بخشی از مقاله
چکیده
جلوه های مختلف حضور آب” را می توان نزدیک ترین عینیت به معماری و شهرسازی دانست .عینیتی که خود در تاریخ فضاسازی، مفهوم و ترکیبی ذهنی با بستر طرح به ارمغان آورده است و برای همگان نمادی آشناست. جلوه های مختلف حضور آب در محیط، هم به صورت طبیعی و هم در آفرینش های انسانی وجود دارد که آفرینش های انسان تجسم و تبلور اعتقادات او و حاصل شناخت خالقان فضا از جنبه های عملکردی، حالات و ویژگی های حسی و زیبایی مورد نظر خود آنهاست.
آب به عنوان یک عنصر مهم در طراحی فضاهای شهری عنصری شکل دهنده و شکل پذیر است. به جرات می توان گفت آب عنصری دعوت کننده، پیوند دهنده و گاه جداکننده است با این حال کاربرد آن در فضاهای شهری نشات گرفته از ارزش والای آب در تاریخ و حیات بشر و شناخت تاثیرات گوناگون آن می باشد.
.1مقدمه
طراحی شهری به عنوان ابزاری برای ارتقاء کیفیت محیطی در معنای عام آن دستور زبانی برای پیوند انسان با انسان های دیگر ، با محیط و با فضای شهری ارائه می دهد و در این رابطه ساختار کالبدی فضا و مفاهیم و معانی جاری در آن را ارتباط با انسان شامل می شود .
در ایران امروز ، به علت عدم هماهنگی عرصه نظر و عمل شهر سازی ، نوع رابطه شهروند با فضا ، ارزش های فضایی و ساختار معنایی ، ایجاد شرایط بهتر برای ادراک کامل محیط و به طور کلی کیفیت حضور شهروندان در صحنه های شهری ، نقش کمرنگی در طراحی فضاهای شهری ایفا می کنند .
در میان عناصر سازنده فضا ، عناصر طبیعی مانند آب ، به واسطه جایگاه ویژه ای که برای ایرانیان از گذشته های بسیار دور داشته اند ، می توانند با حضوری از پیش سنجیده و تعیین شده ، زمینه بهتری برای تقویت رابطه فرد با فضای شهری و حضور همه جانبه شهروند در فضا فراهم آورند.
با این حال امروزه ، عنصر آب اکثرا به شکل منظره ای تقلیدی از طبیعت در پارک ها و یا فضاهای باقیمانده بدون کاربری در میان توده ساختمان ها و یا راه های درون شهری نمود می یابد و حتی گاهی تلاش هایی برای مخفی کردن آن می شود.
.2طرح مسئله
آب ، علاوه بر جایگاه والایی که به عنوان سر چشمه حیات در تفکر ایرانی داشت ، به عنوان عاملی تاثیر گذار بر ساخت شهر ها نیز محسوب می شد ، به طوری که همه بر این باوریم که ، استقرار کالبد شهر بر گستره های آبی ، قدمتی به اندازه تاریخ شکل گیری شهر دارد. آب در سطح شهر ها و روستاها تبلور کالبدی می یافت و شهر ها و آرمانشهر ها را معنا می بخشید و به صورت گوناگون مانند نقطه ، خط و سطوح ایستا و پویا ، فضای پیرامونش را شکل می داد . در جاهایی که آب جاری در دسترس نبود ، سیر ناگریز قنات ها همچون پیکان هایی ، مبین شکل توسعه شهر می شدند. مکان فعالیت ها ، با توجه به جریان آب انتخاب می شد و عناصر شهری با توجه به حرکت آب شکل می گرفتند . به این ترتیب ، حقیقت استواری زندگی بر آب ، علاوه بر آنکه در ذهن ها تقدیس می شد ، در سطح آبادی نیز نمودی عینی می یافت .
براین اساس رابطه آب را با انسان ، در ارزش های مفهومی جاری در جامعه باید جست و نحوه حضور آب در خلق فضا را در روش های پیوند و تناسب کالبد و فعالیت با آب باید یافت . برای ایجاد مکان در فضاهای شهری ، که نیاز به حضور همه جانبه فرد و ادراک کامل محیط از سوی او دارد.
.3اهداف تحقیق
طراحی فضاهای شهر به مثابه ظرفی برای حضور شهروندان ، همواره موضوع اصلی مورد مطالعه در آفرینش معماری شهر بوده است . البته در مسیر تاریخی ، گاه وجه کالبدی ، پر رنگ تر بوده و گاه وجه معنایی و مفهومی آن ، در شهرهای ایرانی، هنوز گستره های مناسبی برای ظهور و حضور شهروندان ، شکل نگرفته اند و برای رسیدن به این هدف ، بهره گرفتن از ابزارهای موثری چون نمایش ارزشهای جامعه و مدیریت منظر عینی و تصویر ذهنی ، مورد توجه فزایند قرار گرفته است.
