بخشی از مقاله
چکیده
تنوع غذایی پایین و وابستگی زیاد به رژیم های با کالری بالا، یکی از دلایل مهم بالای سوء تغذیه به ویژه در کشورهای آسیایی و آفریقایی به شمار می آید. غنیسازی زیستی، به دلیل اثربخشی بالا و پایین بودن احتمال بروز عوارض ناشی از مصرف بیش از حد، در بسیاری از کشورها به عنوان بهترین راهکار مبارزه با گرسنگی پنهان معرفی گردیده است.
غنی سازی زیستی به عنوان ابزاری جدید در جهت مبارزه با گرسنگی پنهان مطرح شده است. غنی سازی زیستی نشانه دسترسی غذایی بهتر برای عامه مردم، فائق آمدن بر موانع مختلف و رسیدن به جایگاه مورد نظر است. ناامنی غذایی با تحت تاثیر قرار دادن افراد جامعه سبب افت کیفیت و کارآمدی افراد جامعه به عنوان نیروی انسانی و سرمایه انسانی جامعه می گردد که نتیجه آن کاهش ظرفیت اقتصادی و تولید بالقوه ملی خواهد بود.
مقدمه
امروزه یکی از چالش های اساسی این است که جمعیت جهان از گرسنگی رنج می برند. تخمین زده میشود که تعداد دو میلیارد نفر در سرتاسر دنیا دچار"گرسنگی پنهان "هستند . - WHO, 1995 - - شکل . - 1 آمارهای اخیر از کمبودهای غذایی براین واقیعت تاکید دارد که "انقلاب سبز" تنها راه حل کوتاه مدت برای گرسنگی در جهان را ارائه کرده است. این انقلاب، قطعا تولید غذا را از نظر کمی افزایش داده است اما جنبههای تغذیهای نادیده گرفته شده است.
وابستگی اساسی به غذاهای غنی از کالری مثل برنج و گندم به عنوان راه حلی ناکافی برای غلبه بر مساله گرسنگی در جامعه است. توجه کمتر نسبت به تولید غذاهای غیر اساسی - به عنوان مثال میوهها و سبزیجات - باعث نیاز بیشتر و ایجاد قیمت های بالایی میشود که در نهایت مشکل غول آسای جدیدی به نام گرسنگی پنهان را ایجادکرده است
در گرسنگی پنهان شاید فرد کالری کافی برای ادامه زندگی را کسب کند اما تغذیه او در فراهم ساختن سطوح کافی ویتامین ها و مواد غذایی اساسی و مورد نیاز برای سلامت ذهنی و جسمی موثر نیست . - Cakmak, 2008 - گرسنگی پنهان به رشد ذهنی و جسمی کودکان ونوجوانان صدمه میزند ومی تواند باعث ایجاد ضریب هوشی پایینتر، جلوگیری از رشد و کوری به خصوص در زنان و کودکان شود. همچنین گرسنگی پنهان باعث کاهش توان کاری زنان و مردان به دلیل خطر بالای ابتلا به بیماریها میشود
اصلی ترین مواد غذایی شناسایی شده که چنین پیامدهایی را به دنبال دارند شامل آهن، ویتامین آ، روی و آهن هستند. بیش از 90درصد کودکان با چنین مشکلاتی در جهان در آسیا و آفریقا با میزان %36 و %40 عدم رشد زندگی می کنند و این مسئله ای اقتصادی محسوب می شود . طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی از هر 5 نفر، حداقل یک نفر در جهان از کمبود عناصر کم مصرف رنج می برد که این مسئله منجر به خسارات جبران ناپذیری می گردد.
