بخشی از مقاله
چکیده
این نوشتار برگرفته از پژوهشی میباشد که در جهت شناسایی عوامل موثر بر سرزندگی فضاهای شهری و ایجاد یک فضای شهری سرزنده انجام گرفته است . در این پژوهش تلاش بر این بوده که با توجه به اهمیت فعالیت خرید و هم چنین نقش پیاده روی در کیفیت زندگی شهروندان - در تقابل با حضور اتومبیل و حرکت سواره که مخل ایمنی و امنیت میگردد - در قالب مفهومی تحت عنوان مرکز خرید پیاده، بتوان ارتباط موثری میان فعالیت خرید، ایمنی و سرزندگی یافت .
یک "فضای شهری سرزنده" عبارت است ازیک فضای شهری که درآن حضور تعداد قابل توجهی از افراد و تنوع آن ها - به لحاظ سن و جنس - درگستره زمانی وسیعی از روزکه فعالیت هایشان عمدتا به شکل انتخابی یا اجتماعی بروزمی یابد،به چشم می خورد.فضاهای شهری به عنوان بستر زندگی و فعالیت شهروندان باید بتوانند با توجه به شباهتها و تفاوتهای میان افراد و گروه های سنی و اجتماعی، جنسی؛ محیطی امن، سالم و پایدار و جذاب را برای همه افراد فراهم کند و به نیاز تمامی اقشار اجتماعی پاسخ مناسب بدهند و پاسخگوی حداقل نیازها باشند. تنوع افراد،رفتارها،کاربری ها و فعالیت ها از مهمترین عوامل تقویت سرزندگی باشد.
سرزندگی بدین معنی است که فرم شهر چگونه تداوم عملکردهای حیاتی و ارضای نیازهای بیولوژیکی انسانها را ممکن می سازد.پژوهش حاضر،در جهت شناسایی عوامل موثر بر سرزندگی فضاهای شهری و بررسی این عوامل در خلق فضای شهری پایدارمحله راهنمایی مشهد می باشد.پس از مرور مفاهیم و نظریات مرتبط،ازطریق توزیع پرسشنامه و تجزیه و تحلیل اطلاعات،میزان سرزندگی محدوده مطالعاتی ارزیابی شد.میزان تاثیرهریک از شاخص ها درسرزندگی محدوده مطالعاتی مشخص و در پایان راهکارها و جداولی معرفی شده که میتواند مبنایی جهت اولویت بندی شاخص ها و ارتقاء آنها در جهت نیل به سرزندگی پایدار درمحدوده مطالعاتی باشد.
1. مقدمه
اگر شهر را به مانند یک موجود زنده فرض کنیم بر ای ادامه زندگی به سرزندگی و نشاط نیازمند است. نقش فضای شهری، یا به عبارتی فضایی که در آن تعاملات اجتماعی شهروندان شکل می گیرد و فرهنگ جامعه در بستر آن ارتقا می یابد، در کشور ما روز به روز در حال افول است .
شرایط حاکم بر شهرهای امروزی شیوه زندگی جدیدی را القا می کند که در آن پیاده روی به منظور انجام اهداف مختلف نادیده گرفته می شود؛ به عنوان نمونه خرید کردن و حتی تماشای مغازه ها در یک فضای پیاده یکی از فعالیت های جذاب و پرطرفدار شهری به شمار می آید به گونهای که یکی از انواع فضاهای پویا و سرزنده در جهان، مرکز خرید پیاده است که متأسفانه جایگاه چنین فضاهایی در شهرهای ما به درستی تعریف نشده؛ هم چنین سلطه بی قید و شرط خودروهای شخصی بر شهر و به تبع آن تداخل حرکت سواره و پیاده از سرزندگی می کاهد؛ به علاوه نقش پیاده روی به عنوان یکی از ارکان مهم سلامت روحی و جسمی شه روندان، بسیار کمرنگ شده است .
از سوی دیگر در کشور ما فستیوال ، کارناوال و آن چه به مفهوم جشن های خیابانی در جهان مطرح است، آن چنان جایگاهی ندارد و جشن های باستانی به جای مانده مانند چهارشنبه سوری، حرمت و کیفیت پیشین خود را از دست داده اند. واضح است که لازمه سرزندگی فضاهای شهری حضور مردم در شهر است؛ اما امروزه به دلایل گوناگون به خیابان به عنوان یک فضا برای گذران اوقات فراغت توجه نمی شود و صرف مدت زمان زیاد در خیابان، مذموم تلقی می گردد به گونه ای که جوانان از این کار منع می شوند؛ این در حالی است که اگر خیابا ن فضایی امن و مطلوب را فراهم سازد و فعالیت ها و تفریحات سالم به گونه ای سازمان یافته و مطابق با ارزش های جامعه میسر گردد، حضور فعال مردم و به تبع آن سرزندگی و زیست پذیری افزایش می یابد. با شناسایی و تقویت عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهر و ایجاد فضاها ی س رزنده میتوان شهر را احیا و بازسرزنده نمود.