اهداف پژوهش عبارتند از :
- ارتقاء سطح کیفی فضاها در شهر ایرانی امروز با استفاده از حضور عنصر آب
-بهبود سطح آسایش در فضاهای شهری ، با استفاده از عنصر آب
-تقویت حضور شهروندان در فضاهای شهری ، بواسطه توسعه ادراک های حسی دریافتی از محیط
سوالات تحقیق
به این ترتیب ، این پژوهش در راستای یافتن پاسخ به این موارد شکل گرفته است :
- آیا بین نوع فضای شهری با شکل و نوع حضور آب در فضا ، رابطه و تناسبی وجود دارد ؟
- چگونه می توان به کمک آب ، به غنای حسی و ادراک کامل در فضاهای شهری ، دستیابی پیدا کرد ؟
فصل دوم مبانی نظری
-1تعاریف و مفاهیم
-1-1تعاریف
فضای شهری در تعریف فضای شهری می توان چنین نوشت که :
فضای شهری فراتر از کالبد و مولفه های هندسی است ، فضای شهری،فضای زندگی افرادی است که آگاهانه یا ناآگاهانه برای رسیدن به مقاصد مختلف طی می شود - دکتر پاکزاد - فضای شهری را این چنین نیز میتوان تعبیر کرد ،که فضای شهری ،فضای خالی بین ساختمان ها نیست بلکه مفهومی است در برگیرنده محیط کالبدی، فعالیتها، رویداد ها و روابط میان آنها
عنصر آب در فضای شهری
برای آفرینش مکان ، می توان از مفاهیمی چون ، تمایز اینجا و آنجا ، ایجا مانع ، یکپارچگی و پیوستگی کف ، کیفیت بی واسطگی ، انحراف مسیر ، نشانه گذاری ، شکستگی بصری ، تغییر سطح ، شبکه بندی ، رمز آمیزی بهره برد - کالن ، - 1382 و با آب می توان ، هر یک از این ها را پدید آورد . آب می تواند خیلی زود ، صحنه ای را از دیگر صحنه ها متمایز گرداند . تمایز این فضا ، که به واسطه آب ، رخ نموده ، موجب تحقق خاطره هایی برای همه ی شهروندان می شود .
-2-1مفاهیم
فضاهای شهری به عنوان بستری برای تعاملات و تقابل اجتماعی شهروندان، از حضور آنان تاثییر می پذیرد و به واسطه ویژگی هایشان بر آنان تاثیر میگذارند. این فضاها باید مفهوم فضای زندگی جمعی را چنانکه شهروندان درک میکنند، شامل شوند و توقعات آنها را از فضا به عنوان بستری برای رفتارها و فعالیتهای اجتماعی برآورده سازند .
آگاهی از تعامل میان شهروند با فضای شهری و قابلیت های بالقوه محیط کالبدی - شکلی ، معنایی ، زیست محیطی ، فرهنگی و عملکردی - ما را به شناخت درست فرایند طراحی و آفرینش فضاهایی از پیش سنجیده و تعریف شده هدایت می نماید .
به این منظور برای درک بهتری از آنچه در فضاهای مختلف شهری ، متناسب با فعالیت های جاری در آنها انتظار می رود میتوان آنها را در 5 دسته کلی در نظر گرفت :
-1 میدان : به محدوده ای ساکن ، جمع پذیر ، یکپارچه و دارای زندگی جمعی برای شهروندان اطلاق میشود . میدان میتواند مقیاس ها و کاربردهای متفاوتی داشته باشد . مانند میدان شهری ، میدان محلی و میدان تشریفاتی
-2 مسیر: فضایی خطی و جمعی. حاوی ارزشهای فرهنگی و محیطی که دوران مختلف جهت دسترسی و زندگی اجتماعی شکل گرفته است . مانند: خیابان شهری ، بولوار ، خیابان محلی ، کوچه و بن بست.
-3 کناره و ساحل: لبه آب ، جاهایی که مفرح و با طراوت بوده و موجبات فراغ بالی شهروندان را فراهم می آورند ئ شامل ساحل دریا و دریاچه، کناره رودهای دائمی و کناره رودهای فصلی میشود.
-4 پله : فضایی که ضمن دارا بودن سلسله مراتب و ایجاد امکان برای دسترسی عمودی به فضاهای متفائت شهر امکان رویت مناظر پیرامون و متعاقب آن جذابیت برای وقوع زندگی جمعی برای شهروندان را فراهم می آورد و شامل پله های شهری ، پله های محلی و پله های تشریفاتی می باشد.
-5 ورودی : مفصلی است که نقش مکانی برای گذار روانی از عمومی به خصوصی ، از بیرون به درون ایفا میکند مانند : ورودی شهر ، ورودی محله
حالت های حضور آب در فضای شهری
آب به صورتهای گوناگون مانند نقطه خط سطح ایستا و پویا فضای پیرامونش را شکل می دهد ،و با حضور خود در فضا ویژگی های منحصر به فردی به محیط می دهددر این حالت آب با فضا و کاربری باید سنجیده شود چرا که در هر حالت آب معنای متفاوتی را داراست.
-2چارچوب نظری عنصر آب در طراحی فضای شهری
آب را می توان به عنوان یک عنصر اصلی در طراحی فضای شهری ، در تمام ابعاد مختلف طراحی شهری دید و سنجید ، چرا که در هر کدام از این ابعاد ،آب حداقل به دلیل یکی از قابلیت هایش می تواند حضوری انکار نشدنی داشته باشد . در بعد دیداری ، آب و شکل های گونه گون حضورش به دیده می آیند . در بعد ادراکی ، این آب است که با هر یک از حواس درک می گردد و در مجموع توان ادراک محیط را بالا می برد . آب در متن زندگی روزمره حضور دارد ، به علاوه عنصری ساختاری در شهر است