شکل .1 نقشه جهانی گرسنگی پنهان
آمار سازمان بهداشت جهانی از شیوع %74 کم خونی در میان کودکان به دلیل کمبود آهن حکایت دارد. سطوح کاهش یافته ویتامین آ در صورت عدم درمان می تواند به شب کوری ، خشکی چشم یا کوری کامل منجر شود. طبق ارزیابی ها 250 میلیون کودک پیش دبستانی از کمبود ویتامین آ برنج می برند و شاید به خاطر این کمبود تعداد متوسط 250هزار تا 500 هزار کودک هر ساله در حال نابینا شدن هستند
اثر کمبود روی و دیگر عناصر کم مصرف در خاک، در کاهش تولیدات کشاورزی، مخصوصا در غلاتی همچون ذرت مشهود است. بی دلیل نیست که حدود 40 درصد از مردم جهان که غلات غذای اصلی آنها را تشکیل می دهد، از کمبود عناصر ریز مغذی مخصوصا روی - گرسنگی پنهان - رنج می برند. روی عنصری مهم در ساختار آنزیم ها است و کمبود آن پنجمین عامل در بین عوامل خطرزا برای سلامت انسان محسوب می شود
کمبود روی، آهن، مس و سایر عناصر ریزمغذی در محصولات کشاورزی گسترش جهانی دارد و در خاک های ایران به دلایل متعددی از جمله آهکی بودن خا ک های زراعی،پ .هاش بالا، حضور بی کربنات فراوان در آب های آبیاری، مصرف فراوان و بیش از نیاز کودهای فسفاته و نهایتا عدم رواج کودهای محتوی روی و دیگر عناصر ریزمغذی عمومیت دارد .
روش های مختلفی برای مبارزه با گرسنگی پنهان ارائه شده است که شامل مکمل های دارویی، غنی سازی صنعتی و تنوع رژیم غذایی می باشد . - Stein et al., 2008 - با این وجود، چنین استراتژیهایی عمدتا به دلایل اقتصادی یا اجتماعی و یا به خاطر دشواری های فنی مربوط به انتخاب ترکیبات، صرفا موفقیت محدودی کسب کرده اند. تنوع غذایی به عنوان مطلوب ترین و پایدار ترین راه حل برای رفع گرسنگی پنهان، راه حلی لوکس است که فقرا اغلب توانایی استفاده از آن را ندارد. روش غنی سازی صنعتی تاکنون بجز ید دار کردن نمکها، موفقیت چشمگیری کسب نکرده است.
شکل .2 کمبود جهانی ویتامین - WHO, 2009 - A
شکل .3 همپوشانی یبین کمبود روی در خاک کشاورزی و کمبود آن در افراد جامعه
غنی سازی زیستی
غنی سازی زیستی یکی از مهمترین راهکارهای پیشنهادی جهت غلبه بر فقر غذایی در مناطق توسعه یافته و یا در حال توسعه است. هدف غنی سازی زیستی توسعه گیاهانی است که دارای مقادیر بالایی از ریزمغذی ها در بخش های خوراکی خود می باشند
به این صورت که غلات نظیر گندم توسط روشهای اصلاح گیاه و یا با استفاده صحیح از کودهای شیمیایی پرورش می یابند. این روش یک راه حل پایدار، مقرون به صرفه و آسان است که نسبت به روش های دیگر عملی تر می باشد - کاک مک، . - 2010 با این حال، اصلاح گیاهان و مهندسی ژنتیک یک فرایند طولانی مدت است و غنیسازی محصولات برای عناصر ریز مغذی، روند بسیار کندی دارد. فاکتورهای متعددی در کندی این فرایند دخیل است مثل فقدان ژن های مقصد و اثر متقابل بین ژنوتیپ ها و محیط
هدف نهایی استراتژی غنی سازی زیستی، کاهش میزان مرگ و میر و بیماریهای مربوط به سوء تغذیه مواد ریز مغذی و افزایش امنیت غذایی و افزایش کیفیت زندگی برای جمعیت های فقیر در کشورهای در حال توسعه میباشد که این کار از طریق پرورش محصولات اساسی است که سطوح بالایی از مواد ریز مغذی را در طول زمان و با هزینه اندک فراهم میسازد. برای موفقیت محصولات غنی شده از نظر زیستی بایستی مسائل زیر مد نظر گرفته شود:
- 1 محصول غنی شده از نظر زیستی باید دارای تولید بالایی بوده و برای کشاورز سود آوری داشته باشد.
- 2 محصول باید هم برای کشاورزان و هم مصرف کنندگان در مناطق هدف قابل پذیرش باشد؛ جایی که افراد از سوء تغذیه مواد ریز مغذی رنج می برند. همچنین افراد برای خرید محصول با ارزش غذایی بالاتر بهای اضافه تری پرداخت نکنند.
- 3 مقدار غذا باید در واقع بر اساس روزانه و طبق سن وجنسیت مصرف شود.
- 4 مواد مغذی نباید پس از جمع آوری محصول از دست برود - مواد مغذی می تواند در طول نگهداری، عمل آوردن یا پختن تجزیه شود - باید توسط بدن جذب شود
