بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله کوشیده ام تا موضع غاران خان نسبت به شیعیان و اقدامات وی نسبت به آنها و پاگیری شیعه در این عهد را را روشن نمایم.
همانطور که مشهود است یکی از مهم ترین و در عین حال پیچیده ترین مباحث دوران تهاجم مغولان و سپس حکومت ایلخانی و از همه مهم تر حکومت غازان خان در ایران مسئله تشییع است، در پی استیلای مغول شیعیان پا به عرصه مبارزه می گذارند و تا پایان کار ایلخانی فعالیت های کار ساز خود را در این زمینه دنبال میکنند. فعالیت علمای شیعه و در کل همه شیعیان در بین شاهان ایلخانی در زمان غازان خان به اوج خود رسید که زمینه های مخالفت اهل سنت را به دنبال داشت.
به جرات میتوان گفت که در هیچ دوره ای از تاریخ ایران اسلامی به جز عهد ذکر شده تعداد روحانیون با نفوذ و شهیر شیعه مذهب تا این حد فزونی نداشته و تا این حد کوشا نبودند.
شیعیان به مغولان به چشم وسیله ای برای رهایی از سلطه سنیان مینگریستند و به همین دلیل در پی فرصت مناسبی بودند تا فعالیت های خود را آشکار کنند، در این میان با به حکومت رسیدن غازان خان این فرصت به دست شیعیان افتاد تا عقیده خود را که احقاق حقوق آل علی - ع - بود را علنی کنند. چرا که آرمان شیعه گذشته از جنبه عقیدتی، جنبه سیاسی نیز داشت و ایرانیان شیعه میخواستند در زیر لوای مذهب، خویشتن را در برابر هجوم مغولان محفوظ نگه دارند، گذشته از این موضوع ها علاقه وافر غازان خان به تشیع زمینه را برای اقدامات شیعیان فراهم آورد.
مقدمه
دوره ی حکومت غازان خان به جهات گوناگون در تاریخ عصر ایلخانیان در ایران اهمیت دارد، مسلمان شدن وی و مغولان و تلاش برای اصلاحات گسترده و از همه مهم تر گرایش وی به مذهب تشیع و پرو بال گرفتن این مذهب در این دوره از جمله نشانه های این اهمیت را میرساند - جواد عباسی،پژوشگاه علوم انسانی، شماره 62/5، سال . - 2 :88 مذهب تشیع که خود به فرق گوناگون تقسیم میشد در آن هنگام در ایران به صورت شیعه اثنا عشری که پس از پیامبر اسلام به امامت دوازده تن از اخلاف او قائل است رواج داشت
از مهم ترین سوال هایی که ذهن نگارنده را به خود جلب کرده و شاید یکی از اهداف این پژوهش است علل گرایش غازان خان به تشیع است که از موضاعات مهمی است و مورد توجه مورخان نیز است. تساهل سیاسی تشیع امامی و تئوری پردازی ویژه ای که تا این زمان دارد و همچنین اغماض دینی غازان خان و حضور خاص علمای برجسته شیعی در دربار وی شواهد خوبی برای رویکرد شیعی این ایلخان است .
شواهدی که وی را از مذهب حنفی به سوی مذهب تشیع و خدمت به شیعیان سوق داد. کاشانی به طور صریح از قصد غازان خان برای رسمیت بخشیدن به تشیع سخن گفته است - ابوالفضل رضوی، مجله علمی تخصصی تاریخ ایران و اسلام - غازان خان حتی اقداماتی هم در جهت رفاه بیشتر شیعیان انجام داده است که به نوبه خود قابل تامل است، با توجه به علاقه غازان خان به تشیع و پیشرفت آن میتوان گفت که تشیع در عهد این ایلخان به رونقی که در عهد آل بویه وجود داشت رسیده بود، عدم چالش شیعه و سنی و نداشتن درگیری عملی در این عهد امری بود که تا زمان صفویان ادامه پیدا کرد.
هدف از این پژوهش پی بردن به:
موضع غازان خان نسبت به شیعیان؟
مناسبات شیعه و غازان خان ؟
دلایل باطنی گرایش وی به تشیع ؟
ریشه شیعه عهد صفوی ؟
موضع و اقدامات غازان خان نسبت به شیعیان
اقداماتی که غازان خان برای نشان دادن عشق و علاقه خود نسبت به شیعیان انجام داده است قابل تامل و تعقل است، زیرا مذهب شیعه چنان در وی تاثیر گذاشته بود که در اواخر سلطنت حدود 701 ه.ق قبل از جنگ دوم با مصر قصد داشت که شیعه را رسمی کند که با مخالفت اهل سنت و مخصوصا رشید الدین مواجه شد و از این کار بازداشته شد. چنانکه قلا ذکر شد کاشانی از قصد غازان به این امر سخن گفته است و وی حتی رشید الدین را مانع اصلی این کار و موجب به تعویق افتادن اندیشه رسمی تشیع دانشته است.