یکی از آرزوهای دیرینه بشر همواره دستیابی به شیوه زیستی بوده است که زندگی او را با بهروزی وکامیابی قرین سازد. به نظر می رسد در حال حاضر عدم احساس شادابی و سرزندگی شهروندان بزرگترین معضل در شهرهای بزرگ به شمار می آید که شهروندان خموده، افسرده و بی رمق را باید محصول فرایند صنعتی شدن و نیازهای پرزرق و برق زندگی شهری دانست. اگرچه بخش عمده ای از این رویکرد را می توان شرایط سخت زندگی شهری و مدرنیته به شمار آورد اما فضاهای شهری و کمبود امکانات تفریحی و شادی آفرین در این حوزه نیز بی تأثیر نبوده است. فضاهای شهری، اوج تجلی مکانی حیات شهری و حضور شهروندان را به نمایش میگذارند. به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران حوزه شهری سرزندگی و شادابی امری دو بعدی است که یک بخش آن به بینش و فرهنگ مردم و بخش دیگر آن به فضاهای شهری و معماری مربوط می شود که این دو وجه با هم در ارتباط متقابل قرار دارند.
.2 بیان مساله
مبحث سرزندگی محیط از جمله مقولههایی است که در دهههای اخیر به طور خاص در محافل علمی و حرفهای مطرح شده است. یکی از مهمترین نیازهای روانی بشر شادمانی و نشاط است، انسان همانند بسیاری دیگر از موجودات کره خاکی زندگی اجتماعی دارد و از این رو نیاز وی به شادمانی به صورت نیاز به زندگی و فعالیت در محیطی سرزنده متبلور می شود، شهر به عنوان پیچیده ترین مکان اجتماعی ساخته شده به دست بشر نیازمند آن است که بافتی سرزنده داشته باشد، بافتی متشکل از فضاهای شهری سرزنده.
در مباحث مختلف طراحی شهری تعاریف مختلفی از سرزندگی در فضاهای شهری آمده است که هر کدام معیارهای کالبدی مختلفی را برای سنجش این ویژگی در اختیار طراحان منظر و محیط قرار می دهند ولی آنچه اهمیت دارد تاثیری است که یک فضای شهری از منظر روانشناختی بر شهروندان گذاشته آنان را به انجام فعالیت های مفید از جمله پیاده روی در مسیرها تشویق می نماید و همچنین امکان انجام فعالیت های اقشار مختلف را در کمال امنیت فیزیکی و روانی فراهم می آوررد. شناسایی عوامل موثر در سرزندگی یک فضا می تواند در جهت تحلیل وضع موجود و تصمیمات آتی به منظور ارتقاء سطح کیفی فضاهای عمومی شهر و جلوگیری از تکرار نواقص در ساخت مکان ها و فضاهای شهر موثر واقع گردد.
اما متاسفانه تاکنون به ویژگی سرزندگی محیط های شهری در مطالعات ، تحقیقات و پروژه های طراحی شهری در ایران و تهران توجه جدی نشده است و بیشتر عرصه های عمومی و فضاهای شهری که امروزه در سطح شهرها دیده می شوند محیط های کسل کننده و غیر جذابی می باشند که هیچ انگیزه ای را در افراد برای رفتن و ماندن در آنجا بر نمی انگیزانند علاوه بر این در میان متخصصان شهری نیز تعرف مشترکی از ویژگی سرزندگی محیط های شهری و معیارها و عوامل ایجاد کننده آن وجود ندارد. . نتایج مطالعات نشان میدهد که تنوع کالبدی مناسب درمنظر شهری، شرط لازم برای سرزندگی شهری است، چراکه میتواند بستر فضایی مناسبی را برای حضور افراد مهیا کند،اما آنچه موجب پایداری سرزندگی میشود، تداوم حضور و فعالیتهای انسان در فضای شهری است. - گلکار - 1386که در پژوهش حاضر سعی به انجام آن شده است.
.3 ضرورت تحقیق
در گذشته روند شکل گیری محله های قدیمی که در طول دوره ای طولانی شکل گرفته بودند به گونه ای بوده است که در پاسخگویی به نیازهای فردی و اجتماعی ساکنین از کارایی لازم برخوردار باشند و سرزندگی را به همراه داشته باشد ، اما دگرگونی در عوامل مختلف اقتصادی ، اجتماعی، زیست محیطی و کالبد شهر ها به طور عام ، و در محله ها به طور خاص ، اثرات منفی و قابل توجهی بر کارایی آن ها در پاسخگویی به نیازهای ساکنین است.
حال این که امروزه تأمین نشاط و سرزندگی شهری به یکی از دغدغههای اصلی نظامهای مدیریت شهری به ویژه درکشورهای توسعه یافته تبدیل شده است -
در معماری و طراحی شهری توجه به نظر شهروندان و محیط و نحوهی اثرگذاری بر آن یکی از مهم ترین عوامل جهت طراحی می باشد. بدین معنی که فضا و محیط اطراف از چه ویژگی هایی برخوردار باشند تا مردم را به خود جذب کنند.
