاری و انحرافات اجتماعی تشکیل می دهد. حجم نمونه انتخابی بر مبنای بیشترین ارتباط با عنوان پژوهش، شامل 17 عنوان مقاله چاپ شده در مجلات علمی پژوهشی می باشد. جهت افزایش اعتبار و پایایی در این تحقیق تنها مقالات علمی پژوهشی، که در مورد آنها داوری شده و با داده های تجربی نیز همراه شده اند ، مورد بررسی قرار گرفته و بدین منظور حتی مقالات علمی ترویجی نیز مورد استفاده قرار نگرفته است.