البته منابع دیگری همچون تاریخ وصاف، مجمع التواریخ حافظ ابرو، مجالس المومنین و حبیب السیر نیز از این امر سخن گفته اند. پیش از مرگ خواجه نصیر الدین طوسی دیگر نزد ایلخانیان که بودایی و یا متمایل به دین بودا بودند کمتر صحبت از تشیع پیش می آمد و تنها غازان است که بار دیگر به این جامعه مذهبی توجه خاص مبذول میدارد، او اعقاب حضرت علی - ع - را از پرداخت مالیات معاف کرد و به تزیین اماکن متبرکه شیعیان پرداخت
وی در این راستا در جمادی الاول سال 702 مشهد امام حسین را زیارت و پرده های با عظمتی را برای آن ترتیب داد و در آن آویخت و صدقات فراوان به مجاوران و حاضران داد - رسول جعفریان، نشر الکتریکی - 327 :1392 شایان ذکر است که غازان خان اهالی دمشق را به علت آنکه در قتل حسین بن علی - ع - سهیم بودند سرزنش میکند که این نشانگر علاقه وی به اهل بیت و خاندان پیامبر است
حتی اولجایتو نیز در رسمیت بخشیدن به تشیع به غازان تاسی برجسته است. غازان در جریان عزل و نصب های خود در سال 693 ه.ق یک حکمران علوی و یک حکمران بکری برای عراق تعیین کرد - مصطفی الشیبی، - 77 :1394 و خواجه سعدالدین ساوجی را که شیعه مذهب بود وزیر خود گردانید تا رقیب خواجه رشید الدین شود
وی در سال 698 ه.ق به عراق رفت و در حله به سادات و علوی ها کمک بسیاری کرد و دستور کندن نهری بین بغداد و حله را داد که به نهر غازانی معروف گشت - همان: - 268 غازان خان به رغم اینکه به طور رسمی به تشیع نگروید اما به نقل رشید الدین یکبار تصریح کرد که - - پیروان من خدا، مصطفی و مرتضی اند - -
رشید الدین در فصلی خاص از دوستی پادشاه اسلام در حق خاندان رسول االله سخن گفته است که غازان در خواب دیده که پیامبر، همراه علی، حسن و حسین - ع - نشسته بودند و حضرت از او خواست تا با اهل بیت معانقه کند که بعد از این خواب غازان را گشایش و فتوح ها دست داد و دوستی اش با اهل بیت زیادتر شد و دستور داد تا دارالسیاده هایی در شهر ها بسازند تا سادات در آنجا فرو آیند و همچنین دستور داد تا جهت مشهد امام حسین - ع - نهری جاری گردانیدند - رسول جعفریان، - 327 :1392 غازان در جایی دیگر جمله ای دارد که میگوید - - من به بزرگی صحابه معترفم و منکر هیچ کس نیستم -
این جمله میرساند که در پی گرایش شدید غازان به تشیع بر ضد او اعتراضاتی صورت گرفته است و برای اینکه ثابت کند شیعه افراطی نیست میگوید صحابه را قبول دارم و بدین وسیله میخواهد از خشم و تعصب اهل سنت بکاهد. پادشاه اسلام که بعد از تشرف به اسلام به محمود معروف گشت با لطافت با شیعیان برخورد کرد و تمام مقدسات آن را احترام کرد که القاشانی در باره اش میگوید - - چون در جمله مذاهب اسلامی نظر کرد مذهب شیعه را بر همه اختیار کرد - -
در این راستا مولف منتخب التواریخ می آورد که - - غازان علمای مذاهب اسلامی را بطلبید و حقیقت اجتهاد هر یک را بپرسید و خاطر هیچ یک را قبول نکرد و بگفت که از قراجو بر مقتضای مصلحت این ترها را وضع کرده اند مذهب آن است که فرزندان محمد - ص - دارند و بعد از آن تقلید مذهب اثنی عشری کرد و منوجه مشهد متبرک نجف شد...
